2020-08-05
ავტორი : ელისაბედ (ლიზა) გაბუნია
ერთი ქართული ოჯახის ისტორია - ელიავები



ნიკოლოზ (ნიკო) ელიავა


XIX საუკუნის მიწურულში ორი ახალგაზრდა - ნიკოლოზ (ნიკო) ელიავა და ელისაბედ ჭიჭინაძე დაქორწინდა. ნიკოლოზს დამთავრებული ჰქონდა მოსკოვის უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტი, ელისაბედს - გიმნაზია და სპეციალური სამასწავლებლო კლასი, გამოცდებიც ჩააბარა და მასწავლებლობის უფლება მოიპოვა. ორივენი დიდი იმედით უყურებდნენ მომავალს, რადგან ცოდნაც ჰქონდათ და შრომის უნარი და ნიჭიც.

ნიკოლოზი სოციალ-დემოკრატი (მენშევიკი) იყო. ის რევოლუციურ მოღვაწეობას ეწეოდა (აქვეყნებდა სტატიებს XIX ს. პრესაში), თუმცა თავისებური სოციალ-დემოკრატი იყო, ძალიან უყვარდა თავისი სამშობლო და კალისტრატე ცინცაძესთან მეგობრობდა, მასვე მოანათვლინა თავისი შვილები. დედა ჰყვებოდა, როცა მამა რევოლუციური მოღვაწეობისთვის დაჭერილი ან გადასახლებული არ იყო, კარგად ვცხოვრობდით დიდ ბინაში, მოსამსახურეც გვყავდაო; მაგრამ როდესაც დააპატიმრებდნენ, ელისაბედს უწევდა ოჯახის გაძღოლა. ის სახალხო სკოლის გამგე იყო (იქვე პატარა ბინა ერგებოდა), ამასთანავე წერდა და აქვეყნებდა სხვადასხვა საბავშვო ჟურნალში. მაგ. ,,ჯეჯილში“, საბავშვო მოთხრობებს თარგმნიდა.

მათ ხუთი შვილი შეეძინათ. ბაბუა, რომელსაც იუმორის გრძობა ჭარბად ჰქონდა, ამბობდა, მე მილიონერი ვარ, ხუთი მილიონი მაქვს, ხუთი შვილი მყავს და თითოს ფასი მილიონი არისო. ბაბუა ნიკოს ხუმრობებს ხშირად იხსენებდნენ მისი ქალიშვილები: ნიკოს არ ჰყვარებია წინა დღის კერძი; თუ ნახავდა, რომ სადილად გუშინდელი საჭმელი მოიტანეს, წამოდგებოდა, ქუდს მოუხდიდა და მიმართავდა: ,,გამარჯობა, ძველო მეგობარო!“ ნიკო, თურმე თავისი ქალიშვილების გათხოვებაზეც ხუმრობდა: ჩემს ქალიშვილებს ნახევარი ევროპა შემოვატარე, მაგრამ ყველა ღანირის გარშემო გათხოვდაო (ღანირი მისი მშობლიური სოფელი იყო).


ნიკო ელიავა და ელისაბედ ჭიჭინაძე შვილებთან ერთად. საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია, საზოგადოებრივი არქივი, ლიზიკო გაბუნიას კოლექცია.


რევოლუციამ საქართველოს დამოუკიდებლობა მოუტანა. ნიკოლოზ ელიავა დამფუძნებელი კრების წევრი იყო. მან ერთ-ერთმა პირველმა მოაწერა დამოუკიდებლობის აქტს ხელი. ყველა ვერ ბედავდა ამას, ეშინოდათ.

ნიკოლოზ ელიავა რევოლუციის შემდგომი თბილისის პირველი ქართველი მერი იყო, მას ხატისოვმა გადასცა ქალაქის გასაღები; მერე ის გახდა ქალაქის საბჭოს თავმჯდომარე. დედა ამბობდა: ამ დროს ძალიან გვიჭირდა. მამა ნათლიების ნაჩუქარი ძვირფასი კაბების ნაცვლად ბამბაზიებს გვაცმევდა, რომელიც სულაც არ მოგვწონდა, მაგრამ მამა ამბობდა, ხალხს უჭირს და თქვენ გამოპრანჭულებმა უნდა იაროთო?! რევოლუციამდე ნიკოლოზი უანგაროდ იცავდა სასამართლოში დაპატიმრებულ რევოლუციონერებს, რომელი პარტიის წევრიც უნდა ყოფილიყვნენ ისინი (მათ შორის სოსო ჯუღაშვილს) და სახლშიც კი მოჰყავდა სადილად. მისი ძმა შალვა ელიავა, რომელიც მან ჯერ კიდევ გაუყოფელ სოციალ-დემოკრეტიულ პარტიაში აიყვანა, თავგამოდებული ბოლშევიკი გახლდათ და ძმები საქართველოს დამოუკიდებლობის საკითხში ურთიერთ საწინააღმდეგო პოზიციაზე აღმოჩნდნენ.


