1905-1907 წლების პირველ და წარუმატებელ რევოლუციაზე საბჭოეთგამოვლილებს უამრავი რამ გვსმენია, თუმცა რამდენიმე ეპიზოდიმაინც გავიხსენოთ: როგორც ცნობილია, XIX საუკუნის მიწურულიდან რუსეთის მთელ იმპერიაში გაფართოვდა მარქსიზმის და მარქსისტული ჯგუფების გავლენა. რევოლუციურად განწყობილი ორგანიზაციების აქტივობა განსაკუთრებით გაძლიერდა რუსეთის იმპერიის მიერ იაპონიასთან წარმოებული წარუმატებელი ომის პერიოდში, ხოლო საბოლოო მარცხისა და 1905 წლის 23 აგვისტოს პორტსმუტში გაფორმებული ზავის შემდეგ მღელვარებამ და გამოსვლებმა ფართო ხასიათი მიიღეს. განსაკუთრებულად აქტიური იყო კავკასია და მისი ცენტრი - ტფილისი.

“ქალაქში რევოლუციური წესრიგი იყო დამყარებული. მუშათა რაიონი ნაძალადევი მუშების ხელში იყო და დამოუკიდებელ “რესპუბლიკასაც” წარმოადგენდა. იქ იყვნენ თავმოყრილი აჯანყებული მუშების ძირითადი ძალები. აქ არსებობდა სამხედრო შტაბი (ზ. ჩოდრიშვილის, მ. ბოჭორიძის, კამოს, ე.სართანიას და სხვათა შემადგენლობით), რომელიც ხელმძღვანელობდა მებრძოლი რაზმების მოქმედებას.”[1]

თუმცა, რუსული ადმინისტრაცია არ აპირებდა რევოლუციონერებისათვის ხელისუფლების დათმობას. მათ შორის - არც თბილისში, სადაც ქალაქის დროებით გუბერნატორად და მის მოადგილედ დაინიშნეს სოციალ-დემოკრატებისადმი სიძულვილით ცნობილი მონარქისტი გენერლები: ალიხანოვ-ავარსკი და გრიაზნოვი (1907 წელს ორივე გენერალი მოკლეს რევოლუციონერ-ტერორისტებმა: ჯერ გრიაზნოვი - 17იანვარს თბილისში, შემდეგ ალიხანოვ-ავარსკი - 3 ივნისს ალექსანდროპოლში (დღევანდელი გიუმრი) სომეხმა ტერორისტებმა). 1905 წლის დეკემბერში, დანიშვნისთანავე, გენერლები აქტიურ მოქმედებებზე გადავიდნენ.

“მეფის მთავრობამ ისარგებლა აჯანყებულთა თავდაცვითი ტაქტიკით, მან დაიკავა ჯერ თბილისის და ნავთლუღის სადგურები, რკინიგზის სამმართველო და ტელეგრაფი და შემდეგ 17-18 დეკემბერს, გაილაშქრა აჯანყებული ნაძალადევის წინააღმდეგ. ხუდადოვის ტყის მახლობლად შეტაკება მოხდა ჯარის ნაწილებსა და რკინიგზის მუშათა შეიარაღებულ შორის. ბრძოლა უთანასწორო იყო. მთავრობის ძალების რაოდენობა ათასს კაცს აღემატებოდა, ისინი იყენებდნენ ზარბაზნებსა და ტყვიამფრქვევებს, ხოლო მებრძოლი რაზმების შემადგენლობა 500 კაცამდე, ამათგან მხოლოდ 200-ს ჰქონდა იარაღი. აჯანყებულნი იძულებულნი გახდნენ უკან დაეხიათ. ამ ბრძოლაში თავისუფლებისათვის მებრძოლთა გმირული სიკვდილით დაეცა 9 რაზმელი, დაჭრილ იქნა რამდენიმე კაცი, რომლებიც რაზმელებისათვის წინასწარ გამზადებულ საავადმყოფოში მოათავსეს. დაჭრილთაგან კამო დააპატიმრეს და მეტეხის ციხეში ჩასვეს.”[2]

