2020-05-08
საბჭოთა ჯარისკაცის ბედი

"ყაზახეთში, სირდარიის ახლოს,

შეჯაჭვული მოიყვანეს ალბათ.

ბარდაუკვრელ ველებსა და ახოს,

გლეხიკაცი გახედავდა ხარბად“...


1970-იან წლებში „ყამირის გატეხვისას“ დროს საბჭოთა პრესაში გამოქვეყნებული ამბავი, რომელიც მკითხველს ყაზახეთში, ხობდის რაიონში, ტრაქტორის სახნისს ამოყოლილ ბორკილდადებულ ადამიანის ჩონჩხზე მოუთხრობდა, მალევე პოპულარულ თქმულებად იქცა. ამ ამბავს იოსებ ნონეშვილმაც ლექსი მიუძღვნა - „ბიჭო იქნებ პაპა იყო შენი“, სახალხო მომღერალმა ილია ზაქაიძემ კი სიმღერად აქცია. საბჭოთა კლიშეების მიუხედავად, მკითხველ-მსმენელი ინტუიციით გრძნობდა, სინამდვილეში ვინ უნდა ყოფილიყვნენ ისინი - „ვისაც ფეხზე ეგ ბორკილი ედო“ და რომელ თაობებს ჰქონდათ გამოცდილი შუა აზიისკენ მიმავალი გზის სიმძიმე საკუთარ ტყავზე - დაწყებული კოლექტივიზაციის დროინდელი წმენდით, 1937-1938 წლების „დიდი ტერორით“ და დასრულებული - 1951 წლის უკანასკნელი დიდი დეპორტაციით.



დეპორტაცია შობის ღამეს


1951 წლის 23 დეკემბერს, კვირა დღით, სოფელ ციხესულორში, „დოსააფ“-ის ინსტრუქტორმა ნოშრევან გიორგაძემ და მისმა მეუღლე - შუშანიკამ, რომელიც დაწყებითი კლასების მასწავლებელი იყო, საკარმიდამო ნაკვეთი წინასწარ გაწმინდეს და მოამზადეს საგაზაფხულო სამუშაოებისთვის. საღამოს მცირეწლოვანი შვილები - ზაირა და ელგუჯა დააძინეს და დაღლილებმა თავადაც დაიძინეს, თუმცა, დილას მშვიდობიანი გათენება აღარ ეწერა - სსრკ მინისტრთა საბჭოს დადგენილება №4893-2113 (29.11.1951) - საქართველოს სსრ-დან "სოციალურად უცხო ელემენტების გადასახლების შესახებ" უკვე ამოქმედებული იყო.

შუა ღამით, გიორგაძეების სახლს შინაგანი ჯარის რაზმი მიადგა, რომელთაც ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენელიც ახლდა და გაოცებულ მასპინძლებს მკაცრად გამოუცხადეს - „ხართ გადასახლებული, გაემზადეთ საჩქაროდ!“.

ნოშრევანი ახლაღა მიხვდა, რატომაც ჩააბარებინეს წინა დღით რევოლვერი სამსახურში... როგორც ჩანს ადგილობრივი შინაგან საქმეთა ორგანოების ხელმძღვანელები ფრთხილობდნენ, რადგანაც კარგად იცოდნენ მისი - ყოფილი საბჭოთა ოფიცრის შთამბეჭდავი საბრძოლო გამოცდილების შესახებ. სამხედროებმა ოჯახს მხოლოდ იმ ნივთების წაღების ნაბა დართეს - რის ხელით ტარებასაც შესძლებდნენ. ჯარისკაცებმა იქვე დაკლეს მათი „საშობო“ ღორი, დაანაწევრეს და ბარგში ჩააწყვეს. გიორგაძეების ოჯახი და ახლომახლო სოფლებში დაპატიმრებული ადამიანები თავიანთი ბარგით, ურმებით მიიყვანეს ვანის კოლმეურნეობის კანტორის ეზოში, სადაც სატვირთო ავტომობილები ელოდათ. აქედან ისინი სამტრედიაში ჩაიყვანეს, სადაც სპეცგადასახლებულთა ეშელონი კომპლექტდებოდა. გადასასახლებლად გამზადებული ოჯახები „ტავარნიაკის“ ვაგონებში ჩაკეტეს ისე, რომ არავინ იცოდა სად ექნებოდა მთელს საქართველოში მოკრებილი ოჯახებით სავსე გრძელ ეშელონს ბოლო გაჩერება.