შალვა ელიავა (ცენტრში). საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს აკადემიის არქივი, მეორე განყოფილება (ყოფილი პარტიული ორგანოების არქივი).


შალვა, მისდა სამარცხვინოდ, მე-11 არმიას შემოუძღვა საქართველოში. ნიკო ელიავა მენშევიკურ მთავრობასთან ერთად ემიგრაციაში წავიდა, ცოლი და ბავშვები ერთხანს საქართელოში დარჩნენ. მათ გამგზავრებაში შალვა ელიავა დაეხმარა. გამბედავმა ელისაბედმა გამარჯვებულ ბოლშევიკ მაზლს თურმე ასე მიმართა: ,, შალვა, ვინც მახვილს აიღებს, მახვილითვე განიგმირება!“ (აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ შალვა ელიავა 1937 წლის რეპრესიებს შეეწირა).


ელისაბედ ჭიჭინაძე. საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია, საზოგადოებრივი არქივი, ლიზიკო გაბუნიას კოლექცია.


ემიგრანტები, პირვე ხანებში, გერმანიაში საკმაოდ კარგად ცხოვრობდნენ. გოგონები სკოლაში დადიოდნენ. ზურაბი (უფროსი ვაჟი) ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტში სწავლობდა. ბაბუა ბანკში მუშაობდა. მერე გერმანიაში რევოლუცია დაიწყო, ბანკი გაკოტრდა და მათ ძალიან გაუჭირდათ. ბაბუა სულ ამბობდა თურმე, ყველა თავის სამშობლოში უნდა ცხოვრობდეს, რაც არ უნდა უჭირდესო და შვილებსაც ასე ზრდიდა.

1924 წელს მან თავისი ოჯახი საქართველოში გამოაგზავნა. ზურაბმა ჰაიდელბერგის წარჩინების დიპლომი მიიღო და, რასაკვირველია, მოახერხებდა ევროპაში სამსახურის მონახვას, მაგრამ ისიც სხვა ქართველ სტუდენტებთან ერთად საქართველოში დაბრუნდა. მხოლოდ იოსები (იკა) წავიდა პარიზში, იქ უნდოდა სწავლა. ელისაბედმა თავის ქმარს, ნიკო ელიავას, წერილი მისწერა თბილისიდან, რომელშიც სრულ თავისუფლებას აძლევდა. წერდა: როგორც შენთვის უკეთესი იქნება, ისე მოიქეცი: თუ გინდა დარჩი, მაგრამ თუ ჩამოსვლა მოგინდება, შენი ოჯახი ყოველთვის სიხარულით შეგხვდებაო. გავიდა რამდენიმე წელი და ნიკოს თავის სამშობლო და ოჯახი ძალიან მოენატრა, ის ან პარიზში უნდა დარჩენილიყო სამუდამოდ ან საქართველოში დაბრუნებულიყო. ნიკოლოზი ძალიან ჭკვიანურად და წინდახედულად მოიქცა: მან შეუთვალა არა ძმას, არამედ სერგო ორჯონიკიძეს: ჰკითხე სოსოს, ჩამოსვლა მინდა და თუ შეიძლებაო. როგორც ჩანს, იფიქრა, ვაითუ, ჩემს ძმას ვერ უთხრას, რომ ჩემი ჩამოსვლა საქართველოში არ არის უსაფრთხოო... მაგრამ, რა გასაკვირიც უნდა იყოს, სტალინმა თურმე, ბრძანა: ნიკოს კარგის მეტი არაფერი გაუკეთებიაო. ვინ იცოდა, რა მზაკვრული გეგმა იმალებოდა ამ დამაიმედებელი სიტყვების უკან; ბაბუა რომ დაბრუნდა, დოკუმენტი შექმნა, რომელშიც პირობას დებდა, რომ პოლიტიკურ მოღვაწეობას წყვეტდა სამუდამოდ და მხოლოდ პატარა შვილიშვილის გაზრდა და სამშობლოში ცხოვრება სურდა. ის ამ სიტყვას, რასაკვირველია, შეასრულებდა.

ნიკოლოზი მონატრებულ სამშობლოში მოსკოვის გავლით არ ჩამოვიდა. მან ზღვით არჩია წამოსვლა, რადგან მოსკოვში არავისთან არ სურდა შეხვედრა, საკუთარ ძმასთანაც კი... თბილისში, მასთან მისულ კორესპონდენტს კი, რომელმაც ჰკითხა, თბილისი როგორ მოგეწონათო, - უპასუხა: საღამოს ჩამოვედი და ვერაფრის ნახვა ვერ მოვასწარიო. მას არც ყოფილი თანაგუნდელების წყენინება სურდა და არც ახალი მთავრობის ქება-დიდება.