სოციალ-დემოკრატიული პარტიის გაზეთი “სხივი” 1906 წლის 1 იანვარს დეკემბრის შეტაკების დროს დაღუპულ 9 მუშას სახალხო მილიციონერად მოიხსენიებს და მათ გვარებსაც ჩამოთვლის:

“17 დეკემბერს ნაძალადევის სერზე დახოცილი მილიციონერები გიორგი ელიავა, პეტრე (იესე) ცინცაძე, მინა კილაძე, ვასო თვარაშვილი, ილიკო ნინიძე, ვანო ხუცურია, ტუხა ლაზიაშვილი, გრიგოლ ჯაში, ვანო თავაძე (მეორე დღეს გარდაიცვალა), გალაქტიონძაგნიძე (უკვერჩება) დაკამო(მეტეხისციხეშიწაიყვანეს).”[3]

ნაძალადევის სერებზე, ხუდადოვის ტყის მახლობლად მომხდარი შეტაკების შემდეგ რუსულ ადმინისტრაციას რევოლუციონერებისათვის მასშტაბური სამგლოვიარო პროცესიის მოწყობა აუკრძალავს:

“დღეს ნაძალადევში ერთი აფიცერი მოვიდა რამდენიმე კაზაკით და ადგილობრივი ორგანიზაციის წარმომადგენელთ ქაღალდი გადასცა ნამესტნიკისაგან, სადაც აკრძალული იყო 17 დეკემბერს დახოცილი მუშების არამც და არამც ავჭალის ქუჩით და მასთან დემონსტრატიულად არ მიასვენოთ სასაფლაომდეო. აფიცერს გადასცეს, რომ დემონსტრატიულად ჩვენ არავის დასაფლავებას არ ვაპირებთო. 18 დეკემბერს დახოცილ მუშებში ბევრი ჭირისუფლებს გადაეცა, ზოგიერთი მახლობლათ “საძმო სასაფლაოში” დამარხეს.”[4]

ამ ცნობაში ნახსენებ “სასაფლაოში” კუკიის სასაფლაო უნდა იგულისხმებოდეს, ვინაიდან ნაძალადევიდან კუკიამდე სწორედ ავჭალის (დღევანდელი გიორგი ჩიტაიას) ქუჩა მდებარეობს და კუკიამდე მისასვლელად სწორედ ამ ქუჩის გავლა იყო საჭირო. როგორც ჩანს,17დეკემბრის ბრძოლის დროს დამარცხებული რევოლუციონერები ზედმეტ გართულებებს მოერიდნენ და დაღუპული თანამოაზრეები შეტაკების ადგილის მახლობლად სახელდახელოდ წარმოქმნილ “საძმო სასაფლაოში” დაკრძალეს.

ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ ბოლშევიკებმა პირველი წარუმატებელი რევოლუციური გამოსვლის დროს დაღუპული 9 მუშა არ დაივიწყეს და მათ პატივსაცემად ნაძალადევის ერთ-ერთ ქუჩას – 9 ძმის ქუჩა უწოდეს (ამ ქუჩას დღესაც ასე ეწოდება და მას არაფერი აკავშირებს 9 ძმა ხერხეულიძესთან!).

ხუდადოვის ტყის “საძმო სასაფლაო” კი ერთგვარ მეორეხარისხოვან ბოლშევიკურ პანთეონად გადაიქცა. აქ დროდადრო ასაფლავებდნენ აქტიურ, თუმცა არა ლიდერ ბოლშევიკებს. მაგალითად აქ 1930 წელს დაკრძალეს ცნობილი ბოლშევიკი ქალი მარო ბოჭორიძე, რომელიც მისი თანამებრძოლი კამოსავით იმსხვერპლა ბრმა შემთხვევამ: 9 მაისს კომინტერნის ქუჩაზე გაიტანა ავტომობილმა.

