2011-09-05
ავტორი : ალექსანდრე ელისაშვილი
ელბაქიძის (ვერის ) დაღმართი

ორი ინცინდენტი ერთ დაღმართზე და ამ ინციდენტებს შეწირული ორი ბოლშევიკი. არკადი ელბაქიძის და კამოს, იგივე სიმონ ტერ-პეტროსიანის საბედისწერო ქუჩა, რომელსაც დღემდე თბილისელები ძველი, საბჭოური სახელით მოიხსენიებენ. რა მოხდა 1919 წლის სექტემბერსა და 1922 წლის ივლისში ყოფილ ვერის დაღმართზე?



უკვე 16 წელიწადია რუსთაველიდან გალაკტიონის ხიდისაკენ ჩამავალ დაღმართს ოფიციალურად მიხეილ ჯავახიშვილის დაღმართი ეწოდება, მაგრამ ალბათ საკამათო არაა, რომ უმეტესწილად მას ისევ საბჭოურად - ელბაქიძის დაღმართად მოიხსენიებენ. სახელს კი ძველს უწოდებენ, მაგრამ თბილისელთა დიდმა ნაწილმა არ უწყის, ვინ იყო ელბაქიძე და რა დამსახურების გამო ეწოდა მისი სახელი მაინც და მაინც ამ ქუჩას. დამსახურება კი რაჭველ ბოლშევიკსა და ჩეკისტს საკუთარი პარტიის წინაშე დიდი ჰქონდა - მან პარტიის და საბჭოური სპეცსამსახურის დავალებას სიცოცხლე შესწირა. უკანასნელი, საბედისწერო დავალება ჩეკისტმა ელბაქიძემ 1919 წლის სექტემბრის დასაწყისში მიიღო, თუმცა მანამდე მას დიდი რევოლუციური ბრძოლის გზა ჰქონდა გავლილი. საქართველოს მიერ დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ ელბაქიძემ მენშევიკური ხელისუფლების წინააღმდეგ სხვადასხვა შეიარაღებულ გამოსვლაში მიიღო მონაწილეობა. აი, რას ვკითხულობთ მის ოფიციალურ საბჭოურ ბიოგრაფიაში:

„1918 წელს ა. ელბაქიძე მონაწილეობდა რაჭის მაზრის გლეხთა შეიარაღებულ აჯანყებაში . აჯანყების დამარცხების შემდეგ იგი უერთდება ს. გეგეჭკორის რაზმს და მიდის ჩრდილო კავკასიაში. ამ რაზმთან ერთად მან აქტიური მონაწილეობა მიიღო 1918 წლის დუშეთის აჯანყებაში. 1918 წლის 5 აგვისტოს თბილისში ა. ელბაქიძე მენშევიკურმა მთავრობამ დააპატიმრა და იმავე წლის დეკემბერში ჩრდილოეთ კავკასიაში გაასახლა. იქ იგი მუშაობს თერგის საბჭოთა რესპუბლიკის საგანგებო კომისიაში (ჩეკაში). 1919 წლის შემოდგომაზე ა. ელბაქიძე არალეგალურად ბრუნდება თბილისში. ამ დროს აქ ჩამოსული იყო დენიკინის რწმუნებული გენერალი ბარათოვი , რომელიც მოლაპარაკებებს აწარმოებდა საქართველოს მენშევიკურ მთავრობასთან დენიკინის თეთრგვარდიული ბანდებისათვის დახმარების შესახებ.“


არკადი ელბაქიძე. ჟურნალი "რევოლიუციის მატიანე". ბარათი ტფილისის გუბერნიის ჟანდარმთა სამმართველოს კარტოთეკიდან.


იმ დროისათვის დენიკინელთა მიერ შევიწროვებულმა, ჩრდილოეთ კავკასიიდან განდევილმა და საქართველოში სხვადასხვა გზით შემოღწეულმა ბოლშევიკებმა გარუსებული, წარმოშობით ქართველი გენერლის, ბარათოვის წინააღმდეგ ტერორისტული აქტი დაგეგმეს. ცნობილი რევოლუციონერის კოტე ცინცაძის ცნობით, საქართველოში დენიკინის წარმომადგენელზე თავდასხმა ბოლშევიკური პარტიის ადგილობრივ ორგანიზაციას დაუგეგმავს:

„შემოდგომის დასაწყისში ჩვენმა ორგანიზაციამ გადასწყვიტა მოეკლა გენ. ბარათოვი – დენიკინელების წარმომადგენელი საქართველოში. ამ ტერორისტულ აქტში მონაწილეობას იღებდნენ: არკადი ელბაქიძე, ვასიკო წივწივაძე, ტიტე ლორთქიფანიძე, დანდუროვი და სხვები.“


ცენტრში, ჩოხით - გენარალი ბარათოვი.