ბაბუას თბილისში დაბრუნების შემდეგ თითქმის მთელი ოჯახი ერთად იყო და თავს ისე ბედნიერად გრძნობდნენ, რომ, ყოველ სადილზე, მიუხედავად იმისა, რომ მატერიალურად საკმაოდ უჭირდათ, მღეროდნენ და ცეკვავდნენ. მდგომარეობა თანდათან გამოსწორდა: ზურაბმა მუშაობა დაიწყო, ცოლად შეირთო თინა ქუთათელაძე, რომელთანაც ვაჟი შეეძინა, რომელსაც ნიკოლოზი (იკა) დაარქვეს: მარიკა სიმონ ჩიქოვანზე გათხოვდა, სხვათა შორის, მათ ქორწინებას სწორედ ნიკო ელიავამ შეუწყო ხელი... სუსანა შალვა გაბუნიას გაჰყვა ცოლად, ელისოს საქმრო ჰყავდა. ეს ყველაფერი ბაბუას ძალზე ახარებდა, მაგრამ რაღაცის შიში მუდმივად ჰქონდა. ერთხელ, თავისი შვილებისთვის უთქვამს: ,,აქ რომ მოვდიოდი, კარგად ვიცოდი, ერთპარტიული სისტემა რასაც ნიშნავდა, მაგრამ რაც აქ ვნახე, მსგავსი ვერაფერი წარმომედგინა...‘’ რა სიმწარე იყო ამ სიტყებში ჩაქსოვილი! კაცმა სიცოცხლე შესწირა იმას, რომ თავისი სამშობლო თავისუფალი, დამოუკიდებელი და ბედნიერი ენახა, მადლობის მაგიერ კი ტანჯვა-წამება არგუნეს. არც იყო გასაკვირი ისეთი სახელმწიფოს მართლმსაჯულებისაგან, რომლის მეთაური სტალინი ერთ-ერთ მოხსენებაში წერდა: "ჯობია დაისაჯოს 10 უდანაშაულო, ვიდრე სასჯელს გაექცეს ერთი დამნაშავე“. ეს აზრი ხომ სრულიად ეწინააღმდეგება ცივილიზებული იურისპრუდენციის ერთ-ერთ ძირითად პოსტულატს!

ნიკო ელიავას ცხოვრების მიწურულს ბედნიერი წუთებიც ჰქონდა. ერთხელ, მარიკამ მამა რუსთაველის იუბილეზე წაიყვანა. გაიხარა მოხუცმა, რომელსაც ეამაყებოდა დიდი შოთა. მარიკამ შეამჩნია, რომ თეატრის ლოჟაში მჯდომი ბერია თვალს არ აშორებდა ნიკოს... იქნებ, იმ დღეს გაახსენდა, რომ ეს ელიავა როგორღაც გადაურჩა მის კლანჭებს. ნიკო მალე გამოასალმეს სიცოცხლეს. მარიკა მთელი სიცოცხლე ნანობდა, ნეტა, არ წამეყვანა თეატრში, იქნებ, არ გახსენებოდათ მისი არსებობაო, მაგრამ "მათ“, როგორც ეტყობა, არაფერი დავიწყებიათ... მარიკამ მიამბო: ერთხელ, ციხეში მივედი, მამასთვის საჭმელი და ტანსაცმელი უნდა შემეგზავნა, დერეფანში გალაკტიონი დავინახე, კედელთან იდგა და ტიროდაო... საშინელი დრო იდგა.

ნიკოლოზ ელიავა რევოლუციამდე მეფის რუსეთის ყველა ციხიდან და გადასახლებიდან დაბრუნდა. ერთხელ, მან ციხეში ბუნტი მოაწყო ღამის 12 საათზე. ჩემი დაპატიმრების ვადა დამთავრდა და გამიშვითო. ეხვეწებოდნენ თურმე, დილამდე მოიცადეო, მაგრამ არ დათანხმდა, აიყოლია პატიმრები და ადმინისტრაცია იძულებული გახადა, გაეთავისუფლებინათ. საბჭოთა ციხიდან კი სრულიად უდანაშაულო ადამიანი ცოცხალი ვერ გამოვიდა.



ზურაბ ელიავა



ზურაბი, ელისაბედის (ლიზას) და ნიკოლოზის უფროსი ვაჟი, დაიბადა 1898 წელს. ის ძალიან ნიჭიერი ბავშვი იყო.

ის და მისი უმცროსი ძმა იოსები სწავლობდნენ თბილისის ერთ-ერთ საუკეთესო ლევანდოვსკის კერძო გიმნაზიაში. როდესაც მათი მამა რევოლუციური საქმიანობისთვის დააპატიმრეს, აღარ ჰქონდათ საშუალება იქ სწავლის გაგრძელების და როცა ბებია ლიზა მივიდა საბუთების წამოსაღებად, უთხრეს, რომ მის უფროს შვილს, ზურაბს, უფასოდ ასწავლიდნენ და უმცროსი კი შეეძლოთ, წაეყვანათ. ზურაბის ნიჭიერება მისი გერმანიაში ყოფნისასაც დამტკიცდა, მან 6 თვე გაატარა ყრუ სოფელში და ისე ისწავლა გერმანული, რომ ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტში შევიდა და წარჩინების დიპლომი მიიღო, - ასეთ დიპლომს უცხოელები ძალიან იშვიათად იღებენ. შემდეგ ის დაბრუნდა საქართველოში სხვა ქართველ სტუდენტებთან ერთად, მაგრამ ყველა დაიჭირეს 37 წლის რეპრესიების დროს, რადგან საზღვარგარეთ ნაცხოვრები იყვნენ.

