წინამდებარე ტექსტი ეკუთვნის ლევან დავითის ძე ასათიანს. იგი თავის დის, ვერა ასათიანის ცხოვრების შესახებ ყვება. ლევან ასათიანი, პროფესიით ენერგეტიკოსი, 1907 წელს დაიბადა. გარდაიცვალა 1992 წელს. ბატონი ლევანის მოგონებები და თანდართული ფოტო-მასალა ”საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიას” მიაწოდა ლევან ასათიანის შვილისშვილმა - ნიკოლოზ გელაშვილმა. ჩვენ გადავწყვიტეთ, გამოვაქვეყნოთ მოწოდებული მასალა (სტილი დაცულია) და ამით პატივი მივაგოთ ვერა ასათიანის და ზოგადად - რეპრესირებული ქალების ხსოვნას.

ვერა დავითის ასული ასათიანი დაიბადა ქ. თბილისში 1905 წლის 2 მაისს. სწავლა დაიწყო თბილისში, რადგან მშობლები რუსეთში იყვნენ და მეც თან ვყავდით. ვერა ცხოვრობდა ბაბუა - ლუარსაბ ქაიხოსროს ძე ჯაფარიძის ოჯახში (კრასნოგორსკის ჩიხი #3). ის თავიდანვე ბეჯითი იყო, ჩინებულად სწავლობდა.

1915 წელს ჩვენი ოჯახი ბაქოში გადავიდა საცხოვრებლად და ვერაც ბაქოში გადაიყვანეს სასწავლებლად ჯერ კერძო სასწავლებელში, შემდეგ წმ. ნინოს გიმნაზიაში. ვერა აქაც წარჩინებულად სწავლობდა.

ლევან ასათიანი, ნიკოლოზ ასათიანი და ვერა ასათიანები ბაქოში. 1916 წელი. ნიკოლოზ გელაშვილის კოლექცია.

რევოლუციის შემდეგ, 1918 წელს ჩვენ გადაგვიყვანეს ქუთაისში. ვერა აქაც წმ. ნინოს სასწავლებელში სწავლობდა. მშობლები ამ დროს ისევ ბაქოში იყვნენ.

1919 წელს დედა, ვერა და მე თბილისში გადავედით საცხოვრებლად. ვერამ სწავლა განაგრძო ქალთა მეორე გიმნაზიაში (კამოს ქუჩაზე), სანიმუშო მოსწავლე იყო და ყოველთვის დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდა მასწავლებლებთანაც და მოსწავლეებთან. ბოლო კლასში იყო მოსწავლეთა კომიტეტის თავმჯდომარე.

1923 შევიდა უნივერსიტეტში ისტორიის ფაკულტეტზე.

1927 წელს ბრწყინვალედ დაამთავრა უნივერსიტეტი და ასისტენტად დატოვეს დასავლეთ ევროპის ისტორიის კათედრაზე პროფესორ გ. ნათაძესთან. უნივერსიტეტშიც მალე მოიხვეჭა ავტორიტეტი. ნიჭიერი იყო და ამასთან ძალზე შრომისმოყვარე. გამუდმებით ეხმარებოდა ამხანაგებს ჯერ სკოლაშივე, ასევე ნათესავებს და ვაი იმას, ვინც სიზარმაცეს გამოიჩენდა. დრო ყოველთვის განაწილებული ჰქონდა. როდესაც მშობლები არ იყვნენ, ოჯახის საქმეც და ჩემი მოვლაც მასზე იყო. ვერა ჩემთვის ნამდვილი დიდი ავტორიტეტი იყო. სადად ეცვა, მაგრამ ყოველთვის აკურატულად. ყველაფრისთვის პოულობდა დროს: სამეცადინოდ, საკითხავად, სადილის გასაკეთებლად, სარეცხისათვის და ოთახის დასალაგებლად. თეატრშიც ხშირად იყო. ძალიან უყვარდა მშობლები. განსაკუთრებით პატივს სცემდა მამას. თავისუფლად ფლობდა ქართულ, რუსულ და გერმანულ ენებს.