ეშელონი მაშინვე დაიძრა,როდესაც ახლომახლო რაიონებიდან მოყვანილი ხალხით შეივსო. ვაგონებში გამოკეტილებს მხოლოდ არმავირის სადგურზე განუმარტეს, რომ ისინი 25 წლით იყვნენ გადასახლებული ყაზახეთის სსრ-ში. 12 დღიანი მძიმე მგზავრობა გიორგაძეების ოჯახისთვის სამხრეთ ყაზახეთის მხარეში, კიროვის რაიონის დასახლება ყიზილ-ტანში დასრულდა. გადასახლებულები ადგილობრივ კომენდატურას ჩააბარეს, რომლებმაც ოჯახის უფროსები დაიბარეს და საცხოვრებლად მიწურები და მათზე 2 წლით ადრე დეპორტირებული ბერძნების გომურები გაუნაწილეს, რომლებიც უკვე ძველი ბინადრებისაგან გამოეთავისუფლებინათ.

ბერძნებმა, ახალ მეზობლებს ცუდი ამბავი დაახვედრეს - მათ ადგილზე, რამდენიმე წლის წინ ათასობით გერმანელი სამხედრო ტყვე ცხოვრობდა, რომელთა უმრავლესობამაც ვერ გაუძლო მძიმე საცხოვრებელ პირობებს და დაიღუპნენ.

გადასახლებულები სამუშაოდ ბამბის მეურნეობებში გაანაწილეს და კომენდატურა ყოველ კვირეულად ამოწმებდა და აღრიცხავდათ. ნოშრევანი, როგორც ყოფილი ოფიცერი კომენდატურამ აიყვანა სამუშაოდ, თუმცა მალე ახალი უბედურება დაატყდა თავს გიორგაძეების ოჯახს - ნოშრევანი დააპატიმრეს და კიროვის რაიონის ციხეში ჩასვეს. მიზეზი ჩხუბი იყო: ყოფილმა ოფიცერმა გიორგაძემ ვერ აიტანა მათი მეზობლის, კომენდატურის დამლაგებელი, დეპორტირებული ბერძენი ქალის შევიწროვება და კომენდატურის თანამშრომლები სცემა. შუშანიკა მარტო დარჩა ორ მცირეწლოვან შვილთან ერთად. მას ქმრის მონახულების უფლებასაც კი არ აძლევდნენ.

გადასახლებულები ვერ ეგუებოდნენ ყაზახეთის სტეპების მძიმე კლიმატს და განსაკუთრებით სასმელად ვარგისი წყლის უქონლობას. პირობები განსაკუთრებით მძიმე ბავშვებისთვის იყო, ისინი ვერ შეეჩვივნენ სახლიდან შორს, არაადამიანურ პირობებში ცხოვრებას, რაც მათ ჯანმრთელობაზე ცუდად მოქმედებდა. 1952 წლის თებერვლის ბოლოს პატარა ზაირას და ელგუჯას წითელა დაემართათ. არასათანადო პირობებში ბავშვებს ინფექცია გაურთულდათ. გადასახლებულმა ქართველებმა შესძლეს რაიონიდან ასევე გადასახლებული ქართველი ექიმის - არჩილ პატარიძის მიყვანა, თუმცა უკვე გვიან იყო. ამას, მედიკამენტების არარსებობაც დაემატა და - 2 მარტს და 5 მარტს ბავშები ერთმანეთის მიყოლებით გარდაიცვალნენ.