ზურაბის მდგომარეობა დაამძიმა იმანაც, რომ ნიკო ელიავას შვილი და შალვა ელიავას ძმისშვილი იყო. ის ერთხელ 1934 წელს დაიჭირეს და აიძულებდნენ, რომ ხელი მოეწერა, თითქოს სახელმწიფო დაგეგმარების კომიტეტში მუშაობისას ცდილობდა, არასწორი დაგეგმარებით ხელი შეეშალა სახელმწიფოს ეკონომიკური განვითარებისთვის. ამაზე ზურაბს უთქვამს: ყველა ჩემი შრომა არქივშია, მომიტანეთ, მაჩვენეთ და დამიმტკიცეთ. რომ დავუშვი შეცდომაო. მათ კი უპასუხეს, ჩვენ არაფერს დაგიმტკიცებთ, რადგან საჭიროა, უნდა მოაწეროო. ამის შემდეგ რაზე შეიძლებოდა ლაპარაკი!

ზურაბის პირველი დაპატიმრებისას ბებია ლიზა ძალიან ცუდად იყო, თითქმის უგონოდ. მაგრამ ის უცებ გამოფხიზლდა და ხან ყვიროდა, ხან ჩურჩულებდა: ,,შალვა, გადაარჩინე ჩემი ბიჭი!“ მეორე დღეს იგი გარდაიცვალა. ჩეკისტებმა რატომღაც გულჩვილობა გამოიჩინეს და პატიმარი ზურაბი დედის გამოსამშვიდობებლად მოიყვანეს. დები მიესივნენ ტირილით, მაგრამ ზურაბმა გაქვავებული სახით ისინი გაწია და უთხრა: ამათთან ტირილი არ მინდაო! ცოტა ხანს იდგა და წავიდა.

რაღაც შემთხვევითობამ ზურაბი გადაარჩინა. მას თბილისში ცხოვრების უფლება არ ჰქონდა, ის რაიონში გაგზავნეს, მგონი ხარაგოულში, ცოტა ხნის შემდეგ სოხუმში გადაიყვანეს. მთელი ზაფხული მასთან იყვნენ უმცროსი შვილი და ელისო. ცოტა ხნის შემდეგ ზურაბი მოხსნეს სამსახურიდან, რაც მის ხელმეორედ დაჭერას მოასწავებდა.

ერთ დღეს მარიკა ჩამოვიდა მათთან და უთხრა, რომ თინა (ზურაბის ცოლი) დააპატიმრეს. ეს იყო უკანასკნელი წვეთი. ზურაბი ჩავიდა თბილისში, დაწერა წერილი, რომ მისი ცოლი სრულიად უდანაშაულოა, რომ თუ ისინი მას ეძებენ, ის იმყოფება აქა და აქ. ასე დამთავრდა სამუდამოდ მშვიდი და ბედნიერი ცხოვრება.


საქართველოს სსრ შინსახკომის განსაკუთრებული სამეულის (ე.წ. ტროიკა) ოქმი ზურაბ ელიავას დახვრეტის გადაწყვეტილებით. შსს აკადემიის არქივი, 1-ლი განყოფილება (ყოფილი საქართველოს სსრ სახელმწიფო უშისროების არქივი), ფონდი #8.


ერთხელ, მის შვილს, მეხუთეკლასელ ნიკას, სახელგამის მაღაზიაში შესულს, ყური მოუკრავს, როგორ ეუბნებოდა ერთი კაცი მეორეს ( და მიუთითებია): ამ ბავშვს ისეთი კარგი მამა ჰყავდა და დახვრიტესო. ნიკას მამა რუსეთში ეგულებოდა და ეს რომ გაიგონა, თავზარი დაეცა, ის მამის დაბრუნებას ყოველდღე ელოდა. მას სახლიც ჰქონდა, საყვარელი მამიდა და ბიძა ჰყავდა, მაგრამ საკუთარი დედა და მამა ყველაფერს ერჩია.

უდედმამოდ დარჩენილი ნიკა მამიდამ და ბიძამ - მარიკა ელიავამ და სიმონ ჩიქოვანმა, იშვილეს და მშობლიური ალერსი და სითბო არ მოჰკლებია.

როგორც მოგვიანებით აღმოჩნდა, ზურაბის დანაშაული ის იყო, რომ ის სამეგრელოში ჩაის მონოკულტურად დაფუძნებას არ უჭერდა მხარს და ტრადიციული მეჯოგეობა-მეცხოველეობის შენარჩუნება და განვითარება მიაჩნდა მიზანშეწონილად. იმასაც აბრალებდნენ, თითქოს მინისტრობა უნდოდა და რომ არ გამოუვიდა, ანტისამთავრობო ჯგუფი შექმნაო, რაც მტკნარი სიცრუეა. ზურაბი პარტიის წევრი არ ყოფილა და მინისტრობის პრეტენზია ვერ ექნებოდა. ის ჭკვიანი ადამიანი იყო და სამეცნიერო ან პედაგოგიურ საქმიანობას მოჰკიდებდა ხელს, რომ ეცლიათ.