აღსანიშნავია, რომ ვერამ ჯერ ბავშვობაშიც არ იცოდა ტირილი, მერე კი, მით უმეტეს, მის თვალზე ცრემლი არ მინახავს. დაპატიმრების წინა დღეებში, საღამოს ოთახში ვიყავით, ის საწერ მაგიდასთან იჯდა და რაღაცას წერდა, მე იქვე ტახტზე ვიყავი წამოწოლილი და ვკითხულობდი, უცებ ვერამ მძიმედ ამოიკვნესა. მე გაკვირვებული მოვბრუნდი მისკენ და ვკითხე რა მოგივიდა-თქო; მიპასუხა ”მე ალბათ ამ დღეებში დამაპატიმრებენ, მეცოდება დედა და მამა, როგორ შეწუხდებიან” და დავინახე თავლებზე ცრემლი მოადგა. მე საშინლად შევწუხდი და ვკითხე - რატომ ელი მაგ ამბას თქო. მიპასუხა ”ერთი ჩვენი ამხანაგი უნივერსიტეტიდან ვინმე კვაჭანტირაძე (თუ კვაჭაძე) დააპატიმრეს და იმას დავუსახელებივარ”. დამალვაზე თუ სადმე წასვლაზე უარი თქვა. მეორე თუ მესამე დღეს მართლაც დააპატიმრეს. გაგვჩხრიკეს. რა თქმა უნდა სახლში ვერაფერი იპოვეს და წაიყვანეს. მე დედა გამოვიძახე. 1927 წელი იყო. ვერას ბრალად ედებოდა საქართველოში ახალგაზრდა მარქსისტების ჯგუფის ხელმძღვანელობა. ჯერ ”ჩეკა”-ში იყო, შემდეგ მეტეხის ციხეში გადაიყვანეს.

მეტეხის ციხის (#2 "გამასწორებელი სახლი", სპეციალური დანიშნულების იზოლატორი) შიდა ეზო. ტფილისის ჰამქრის ფოტოარქივი.

და მიუსაჯეს სამი წლით გადასახლება. საწყალი დედაჩემი ყოველდღე უზიდავდა ცხელ საჭმელს, კვირაობით კი ვნახულობდით. მისი კამერის ფანჯრები მღებავების აღმართზე გამოდიოდა, ასე რომ ქუჩიდანაც შეიძლებოდა მისი დანახვა. შვიდი თვე იჯდა ციხეში, შემდეგ გადაასახლეს ქ. იოშკარ-ოლაში (ახლანდელი მარიის ავტონომიური ოლქის დედაქალაქი).

მეტეხიდან სადგურამდე პატიმრები ფეხით მიჰყავდათ. ვერა და ერთი ფრანგი ქალი ცალკე მიჰყავდათ ერთ ახალგაზრდა აჭარელთან ერთად. მთელ გზაზე დაწყებული რიყის ქუჩით, საბჭოს და მალაკნის ქუჩებზე მას უამრავი ნაცნობი ხვდებოდა. ჩვენ და ბევრი სხვა ტროტუარებზე მივყვებოდით, რადგან ”ეტაპი” ტრანსპორტის სავალი გზით მიჰყავდათ. სადგურის შენობასთან გააჩერეს, ჩვენ არ მოვცილებივართ სამან ვაგონებში შეიყვანდნენ. პატარა ბავშვებს უშვებდნენ ტუსაღებთან, უფროსები გარშემო ვიყავით. ვაგონებში დაანაწილეს, მე ვაგონშიც ვნახე. იმდენად კარგი ბადრაგის უფროსი აღმოჩნდა, რომ ბაქანზე გამოიყვანა. გადავეცი რაღაცა ტკბილეული და გამოვემშვიდობე. ალბათ მე უფრო ვგავდი მსჯავრდებულს. ძნელია იმის განცდა, რაც მე განვიცადე. ძნელია როდესაც შენი ახლობელი ქალი ასეთ დღეშია და შენ ვერაფერს უკეთებ, ისე კი ვაჟკაცად მოგაქვს თავი.

პატიმრების ”ეტაპი” მიდიოდა ბაქოთი, როსტოვით და ა. შ. თითქმის ყველა დიდ ქალაქში დაგმოყავდათ და ციხეებში აჩერებდნენ, შემდეგ ისევ მატარებლით მიჰყავდათ.

გზიდან წერილები მოგვდიოდა[1]. რადგან ზამთარი კარზე იყო მომდგარი, ვერას ბევრი თბილი ტანსაცმელი, ლოგინი და სხვა ათასი რამე გავატანეთ. იწერებოდა, ძალიან ბევრი ბარგი მაქვს და მისი გადაღება-გადმოღება მიჭირს სადგურებშიო.