გაუბედურებულ დედას მეზობლები დაეხმარნენ: მათ პირველ რიგში კომენდატურას მიმართეს და სთხოვეს ნოშრევანის თავდებით განთავისუფლება, რათა მამას შვილებთან გამომშვიდობების საშუალება მისცემოდა, რის სანაცვლოდაც რამდენიმე ადამიანი მის მაგივრად ციხეში ჩასაჯდომადაც იყო მზად, თუმცა უარი მიიღეს. დედამ და მეზობლებმა გადაწყვიტეს ბავშვები ისე დაესაფლავებინათ, რომ თუ ოდესმე მშობლებს გაათავისუფლებდნენ, მათ შვილების ნეშთის სამშობლოში საიდუმლოდ გადმოსვენების საშუალება ჰქონოდათ, რადგან ვარაუდობდნენ რომ ამის უფლებას არ მისცემდნენ. მათ ბავშვები სასაფლაოდან შორს (სასაფლაო კომენდატურასთან იყო ახლოს) სახელდახელოდ მოწყობილ აკლდამაში დაკრძალეს. შუშანიკამ გადაწყვიტა პატიმარი ქმრისთვის არ შეეტყობინებინა შვილების დაღუპვის ამბავი და უფრო არ დაემძიმებინა მისი მდგომარეობა, თუმცა ნოშრევანმა ეს თავზარდამცემი ამბავი შემთხვევით მაინც გაიგო - ციხეში მოხვედრილი მეზობლის საშუალებით, რომელმაც ამ უბედურების შესახებ თანასაკნელებს მოუყვა და შემდეგ ამბავმა ნოშრევანის ყურამდეც მიაღწია. ნოშრევანმა მოახერხა მეუღლისთვის ხმა მიაწვდინა, თხოვნით - როგორმე შეეტყობინებინა ბავშვების შესახებ სრული სიმართლე. შუშანიკამ წერილი დაწერა, პურის ცომში ჩადო, გამოაცხო და ამანათი ქმარს გაუგზავნა, სადაც დაწვრილებით წერდა თავს დამტყდარი უბედურების შესახებ.

ნოშრევანის პატიმრობიდან განთავისუფლების შემდეგ, ცოლ-ქმარმა გადაწყვიტა აკლდამა გაეხსნა და შვილები უკანასკნელად ენახათ. ოჯახის მეგობრებმა აკლდამა წინასწარ გახსნეს, რადგან - თუ გარდაცვლილების გვამები დაზიანებული იქნებოდა, მამისთვის აღარ ეჩვენებინათ, თუმცა ასე არ აღმოჩნდა და ისტორიას შემორჩა უმძიმესი ფოტოები, რომლებიც მშობლებმა შვილების უკანასკნელ სახსოვრად გადაიღეს.


ნოშრევან გიორგაძე და შუშანიკა გიორგაძე გადასახლებისას ინფექციური დაავადებით დაღუპული შვილების - ელგუჯა და ზაირა გიორგაძეების ცხედართან. საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია , "საზოგადოებრივი არქივი", შუშანიკა გიორგაძის კოლექცია.



ნოშრევან გიორგაძის საბრძოლო გზა



ნოშრევან საბას ძე გიორგაძე დაიბადა 1916 წელს, ვანის რაიონ სოფელ ციხესულორში. 1936 წელს დაამთავრა ვანის კიროვის სახელობის პოლიტექნიკური საშუალო სკოლა და 1937 წელს გაიწვიეს წითელ არმიაში. ჩაირიცხა ქუთაისის 47-ე სამთო მსროლელი დივიზიის 141-ე სამთო მსროლელი პოლკის უმცროს მეთაურთა სკოლაში. 1938 წელს ნაციონალური ნაწილების გაუქმების შემდეგ გადაიყვანეს მოსკოვში, სადაც ჩაირიცხა პირველი პროლეტარული დივიზიის ერთ-ერთი მსროლელი პოლკის სერჟანტთა სკოლაში. იმავე წლის ივლისში გააგზავნეს შორეულ აღმოსავლეთში დაზგის ტყვიამფრქვევის მემიზნედ, სადაც პირველად მოუწია ბრძოლაში ჩართვა, იაპონელების წინააღმდეგ - ხასანის ტბის რაიონში სიმაღლე კარდონკასა და ზაოზიორნიასთვის ბრძოლებში.


ნოშრევან გიორგაძე რიაზანის საბჭოთა არმიის ოფიცერთა სასწავლებელში. 1940 წელი.


ნოშრევანმა შორეულ აღმოსავლეთშივე დაამთავრა სერჟანტთა სკოლა და დაინიშნა 304 მსროლელ პოლკში, მეტყვიამფრქვევეთა ოცეულის მეთაურად. იმავე წლის დეკემბერში მისი ოცეული გაგზავნეს მანჯურიის სასაზღვრო შემადგენლობაში სადაც მსახურობდა 1939 წლის დეკემბრამდე. 1939 წლის დეკემბერში იგი გააგზავნეს რიაზანის ოფიცერთა სასწავლებებში, რომელიც წარჩინებით დაასრულა 1941 წლის მარტში და დაინიშნა ოკუპირებულ ლატვიაში მდგარ 87-ე ავიაბრიგადის დაცვის უფროსად, სადაც ასევე შეთავსებით მუშაობდა გარნიზონის კომენდანტად.