იოსებ (იკა) ელიავა


ელიავების ოჯახის მეორე ვაჟი იყო, 1900 წელს დაბადებული, თავის ძმის სრული ანტიპოდი - ცელქი, ძნელად აღსაზრდელი და დაუჯერებელი; ლამაზი, მოქეიფე, კარგად მღეროდა და ცეკვავდა, ენაკვიმატი. ბაბუა ნიკოს გამორჩეულად უყვარდა. ყოველთვის მის მხარეზე იყო და იცავდა.

ერთხელ, როცა შვილებთან შეხვედრის უფლება დართეს, ციხის უფროსმა ნიკოს უთხრა: თუ გინდა ერთ-ერთი მათგანი დაიტოვე, ამაღამ შენთან გაატაროსო და ბაბუამ იოსები (იკა) დაიტოვა.


ნიკო და იკა ელიავები. საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია, საზოგადოებრივი არქივი, ლიზიკო გაბუნიას კოლექცია.


მე-11 არმია რომ შემოიჭრა საქართველოს ტერიტორიაზე, იკა პირველი წავიდა მოხალისედ, მაგრამ მერე ჯართან ერთად გაემგზავრა ემიგრაციაში. ბერლინში შეხვდა თავის ოჯახს. იკამ პარიზში მოინდომა წასვლა სასწავლებლად. დედა ყვებოდა, ტრავმაის გაჩერებამდე მივაცილეთ, გვეგონა, ერთ-ორ თვეში ვნახავდითო, მაგრამ განგებამ სხვანაირად ინება, მათ ერთმანეთი აღარასოდეს უნახავთ.

იოსებს უცხოეთში ბევრი სიძნელე შეხვდა, ხან ცეკვავდა და იმით ირჩენდა თავს, ხან ტაქსისტად მუშაობდა.

1930-იან წლებში, როდესაც დედა გარდაეცვალათ. მან უკანასკნელად გამოგზავნა წერილი, რომელშიც წერდა, რომ დედას ხშირად ვაჯავრებდი ბავშვობაში და ღმერთმა დამსაჯა, რომ დღეს თქვენთან ერთად მის საფლავზე ფეხი ვერ დავდგიო. მას შემდეგ 50-იან წლებამდე წერილი არ მოუწერია - არაფერი ვავნო ჩემს დებსო.

საქართველოს სიყვარული მასაც დიდი ჰქონდა - სულ ცდილობდა, როგორმე დაბრუნებულიყო, მაგრამ არ გამოდიოდა. ერთხელ, 30-იან წლებში, ბიძამისს, შალვას, მოსწერა: "მე თვითმფრინავის მართვის სკოლა დავამთავრე (მაშინ ეს პროფესია ძალიან პრესტიჟული იყო), მაგრამ დიპლომი რომ მივიღო, პრაქტიკა უნდა გავიარო. თვითმფრინავზე რომ დამსვან, ფული უნდა შევიტანო. თუ საბჭოთა ხელისუფლება გადამიხდის ამ ფულს (მე ამის საშუალება არა მაქვს), ჩამოვალ და ვემსახურებიო. შალვა მივიდა ერთ-ერთ მაღალჩინოსათან (კ. ვოროშილოვი, სამხედრო მინისტრი), მაგრამ მან უთხრა, არ გირჩევ, ვინაიდან მალე "ჩისტკები“ იწყება და პირველს მაგაზე აიღებენ ეჭვსო.

50-იან წლებში იოსებმა კიდევ ერთხელ სცადა საქართველოში დაბრუნება. შემოთვალა, ჩამოსვლა მინდა, დიდი ხანია, სარესტორნო ბიზნესში ვმუშაობ და ნუთუ ჩემი გამოცდილება არავის გამოადგებაო. მას ჰქონდა სახლი, მანქანა, ძალიან ლამაზი ფრანგი ქალი ჰყავდა ცოლად. მეორე ცოლი კორსიკული წარმოშობის პარიზელი მხატვარი იყო, ისიც არ იყო წინააღმდეგი წამოსვლის. ვინც იმ დროის ამბები იცის, მიხვდება, რომ ამაზე უცებ დათანხმება არ შეიძლებოდა. ჩვენებმა გადაწყვიტეს, ჯერ სტუმრად დავპატიჟოთო, მაგრამ გავიდა ცოტა ხანი და იკა ელიავა უცებ გარდაიცვალა, თავისი სამშობლოს უნახავად. დასაფლავებულია ლევილის ქართულ სასაფლაოზე. გ. ჭიჭინაძემ, რომელმაც იოსები (იკა) სიკვდილის წინ ნახა, გვიამბო: იკას თავისი ბაღის ერთ კუთხეში ბევრი ჩიტი ჰყავდა გალიებში. რომ ვკითხე, რად გინდა ამდენი ჩიტი-მეთქი, აქ ვისვენებ და მათ ჭიკჭიკში ხანდახან ქართული ლაპარაკი მესმისო, - უთქვამს.