როსტოვში გაჩერებისას პოლიტიკურ პატიმარ ქალთა კამერაში ადგილი არ აღმოჩნდა. წინადადება მისცეს - ან პოლიტიკურ კაცებთან მოთავსდით, ან სისხლის სამართლის ქალთა კამერაშიო. ფრანგ ქალს უარი უთქვამს ქალთა კამერაზე. ვერას კი უთქვამს - არა ქალებთან სჯობს, ქალებია მხეცები ხომ არ არიანო. კამერაში როცა შეიყვანეს პატიმარი ქალები განსაკუთრებულად თბილად და ყურადღებით მოექცნენ. ქალბატონივით მოუწყვეს საუკეთესო ადგილი, მოუტანეს თბილი წყალი, დაბანეს, შესთავაზეს საჭმელი, აკრძალეს გინება და ხმამაღალი ლაპარაკი. ვერას უთხრეს - ჩვენ გავიგონეთ თქვენი პასუხი, რომ ჩვენ მაინც ხალხი ვართო. როცა წასვლის დრო მოვიდა, დაუბარეს - ბარგის ჯავრი ნუ გაქვს, მაგას სხვები წამოგიღებენო და არც არაფერი დაგეკარგებაო. მართლაც ისე ჩასულა ადგილზე ვერა, რომ მის ბარგზე ხელი არავინ მოაკიდებინა, სულ ,,შპანას” მიჰქონდა.

კიდევ ერთი ამბავი შეემთხვა ”საეტაპო” ციხეში. ციხის უფროსი ქართველი აღმოჩნდა, რაც შეიძლებოდა კარგად მოაწყო, შემდეგ უთხრა, აქ გაზეთ ”პრავდის” კორესპონდენტია და რომ გაიგო პოლიტპატიმარი ქალია, ითხოვა შეხვედრა, იქნებ დამელაპარაკოსო. ვერა დათანხმდა. საუბარი კამათში გადავიდა. კორესპონდენტი არ მოელოდა ასეთ ერუდირებულ მოწინააღმდეგეს და გლახა დღეში ჩავარდა. ციხის უფროსი კი თავს დასტრიალებდა და ქართულად სულ ”შენ გენაცვალეს” იძახდა.

ასე თუ ისე იოშკარ-ოლაში ჩავიდა. კერძო ბინაში დასახლდა. მის გვერდით ერთი პოლიტიკური პატიმარი დედა და ქალიშვილი ცხოვრობდნენ. სამსახურის უფლება არ ჰქონდათ. სხვა ქართველი გადასახლებულები, დაახლოებით ორმოცდაათ კაცამდე, ზოგი დალაქობდა, ზოგმა ცხენები და ურმები შეიძინეს და ტვირთს ეზიდებოდნენ, ზოგი მეშახტეობას დაეუფლა და ასე მუშაობდნენ.

ქალაქი იოშქარ-ოლა.

დედა ჩავიდა ვერას მოსანახულებლად. ვერა ავად გახდა ფილტვების ანთებით. მას თავზე ადგა ერთი ქართველი გადასახლებული პროფესორი. მისმა და დედას მოვლამ გადაარჩინა ვერა.

ვერა ასათიანი პოლიტპატიმარ მარო კალანდაძესთან ერთად. მარცხნივ, გადასახლებაში მყოფი შვილის მოსანახულებლად ჩასული ვერა ასათიანის დედა

ვერა კვირაში ერთხელ ცხადდებოდა რეგისტრაციაზე. ის გადასახლებულებს ამეცადინებდა რუსულ ენაში. ზოგიერთმა საერთოდ არ იცოდა რუსული, მაგალითად 17 და 18 წლის დებმა რამიშვილებმა. თვითონ ვერა ფრანგულს და ინგლისურს ჩაუჯდა ისე, რომ გადასახლების ბოლოსთვის უკვე თავისუფლად ფლობდა ორივე ენას.

როდესაც მე პრაქტიკიდან - ქ. ტვერიდან გამოვიარე იოშკარ-ოლაში ვერას სანახავად, რამდენიმე დღე დავრჩი.

სხვა ქართველებსაც გაუხარდათ ჩემი გაცნობა. როდესაც მოვდიოდი სადგურში ბევრმა გამომაცილა, მღეროდნენ ქართულ სიმღერებს. ერთი ორმოცდაათმა კაცმა კი გადამკოცნა. ვაგონში რომ შევედი მგზავრებს მეც ნაპატიმრალი ვეგონეთ. მკითხეს რამდენ ხანს ვიყავი გადასახლებაში. რომ გაიგეს დის სანახავად ჩავედი, გაუკვირდათ - ეტყობა ძალიან დიდ პატივს სცემენ თქვენ დას, ასეთი ამბით რომ გამოგაცილესო.

სამი წლის შემდეგ ვერას მისცეს უფლება ეცხოვრა სხვა ქალაქებში ზოგიერთის გამოკლებით. მაგალითად, არ ჰქონდა უფლება ეცხოვრა ამიერკავკასიაში, მოსკოვში, ლენინგრადში და სხვა. ე. ი. მისცეს უფლება ეცხოვრა თავისუფალ გადასახლებაში გარკვეული ადგილების გამოკლებით. როგორც მაშინ უწოდებდნენ "за минусом определенных пунктов" (გარკვეული საცხოვრებელი პუნქტების გამოკლებით). მას უფლება ჰქონდა ასევე ემუშავა სადაც მოისურვებდა. ვერამ აირჩია ქ. ვორონეჟი, სადაც იმ დროს ბევრი ქართველი იყო, მათ შორის, უფროსი თაობიდან გრიგოლ ლორთქიფანიძე, მენშევიკური მთავრობის ყოფილი მინისტრი, მთავრობის თავმჯდომარის მოადგილე დგებუაძე, გვარდიის შტაბის ყოფილი უფროსი მხეილიძე და სხვანი.