თავდასხმა ბოლშევიკთა გეგმის მიხედვით 1919 წლის 13 სექტემბერს განხორცილდა. ამ წარუმატებელი ტერაქტის დროს ყველაზე ნაკლებად არკადი ელბაქიძეს გაუმართლა. 13 სექტემბრის მოვლენათა განვითარებაზე წვრილად მოუთხრობდა მკითხველს საქართველოს ოფიციალური გაზეთი „საქართველოს რესპუბლიკა“:

„ცამეტ სექტემბერს, დღის 12 საათზე და 55 წ. ვერის დაღმართზე, საქართველოს სამხედრო უწყების ავტომობილის ნომერი 20, რომლითაც რუსთაველის ქუჩისაკენ მიდიოდნენ შიგ მსხდომნი მოხალისეთა ჯარის წარმომადგენელი ამიერკავკასიაში კავალერიის გენერალი ბარათოვი, საქართველოს ჯარის გენერალ-ლეიტენანტი ოდიშელიძე და პოლკოვნიკი სელიმ გეორგის ძე ალხავი, ბოროტ-განმზრახველებმა ესროლეს ერთი მეორეზე ორი ყუმბარა. ორივე ჩასკდა ავტომობილის ქვეშ, ავტომობილის წინა ნაწილი ნაფოტებად აქცია და მოკლა პოლკოვნიკი ალხავი, შოფერი ვასილ ჟუჟიაშვილი, მისი თანაშემწე შალვა სამათაძე, დაჭრილია ფეხებში გენერალი ბარათოვი და სახეზე გენერალი ოდიშელიძე. ჭრილობა ბარათოვისათვის საშიში არ არის. ბოროტ-მოქმედს დაედევნენ მილიციონერები. იგი გაიქცა ყორგანოვის (დღევანდელი ქიაჩელის ქუჩა – ა.ე.) ქუჩით, მიირბინა იოანნე ღვთისმეტყველის ეკლესიამდე, ჩაეშვა ხევში მტკვრისკენ ვერის ხიდზე გასაქცევად, მაგრამ შეხედა თუ არა, რომ მას პირდაპირ ხვდებოდა სისხლის სამართლის ერთი აგენტთაგანი, გადახტა წყალში. ნავით იგი გამოიყვანეს ნაპირზე. აღმოჩნდა, რომ იგი მილიციელს დაეჭრა მძიმედ; გონს მოუსვლელათ იგი გარდაიცვალა იქვე. გამოირკვა, რომ იგი არის რაჭის მაზრის, სოფ. წესის მცხოვრები არკადი ელბაქიძე (ცნობილი ბოლშევიკი). მთავრობამ მინისტრ-თავმჯდომარის და სამხედრო შინაგან მინისტრის პირით, გამოუთქვა ღრმა მწუხარება და თანაგრძნობა პირადად გენ. ბარათოვს და მოხალისეთა ჯარის მისიას ასეთი ბოროტი თავდასხმის გამო მოხალისეთა ჯარის წარმომადგენელზე მოკავშირეთა სარდლობასთან.“



ამდენად, ბოლშევიკ-ჩეკისტი არკადი ელბაქიძე წარუმატებელ თავდასხმას შეეწირა, მისმა სხვა თანამზრახველებმა კი დევნას თავი დააღწიეს. ტერაქტის მთავარ სამიზნეს გენერალ ბარათოვს ფეხი მოჰკვეთეს. დენიკინის დამარცხების შემდეგ ბარათოვი 1920 წლის მარტ-აპრილში იყო ვრანგელთან არსებული მელნიკოვის სამხრეთ რუსული მთავრობის საგარეო საქმეთა სამინისტროს მმართველი. საბოლოოდ კი საფრანგეთის ემიგრაციაში რუს ინვალიდთა საზღვარგარეთულ კავშირს და გაზეთ ოვს და მოხალისეთა ჯარის მისიას ასეთი ბოროტი თავდასხმის გამო მოხალისეთა ჯარის წარმომადგენელზე მოკავშირეთა სარდლობასთან“ “«Русскийинвалид»- სხელმძღვანელობდა. გარდაიცვალა პარიზში.

არკადი ელბაქიძის თავგანწირვა არ დავიწყებიათ თავდასხმიდან ორ წელიწადში საქართველოში დამკვიდრებულ ბოლშევიკებს. მათ 1923 წელს ვერის დაღმართს ელბაქიძის სახელი უწოდეს. მანამდე კი ცოტა ხნით ადრე ვერის დაღმართზე კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ინცინდენტი მოხდა.