იკა ელიავა. საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია, საზოგადოებრივი არქივი, ლიზიკო გაბუნიას კოლექცია.


იოსების (იკას) გარდაცვალების შემდეგ პარიზიდან მისი მეუღლის, მადლენის, წერილი მივიღეთ. მეუღლეს საოცრად თბილად იხსენებდა; მის სიკეთეზე, გარეგნულ მომხიბვლელობაზე, ნიჭიერებაზე, იუმორზე გვიამბობდა. სიმონი უკვე გარდაცვლილი იყო, მარიკა - ლოგინად ჩავარდნილი. მე და ელისო ვაპირებდით წასვლას. საელჩოში ჯერ თანხმობა გვითხრეს, მაგრამ იმ პერიოდში პრაღაში გართულდა სიტუაცია და აღარ გაგვიშვეს. სერგო ზაქარიაძე შეგვპირდა დახმარებას (მას უარს ვერ ეტყოდნენ), მაგრამ, სამწუხაროდ, ჩვენი ოჯახის დიდი მეგობარი და გულშემატკივარი გარდაიცვალა და ინაურმა უარი თქვა ჩვენს გამგზავრებაზე. ასე რომ, ლევილის ქართველთა სასაფლაოზე დაკრძალული ძვირფასი ადამიანი შორიდან გამოვიტირეთ და გამოვიგლოვეთ.



სუსანა ელიავა - გაბუნია


სუსანა, ლიზას და ნიკოლოზის უფროსი ქალიშვილი, 1904 წელს დაიბადა. ის ბებია ლიზას დიდი ხელშეწყობით ბავშობიდან სწავლობდა მუსიკას. წლების მანძილზე ხელმძღვანელობდა ფორტეპიანოს განყოფილებას ნიჭიერთა ათწლედში. მუსიკალური განათლების გაგრძელება მან ვერ შეძლო გერმანიაში. საქართველოში ჩამოვიდა, კონსერვატორიაში ჩააბარა და მოხვდა შესანიშნავი მუსიკოსისა და პედაგოგის ანასტასია ვირსალაძის კლასში.

სუსანა ელიავა პირველად 19 წლის ასაკში გათხოვდა. ერთი წლის შემდეგ მისი მეუღლე კონსტანტინე დაიჭირეს და დახვრიტეს. როგორც შემდეგ გაირკვა, ისიც გადაჰყვა შალვა ელიავას ნათესაობას, რომელიც მაშინ საქართველოს მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე იყო - ლავრენტი ბერიაზე მაღალი თანამდებობდა ჰქონდა, მან სთხოვა ბერიას, რამდენადაც შეიძლება, კონსტანტინეს შეუმსუბუქეთო სასჯელი. ბერიას უთქვამს, თუ მიბრძანებ, გავუშვებო. ბერია მაშინ კგბ-ს ხელმძღვანელობდა. შალვამ მას არაფერი "უბრძანა“ და კონსტანტინე დახვრიტეს. დიდხანს იარა სუსანამ შავებში და, ბოლოს, მამაჩემს, შალვა გაბუნიას გაჰყვა ცოლად. მათაც მრავალი სიძნელე გამოიარეს. დაიჭირეს მამას ძმა, რომლის ძირითადი დაშაული ის იყო, რომ ისიც გერმანიაში სწავლობდა. ინჟინერ-ქიმიკოსი იყო, წარმატებული მეცნიერი. ვიცოდით, რომ მას უკვე უთვალთვალებდნენ. ვიღაცამ ლენინის პატარა ბიუსტი მოიტანა და მის მაგიდაზე დადგა, ვინიცობაა, სუკ-იდან მოსულიყვნენ, ენახათ, რომ კომპარტიის ერთგული იყო. ირაკლი გაივლიდა და ბიუსტს თავში წამოარტყამდა, გამოივლიდა და ისევ... სხვათა შორის, ამ ბიუსტმა არსებობა ძალზე სამარცხვინოდ დაასრულა. ერთხელ, პატარა ზურიკომ თავი ვერ შეიკავა და ღამის ქოთანი რომ ვერ იპოვა, ბიუსტი გამოიყენა მის ნაცვლად.


ელისო, სუსანა და მარიკა ელიავები - იკა (ნიკა) ელიავა-ჩიქოვანთან ერთად. საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია, საზოგადოებრივი არქივი, ლიზიკო გაბუნიას კოლექცია.