ქართველი პოლიტიკური გადასახლებულების ჯგუფი.

გადასახლებაში ყოფნისას ვერამ ძალიან მოკლე ხანში შეისწავლა ბუღალტერია და დაიწყო მუშაობა მშენებარე კაუჩუკის ქარხანაში. მალე დააწინაურეს მთავარი ბუღალტერის მოადგილედ. დედა ძირითადად მასთან იყო. რაგდან იმ დროს მოსკოვის მატარებელი ვორონეჟში ჩერდებოდა ვერა ბევრმა ნათესავმა მოინახულა. ზოგნი ჩერდებოდნენ ვორონეჟში ორი-სამი დღით, ზოგს ვერა სადგურზე ხვდებოდა. მამამ ნახა, მეც ვნახე. ჩვენ რამდენიმე დღე დავრჩით.

1933 წელს გაანთავისუფლეს და საქართველოში დაბრუნდა. მუშაობა დაიწყო ცეკავშირის სისტემაში ეკონომისტად. ჯერ იყო ბორჯომში, შემდეგ ზესტაფონში უფროს ეკონომისტ-მგეგმავად, ბოლოს ამბროლაურში. საერთოდ დიდხანს ერთ ადგილას არ აჩერებდნენ.

1936 წელს მასიური დაპატიმრებების დროს ამბროლაურში დააპატიმრეს და თბილისში ჩამოიყვანეს. ცოტა ხნის შემდეგ დაიკარგა მისი კვალი. არაოფიციალური ცნობებით ”ჩეკა”-ში მიყვანიდან ერთი თვის შემდეგ სიკვდილით დასაჯეს, თუმცა რაიმე ახალი ბრალდება არ წაუყენებიათ. მაშინ ადრემსჯავრდებულებს თავიდან იშორებდნენ როგორც პოტენციურ მოწინააღმდეგეებს.

საქართველოს სსრ შინსახკომთან არსებული განსაკუთრებული სამეულის (ე.წ. "ტროიკა") ოქმი - ვერა ასათიანზე. შსს აკადემიის არქივი, 1-ლი განყოფილება, ყოფილის სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის არქივი.

ჩვენმა ცდამ, რაიმე გარკვეული ცნობა მიგვეღო რესპუბლიკაში, საკავშირო შინაგან საქმეთა თუ სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტში, უშედეგოდ ჩაიარა. საწყალი ჩემი მშობლები ისე დაიხოცნენ, იმედი არ გადაწყვეტიათ, რომ ვერა ცოცხალია და სადაც არის გამოჩნდება.

ასე უნაყოფოდ დამთავრდა ბრწყინვალე ახალგაზრდის ცხოვრება 31 წლის ასაკში. უნივერსიტეტში მისი მონაწილეობა სემინარებში ერთობლივ მოწონებას იწვევდა, თუმცა უნივერსიტეტში იყვნენ ისეთი ახალგაზრდები, როგორიც იყო ჯანაშია, ძმები ბაქრაძეები, ჩიქობავა და სხვები. ყველა ელოდა რომ დიდი მეცნიერი დადგებოდა და ასე უკუღმართად კი დაამთავრა ცხოვრება. ოჯახში ეხლაც არის შემორჩენილი მისი ნარკვევი ისტორიაში, მისი მეგობრები სკოლიდან თუ უნივერსიტეტიდან ჩემთან ნაცნობობას არ კარგავდნენ ძალიან დიდხანს. ახლაც ვხვდები მის მეგობარს ლიზიკო ქაიხოსროს ასულს ქავთარაძეს, რომელმაც 28 წელი გაატარა გადასახლებაში (გარდაიცვალა თბილისში 1988 წელს), თამარ ალექსანდრეს ასულ წულუკიძეს, რომელიც გადასხებაში, ასევე გადასახლებულზე გათხოვდა. ცხოვრობს თბილისში ოჯახთან ერთად.

ეს იმიტომ დავწერე, რომ ჩემმა შვილებმა იცოდნენ როგორი მამიდა ჰყავდათ.

ლევან დავითის ძე ასათიანი

[1] მეორე დაპატიმრების დროს, სახლის ჩხრეკისას ყველაფერი წაიღეს.