“გუშინ,13მაისს, თბილისში დაკრძალეს ტრაღიკულად დაღუპული ძველი ბოლშევიკი ქალი – ამხ. მარო ბოჭორიძე. განსვენებულის ნეშტის გამოსვენებისას მუშათა სასახლის წინ, სადაც დასვენებული იყო მარო ბოჭორიძის კუბო, თავი მოიყარეს ძველ ბოლშევიკთა საზოგადოების წევრებმა, მუშებმა და მუშა-ქალებმა. მუშათა სასახლიდან კუბო გამოასვენეს ამხ. მიხა ცხაკაიამ, გ. სტურუამ, ს.მეგრელიშვილმა და სხვებმა”.

“მუშათა სასახლიდან პროცესია რუსთაველის პროსპექტით, ვერის დაღმართით და ჟორესის ქუჩით გაემართა ძმათა სასაფლაოსკენ – ხუდადოვის ტყეში, სადაც განსვენებულის ნეშტი მიაბარეს მიწას.”[5]

1989 წელს ხუდადოვის ტყის სასაფლაოზე მაღალი რანგის ბოლშევიკებიც დაკრძალეს, უფრო სწორედ გადაასვენეს მთაწმინდის პანთეონში შევიწროვებული და საფლავაფეთქებული ფილიპე მახარაძე, მიხა ცხაკაია და სილიბისტრო თოდრია.

“1989 წლის მიწურულს მთაწმინდის პანთეონში კომუნისტების საფლავების შეურაცხყოფამ სისტემატური ხასიათი მიიღო. ხელისუფლება იძულებული გახდა ფილიპე მახარაძის, სილიბისტრო თოდრიას და მიხა ცხაკაიას ნეშტები წლის ბოლომდე ხუდადოვის ტყე-პარკთან რევოლუციონერთა საძმო სასაფლაოზე გადაესვენებინა. პანთეონი კომუნისტებისაგან დაიცალა. მათ ადგილს ახალი დროების ახალი გმირები იკავებდნენ. დაახლოებით იმ ადგილას, სადაც ფილიპე მახარაძე და მიხა ცხაკაია განისვენებდნენ, 2008 წელს ანა კალანდაძის, ხოლო 2009 წელს ნოდარ დუმბაძის საფლავები მოაწყვეს.“[6]

ხუდადოვის ტყის საძმო საფლავი ახლა ეკალბარდით და ნაგვით არის დაფარული. ერთ დროს “ძლიერთა ამა სოფლისათა” მიტოვებული და გავერანებული საფლავები უმძიმეს შთაბეჭდილებას ტოვებენ. იავარქმნილი სასაფლაოსგან განსხვავებით 1955 წელს, ნაძალადევის სერებზე მომხდარი შეტაკების 50 წლისთავის აღსანიშნავად აღმართული ობელისკი, რომელიც სასაფლაოდან რამდენიმე ასეულ მეტრში დგას (რომელიც 100 წლის იუბილეც ვეღარ მოესწრო), უფრო ყოჩაღად უძლებს ახალ ეპოქასა და “გამოწვევებს”.

სტატია მომზადებულია პროექტის "საბჭოთა თბილისის" ფარგლებში.

პროექტი ხორციელდება გერმანიის სახალხო უნივერსიტეტთა ასოციაციის საერთაშორისო თანამშრომლობის ინსტიტუტის (dvv international) დაფინანსებით.

[1] გრ. პაჭკორია – თბილისის რევოლუციური წარსული, თბილისი, 1958, გვ. 26

[2] გრ. პაჭკორია – თბილისის რევოლუციური წარსული, თბილისი, 1958, გვ. 27

[3] გაზეთი “სხივი” – 1906 წლის 1 იანვარი, გვ. 2

[4] გაზეთი “სხივი”, 1906 წლის 3 იანვარი, გვ. 2

[5] მარო ბოჭორიძის ხსოვნას, “კომუნისტი”, 1930 წლის 11 მაისი, ნომერი 108 (2756), გვ. 3

[6] გაზეთი “24 საათი” – 2010 წლის 18 აპრილი: http://24saati.ge/index.php/category/news/2010-04-...