მამაჩემი სამსახურიდან მოხსნეს და გაზეთში დაწერეს, ხალხის მტრის სიძეაო. ამის შემდეგ რა გასაკვირია, მშობლები ყოველ ღამე დაჭერას ელოდნენ. ერთხელ მათ ბინაში, ფასანაურის ქუჩაზე, უცხო კაცი მივიდა და საბინაო დავთარი მოითხოვა. დედამ მისცა. უცნობმა ბინა დაათვალიერა, თან შეამჩნია, რომ მე, რამოდენიმე თვისას, საწოლზე მეძინა. ეს უკვე 1938 წელი იყო და ასეთი პატარა ბავშვების დედებს აღარ აპატიმრებდნენ. უცნობი სტუმარი წავიდა. მამაც რაღაც შემთხვევითობამ გადაარჩინა. დედამ გვარი გამოიცვალა, რადგან მის მოწაფეს სამთავრობო კონცერტზე უნდა დაეკრა, რომელსაც ლავრენტი ბერია უნდა დასწრებოდა. დედა შიშობდა, როცა შემსრულებლის პედაგოგის გვარს გამოაცხადებდნენ, ვაითუ, ელიავები კიდევ ერთხელ ავად გახსენებოდა. ბერიას რამდენიმე გვარი ამოჩემებული ჰყავდა და მუდმივად "მეთვალყურეობდა“ მას. ასეთები იყვნენ: ოკუჯავები, მდივნები, ორახელაშვილები, ელიავები და სხვა. შემდეგ დედა წუხდა, ამ საქციელით მამას ვუღალატეო.



მარიამ (მარიკა) ელიავა-ჩიქოვანი


მარიკა დაიბადა 1908 წელს. ძმები თავს დიდებად თვლიდნენ, რადგან დებზე 10-12 წლით უფროსები იყვნენ. უმცროსი გოგონები ტყუპებივით იზრდებოდნენ; მარიკა ძალიან ცნობისმოყვარე ბავშვი ყოფილა. ყური მოუკრავს, თბილისში მეფე ჩამოვიდაო და არ მოასვენა მამა, მეფე მაჩვენეო. ეს ნიკოსთვის ძნელი არ იქნებოდა, მაგრამ მეამბოხე ახალგაზრდამ არ ისურვა მეფის თაყვანისცემა და ქუდის მოხდა, რაც აუცილებელი პროცედურა იყო. ნიკომ ხერხს მიმართა, მარიკა ერთ-ერთ პრესტიჟულ სასტუმროსთან მიიყვანა, ლამაზად გამოწყობილი კონსიერჟი დაანახა და უთხრა, აი, ეს არის რუსეთის მეფეო. მარიკა კმაყოფილი დარჩა, ძალიან მოეწონა "მეფე“.


მარიკა ელიავა (ზის, მარცხნიდან პირველი) და სიმონ ჩიქოვანი (დგას, მარჯვნიდან პირველი); ბესო ჟღენტი (ზის მარცხნიდან მეორე). საქართველოს გიორგი ლეონიძის სახელობის ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი.


მარიკა არაჩვეულებრივი სიკეთით აღსავსე ადამიანი იყო. ყველა ახლობლის თუ შორებელის სიხარულისა თუ გაჭირვების გამზიარებელი, ბევრი მეგობარი ჰყავდა, ადვილად შედიოდა ადამიანებთან კონტაქტში. მარიკა და სიმონ ჩიქოვანი 1935 წელს შეუღლდნენ, მათი ცხოვრება თავიდან ძალიან მძიმე იყო. როცა დაქორწინდნენ, მწერალთა კავშირის ერთ ოთახში ცხოვრობდნენ. სიმონს ოთახის დაქირავების საშუალება არ ჰქონდა. ბაბუა ნიკომ მათ თავის ბინაში ოთახი გამოუყო. მას სიმონი პირველ შეხვედრისთანავე ძალიან მოეწონა, ამ კაცს მომავალი აქვს და თავი დაანებეთო, - კატეგორიულად უთხრა სიმონისა და მარიკას შეუღლების მოწინააღმედეგე დებს. გარკვეული ხნის შემდეგ სიმონს ოროთახნიანი ბინა მისცეს მწერალთა პირველ სახლში მაშინდელ ჟორესის ქუჩაზე მარჯანიშვილის თეატრის გვერდით. ამ პატარა ბინაში დაიწერა ბევრი შესანიშნავი ლექსი. აქვე ცხოვრობდა მათთან - ბაჟანი "ვეფხისტყაოსნის“ თარგმანზე მუშაობისას. შემდეგ 1939 წელს გადავიდნენ თერთმეტსართულიან სახლში. მათთან სტუმრობა ყველასთვის ძალიან სასიამოვნო იყო. ეს ლიტერატურული სალონი იყო. მსჯელობდნენ ლიტერატურაზე, ისტორიაზე, ხელოვნებაზე. კითხულობდნენ ლექსებს, მღეროდნენ და აშ. სალონის ბურჯი, რასაკვირველია, სიმონ ჩიქოვანი იყო, მაგრამ მას გვერდს უმშვენებდა შესანიშნავი დიასახლისი, ჭკვიანი, ტაქტიანი და იუმორით სავსე მარიკა.