1922 წლის 14 ივლისის ღამით ჯერ კიდევ ვერის დაღმართმა კიდევ ერთი ბოლშევიკი შეიწირა. ყველასათვის კამოდ ცნობილმა, ლამის მთელ მსოფლიოში სახელოვანმა ბანდიტ-რევოლუცინერმა სიმონ ტერ-პეტროსიანმა ამ დაღმართზე დაასრულა ბობოქარი სიცოცხლე 1922 წლის 16 ივლისის გაზეთი „კომუნისტი“ ასე აღწერდა ამ უწყინარ და დღემდე საეჭვო შემთხვევას:

„14 ივლისს საღამოს 9-11 საათამდე გარდაცვალებული იყო მუშათა და გლეხთა ინსპექციის სახ. კომისრის ამხ. ატარბეკოვის ბინაზე, საიდანაც ის ველოსიპედით გაემგზავრა ბინისაკენ. ვერის დაღმართზე ხიდისაკენ მოხვეულში, კამოს ველოსიპედი დაეჯახა ცალიერ ავტომობილს, რომელმაც იგი გადაისროლა ველოსიპედიდან ქვაფენილზე. დავარდნა ისეთი ძლიერი იყო, რომ ამხ. კამო იმწამსვე ჩავარდა უგონო მდგომარეობაში, რომლიდანაც გარდაცვალებამდე, რომელიც მოჰყვა ორი საათის შემდეგ, განსვენებული ვეღარ გამოვიდა. მილიციის თანამშრომლებმა დაღუპული ამხანაგი იმავე ავტომობილით წაიყვანეს მიხეილის საავადმყოფოში, ხოლო შოფერი დააპატიმრეს“ .

მილიციელთა მიერ დაპატიმრებული, გაზეთ „კომუნისტის“ ვერსიით ––„ცალიერი ავტომობილის შოფერი“ ვინმე კოლა დვალი იყო. მან ინცინდენტიდან რამდენიმე დღეში გაზეთში სტატია გამოაქვეყნა სათაურით „თავის მართლება არ მინდა“ (ამხ.კამოს):

„ამ საერთო მწუხარებაში ჩემი მდგომარეობა ყველაზე უფრო სამწუხაროა და აუტანელი, მიტომ, რომ მე შევიქენი უნებლიე დამნაშავე ასეთი ადამიანის დაღუპვისა. თავის გამართლება არ მინდა და ამისათვის არ ვწერ ამ წერილს. მაგრამ არ შემიძლია ჩემი გულის ტკივილი და უსაზღვრო მწუხარება არ შეუერთო ხალხის სევდას და არ ვსთქვა, რომ ასეთი დიდი ადამიანის დაკარგვა მართლაც დიდი დანაკლისი არის მუშათა კლასისთვის. უბედო ბედმა მე გამხადა ხალხის მწუხარების მიზეზად, მაგრამ რომელი შეგნებული ადამიანი ჩაიდენდა ასეთს საქმეს რომ აქ მოულოდნელს შემთხვევას არ ჰქონოდა ადგილი“.

„მაპატიე სახელოვანო რევოლუციონერო ჩემი დიდი და გამოუსწორებელი დანაშაული შენს წინაშე“ .

სინამდვილეში რა მოხდა – ველოსიპედიანი კამო მართლა დაეჯახა „ცალიერ“ ავტომობილს, თუ ეს წინასწარ დაგეგმილი ინცინდენტი იყო?! – ეს ცალკე კვლევის საგანია. ფაქტი კი ისაა, რომ ჯერჯერობით კამოს დაღუპვის ოფიციალური ვერსია თბილისელებს ღიმილს ჰგვრით და შავი იუმორის ხასიათზე აყენებთ. ისიც ფაქტია, რომ ასევე ჯერჯერობით თბილისელთა დიდი ნაწილი მიხეილ ჯავახიშვილის დაღმართს ისევ ელბაქიძის სახელს უწოდებს.




სტატია მომზადებულია პროექტის "საბჭოთა თბილისის" ფარგლებში.

პროექტი ხორციელდება გერმანიის სახალხო უნივერსიტეტთა ასოციაციის საერთაშორისო თანამშრომლობის ინსტიტუტის (dvv international) დაფინანსებით.


სხვა ბლოგები
არქივების ჩაკეტვით რუსული დეზინფორმაცია ხეირობს
2024-01-12
...
ყარაიაზის მატრიარქი - ფარი-ხანუმ სოფიევა
2017-03-08
ყველას ნახვა