ნოშრევან გიორგაძეს აქ მოუსწრო ნაცისტურ გერმანიასა და სსრკ-ს შორის ომის დაწყებამ. 1941 წლის 22 ივნისიდან იმავე წლის აგვისტომდე იბრძოდა ბალტიისპირეთის სამხედრო ოლქში, ასეულის მეთაურად ზურგის საბრძოლო დაცვაში. 1941 წლის აგვისტოდან იბრძოდა ქალაქ პასკოვის დასავლეთით, სადაც დაჭრეს კისრის არეში და შემდეგ მკურნალობდა ლენინგრადში და სვერდლოვსკში. 1941 წლის ნოემბრიდან ირიცხებოდა 39-ე არმიის 257-ე დივიზიის 1192-ე მსროლელ პოლკში ასეულის მეთაურად - მონაწილეობდა ქალაქების კალინინის და ნოვგოროდის აღებაში. 1942 წლის იანვარში იბრძოდა ქალაქ სეჩოვკასთან, სადაც დაიჭრა მარცხენა მკლავში და ქალაქ ნოგინსკში მკურნალობის შემდეგ გაგზავნეს მოსკოვში, ბატალიონის მეთაურის კურსებზე - „Выстрел“, რომელიც დაამთავრა 1942 წლის მაისში და გააგზავნეს დასავლეთის ფრონტზე მე-16-ე არმიაში 123-ე მსროლელი ბატალიონის მეთაურად.

1942 წლის აგვისტოში, მე-16-ე არმიის მიერ ქალაქ ბრიანსკზე წარუმატებელი შეტევის შემდეგ, გერმანული ნაწილები კონტრშეტევაზე გადავიდნენ და საბჭოთა ნაწილებმა უწესრიგოდ დაიხიეს უკან. ორივე ფეხში დაჭრილი ბატალიონის მეთაური გიორგაძე გერმანელებმა ტყვედ აიყვანეს; მკურნალობდნენ ქალაქ ორიოლის ციხეში, სადაც გაიცნო ტყვედ ჩავარდნილი თბილისელი მაიორი ივანე ოგასაროვი და ბიქტორ გუჩუა. მათ ერთად მოუწიათ პოლონეთის ქალაქ ბაბრუისკსა და ბიალა-პოდლიასკას გერმანულ საველე ტყვეთა ბანაკებში ყოფნა და საბოლოოდ 1943 წლის აპრილში ქალაქ რადომსკის ბანაკიდან დიდ ჯგუფთან ერთად გაქცევა მოახერხეს. გერმანელებმა გაიგეს ტყვეების ბანაკიდან გაქცევა და ცეცხლი გაუხსნეს, რის შემდეგაც 82 კაციდან მხოლოდ 18 გააღწია სამშვიდობოს, მათ შორის ნოშრევანმაც.