ელისო ელიავა


ელისო, ანუ ელისაბედი ოჯახში ყველაზე უმცროსი, ძალიან ნიჭიერი გოგონა იყო. მან გერმანიაში ძალიან მალე შეისწავლა გერმანული ენა და თბილისშიც გერმანულ სკოლაში განაგრძო სწავლა.

გერმანიაში მასწავლებელმა ბავშვებს რუკაზე კავკასია აჩვენა და უთხრა, აქ სომხები ცხოვრობენო. 8-9 წლის გოგონა ადგა და მასწავლებელს შეუსწორა: იქ, სადაც თქვენ აჩვენეთ, ქართველები ცხოვრობენ, ეს ჩემი სამშბოლო საქართველოაო. მასწავლებელს გაეცინა და უთხრა, მაშინ შენ დაწერე შენი სამშობლოს შესახებ და მოგვიყევი შემდეგ გაკვეთილზეო... ელისომ გააცილა მამა გადასახლებაში, მას არ შეშინებია, სიცოცხლის ბოლომდე ეტარებინა ელიავას გვარი, რომელსაც ასე საბედისწეროდ გადაეკიდა ლავრენტი ბერია. სანამ ელისო მამის ბინაში ცხოვრობდა, მასთან ხშირად მოდიოდნენ უცნობი ადამიანები და ეუბნებოდნენ, თითქოს მამამისი ნახეს და რაღაც ამბებს უყვებოდნენ, ის ყველას ასაჩუქრებდა, რადგან ცოტაოდენ შვებას გრძნობდა მათი ნაამბობით. ერთი მონათხრობი სხვებზე უფრო რეალურად მოეჩვენა, მან თქვა, რომ ნიკო დაკითხვიდან რომ მოჰყავდათ, თავის მოკვლა სცადა, კიბის ღრმა უჯრედში გადახტა, მაგრამ გადარჩა, რადგან კიბეს დამცავი ბუდე ჰქონდა. ,,კეთილისმსურველებმა“ როცა ჰკითხეს, ხომ არავინ შეგაწუხათო, უპასუხნია: არაფერია, უბრალოდ, მე ყველაფერი სხვანაირად წარმომედგინაო.

1937-1938 წწ. ასეთი წესი იყო -სამსახურში კრებებს აწყობდნენ, მაღალფარდოვან სიტყვებს ამბობდნენ და დაჭერილთა და დახვრეტილთა სიებს კითხულობდნენ. ელისო სახელმწიფო კომიტეტში მუშაობდა. კეთილისმსურველებმა, რომლებიც მას ბევრი ჰყავდადა ეშინოდათ, რომ ელისოსაც დაიჭერდნენ, უთხრეს, ახლა გამოაცხადებენ, "დაიხვრიტა ელიავა", მაგრამ ნუ გეშინია, ეს მამაშენს არ ეხება, ბიძაშენზეა ლაპარაკი, აუცილებლად დაესწარი კრებას და ტაშიც დაუკარიო. ყველას ეშინოდა, რომ მასაც დაიჭერდნენ.

ელისო დაესწრო კრებას, მაგრამ ტაში არ დაუკრავს... ესეც გამბედაობა იყო. ელისოს ქმარი შალვა სირაძეც ბეწვზე იყო გადარჩენილი. ელისოს ხასიათში შერწყმული იყო გერმანული შრომისმოყვარეობა, სიზუსტე და ქართული სიკეთე. არაჩვეულებრივად ერთგული ადამიანი იყო. მან მოუარა სიმონს და მარიკას ავადმყოფობისას, არც ოჯახს აკლებდა ყურადღებას, მუშაობდა კიდეც.

გასაკვირი ის იყო, რომ ქმრებიც ასეთი ერთგულები ჰყავდათ. სამივე და, რომელთა ცხოვრებას მე თვალს ვადევნებდი, ნამდვილად ქრისტიანული მორალით ცხოვრობდნენ.



ელისაბედ (ლიზა) გაბუნია


P.S. კარგი იქნებოდა, თბილისში 1924-1937 წლების რეპრესიების მსხვერპლთა მემორიალი რომ არსებობდეს, აქ შეგვეძლებოდა, პატივი მიგვეგო უდანაშაულოდ დასჯილ ადამიანთა ხსოვნისთვის. ათიოდე წლის წინ, სიმონისა და მარიკას შვილმა, იკა ელიავა-ჩიქოვანმა, საზოგადოება "მემორიალის“ აქტივისტმა, დიდი რკინის ჯვარი დადგა რუსთავი -თბილისის გზაზე, ძმათა სასაფლაოზე, სადაც, გადმოცემით, რეპრესირებულებს ხვრეტდნენ. სამწუხაროდ ეს ჯვარი ვიღაც უსინდისომ მოიპარა.




სხვა ბლოგები
არქივების ჩაკეტვით რუსული დეზინფორმაცია ხეირობს
2024-01-12
...
ყარაიაზის მატრიარქი - ფარი-ხანუმ სოფიევა
2017-03-08
ყველას ნახვა