ერთი კვირის შემდეგ გადარჩენილები შეუერთდნენ პოლონეთის წინააღმდეგობის მოძრაობის ნაწილს - მუშათა პარტიის გვარდიის შტაბის მებრძოლებს და ჩამოაყალიბეს „კინოვიჩის“ სახელობის პარტიზანული რაზმი. შემდეგ კი, გამოეყვნენ პოლონელებს დაუკავშირდნენ საბჭოთა პარტიზანული ძალების ცენტრს და შექმნეს სტალინის სახელობის პარტიზანული რაზმი, რომელიც მოქმედებდა ქალაქ დემბლინის მიდამოებში და მდინარე ბუგის დასავლეთით. ნოშრევანს დავალებული ქონდა ეწარმოებინა დაზვერვა მოწინააღმდეგის ღრმა ზურგში და აეფეთქებინა საწვავისა და საბრძოლო მასალის საწყობები, რკინიგზები, ხიდები და ეშელონები. 1944 წლის იანვარში პარჩევის ხიდის აფეთქების შემდეგ მისი რაზმი გადავიდა ბელორუსიის ტერიტორიაზე და შეუერთდა ბრესტის მიმდებარედ მოქმედ ჟუკოვის სახელობის პარტიზანულ რაზმს. გზაში ნოშრევანი ტიფით დაავადდა, მაგრამ გადარჩა და გამოჯანმრთელების შემდეგ დანიშნეს ბრიგადის დივერსიული რაზმის მეთაურად, სადაც განსაკუთრებით გამოიჩინა თავი: მის „ანგარიშზე“ იყო ათობით განადგურებული ეშელონი, საწვავის ცისტერნა, ორთქმავალი, დრეზინა, წყალსაქაჩი და სამხედრო ტექნიკა, ასევე ასობით გერმანელი ჯარისკაცი და ოფიცერი მათ შორის ერთი გენერალი. იგი ასევე მუშაობდა მიმდებარე სოფლებიდან ახალგაზრდების პარტიზანულ რაზმებში აყვანაზე. 1944 წლის აგვისტოში ჟუკოვის სახელობის პარტიზანულმა რაზმმა ააფეთქა ყველა ხიდები და ლიანდაგები ფრონტის დასავლეთით, რითაც უკან დასახევი გზა მოუჭრა გერმანულ ნაწილებს და შეხვდა შეტევაზე გადასულ საბჭოთა არმიის ავანგარდებს. ამის შემდეგ დეკემბრამდე იბრძოდა ბრესტისა და ვარშავის მიმართულებით მდინარე ვისლას აღმოსავლეთით.

ნოშრევან გიორგაძემ ქალაქ ხარკოვში გაიარა „სახელმწიფო სინჯვა“ (ფილტრაცია), რის შემდეგაც იგი გააგზავნეს უკრაინის მეოთხე ფრონტზე, ქალაქ კრაკოვის მიმართულებით 246-ე მსროლელ დივიზიაში, რომელმაც ბრძოლით გაიარა; კრაკოვი, ბრატისლავა, კარპატების მთები, პრაღა. დივიზიას ომის დასასრულმა დასვლელ მოკავშირეთა ჯარებთან შეხვედრისას მოუსწრო. ნოშრევანი 1946 წლის მარტამდე მსახურობდა 246-ე დივიზიაში ასეულის მეთაურად, შემდეგ გავიდა თადარიგში და სამშობლოში დაბრუნდა. ბრძოლებში გამოჩენილი მამაცობისთვის ნოშრევან გიორგაძე დაჯილდოებული იყო მედლებით და ორდენებით, მათ შორის სტალინის ორდენით და რაც მთავარია - განსაკუთრებული დამსახურებისთვის ის წითელი დროშის ორდენითაც დააჯილდოვეს.



დაბრუნება



1953 წელს, იოსებ სტალინის სიკვდილის შემდეგ, მალე გადასახლებულების მასობრივი განთავისუფლება დაიწყო. სპეცგადასახლების რეჟიმიდან მოხსნის შემდეგ, ნოშრევანმა და შუშანიკამ მოითხოვეს შვილების გადმოსვენების ნებართვა, რაზედაც სასტიკი უარი მიიღეს:

„ეს ყველაფერი ადვილი მოსაყოლია თორემ ადვილი გადასატანი არ იყო, რა უნდა გვექნა?! ბავშვები სიცოცხლეში გვეხვეწებოდნენ სახლში წავიდეთო... თუ შვილებს არ წამოვიყვანდი არ წამოვიდოდი, როგორ პირობებშიც არ უნდა მეცხოვრა“...

უთხრა 2013 წლის მაისში „საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიის“ მკვლევრებს 93 წლის შუშანიკა გიორგაძემ.

მშობლებმა გადაწყვიტეს მოეპარათ შვილების ცხედრები. განზრახვის შესრულებაში მათ რამდენიმე სანდო მეგობარი ეხმარებოდათ. ბავშვების აკლდამა დასახლებიდან 6 კილომეტრით იყო დაშორებული, ნოშრევანი და მისი ორი მეგობარი ღამით წავიდნენ, აკლდამა გახსნეს, ბავშვები წამოიყვენეს და სახლთან ახლოს სტეპის მაღალ ბალახში დამალეს. მათ წინასწარ ჰქონდათ მომარაგებული მასალა, რითაც იმ ღამესვე საიდუმლოდ მოყვანილმა რუსმა ხელოსანმა თუნუქის კუბო დაუმზადათ. ნოშრევანმა ისარგებლა ბრძანებით, რაც ავალდებულებდა დასაბრუნებლად გამზადებულ ხალხს, ყოველგვარი ბარგი ხის მასალით შეჭედილ ყუთებში ჩაეწყოთ და ზედ მისამართები დაეწერათ: მშობლებმა თუნუქის კუბოს ხის ყუთი დაუმზადეს და ასე შენიღბული მოამზადეს წამოსაღებად.

3 დღის შემდეგ დასახლებაში სატვირთო ავტომობილები მოვიდნენ, რომლებმაც მომზადებული ხალხი მდინარე სირდარიის სანაპიროზე სარკინიგზო მაგისტრალთან მიიყვანეს, სადაც ეშელონები უნდა ჩამომდგარიყო. მდინარის სანაპიროზე ხალხს კიდევ 3 დღე-ღამე ღია ცის ქვეშ მოუწია ყოფნა, თუმცა სახლში დაბრუნებით მაინც ყველა ბედნიერი იყო. მხოლოდ ნოშრევანი და შუშანიკა იყვნენ შეშინებული მოსალოდნელი ჩხრეკის გამო, რადგან იცოდნენ, რომ ბავშვების ცხედრებს, აღმოაჩენის შემთხვევაში ჩამოართმევდნენ და მათ სამუდამოდ დაკარგავდნენ.

საბედნიეროდ ეშელონების ჩამოდგომის შემდეგ ჩხრეკა არ ჩატარებულა:

„რადგან ეშელონში შევიტანეთ ეს ჩემთვის დიდი მიღწევა იყო! დედას რანაირად უნდა მოგეთმინა იმდენი, რისთვის უნდა გამეძლო ამდენისთვის რომ არ აღმომხდა ერთი სიტყვაც... ჩემი ამბავი არავის გაუგია - ერთი ხმაც არ ამომიღია, ერთი ტირილი არ დამიწყია... ვიყავი დამხობილი ჩემთვის“...

იხსენებდა შუშანიკა გიორგაძე 60 წლის შემდგომ.

13 დღიანი მგზავრობა სამშობლოსკენ მატარებლით ისევ სამტრედიაში დასრულდა, სადაც ნოშრევანს და შუშანიკას ახლობლები და მეგობრები დახვდნენ და ბავშვები მშობლიურ ციხესულორში წაასვენეს. თუმცა მათ სახლში, ოჯახის დეპორტაციის შემდეგ ქათმების ფერმა გაეხსნათ და მთელი ორი წლის განმავლობაში ემუშავა. ფერმა ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლებს უკვე წინასწარ დაეხურათ, მაგრამ სახლი საცხოვრებლად მაინც გამოუსადეგარი იყო და ბავშვების დაკრძალვა ეზოდან მოაწყვეს.

განადგურებულმა ოჯახმა ცხოვრება თავიდან დაიწყო. ნოშრევანს და შუშანიკას სამი შვილი შეეძინათ 1954 წელს სვეტლანა გიორგაძე, 1956 წელს მზია გიორგაძე, ხოლო 1958 წელს ავთანდილ გიორგაძე.

ნოშრევან გიორგაძე 1987 წელს გარდაიცვალა. იგი ბავშვების გვერდით დაკრძალეს.

შუშანიკა გიორგაძე 2019 წლის 28 მარტს, 99 წლის ასაკში გარდაიცვალა ქუთაისში, შვილის ავთანდილ გიორგაძის ოჯახში. იგი მშობლიურ ციხესულორში დაკრძალეს მეუღლესთან და შვილებთან ერთად. შვილებთან, რომელთა ცხედრებიც, მათ 1953 წელს - დიდი რისკის ფასად, მაინც არ დაუტოვეს იმ „თეთრი სამარის“ უდაბურ მიწას, ათეულ ათასობით „თავისუფალი გადასახლებულის“ სიცოცხლე რომ შეჭამა.



კვლევისას გაწეული დახმარებისთვის მადლობას ვუხდით საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის ქუთაისის ფილიალს და მის თავმჯდომარეს - ზაალ გორგიძეს.





სხვა ბლოგები
არქივების ჩაკეტვით რუსული დეზინფორმაცია ხეირობს
2024-01-12
...
ყარაიაზის მატრიარქი - ფარი-ხანუმ სოფიევა
2017-03-08
ყველას ნახვა