1921 წლის მარტის შუა რიცხვებში, გურიის მისადგომებთან საქართველოს და საბჭოთა რუსეთის ჯარებს შორის ბოლო საბრძოლო შეტაკება მოხდა. ამ დროს, თბილისში, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის, დამფუძნებელი კრების სასახლეში ახლადშესულმა რევკომმა, დედაქალაქში დარჩენილი დამფუძნებელი კრების რამდენიმე დეპუტატი დაიბარა და დასავლეთ საქართველოში გადასულ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობასთან მოლაპარაკებისათვის შუამდგომლობა სთხოვა. სასახლიდან გამოსული კრების დეპუტატი გერონტი ქიქოძე, თვითგამოცხადებული მთავრობის ახალი საინფორმაციო-პროპაგანდისტული პოლიტიკის პირველი ნაბიჯის მომსწრე გახდა:

„...დავინახეთ, რომ დიდ ფიცარზე გამოფენილი იყო დასახიჩრებული გვამების ფოტოსურათები, იმ ძალმომრეობის ილუსტრაცია, რომელსაც მენშევიკების გვარდიელები და მილიციონერები კომუნისტებზე ახდენდნენ. ეს იყო აშკარა მოწოდება შურისძიებისაკენ.“[1]

1921 წლის 11 აპრილს საქართველოს რევკომის თავმჯდომარე ფილიპე მახარაძე „განთავისუფლებულ“ ქუთაისში ჩავიდა, მას ქუთაისის რევკომის თავმჯდომარემ დავით ლორთქიფანიძემ და ადგილობრივმა ბოლშევიკებმა „მენშევიკების მიერ ნაწამები და დახოცილი“ ცნობილი ბოლშევიკი ტერორისტის პავლე მარდალეიშვილის და საბჭოთა რუსეთის დაზვერვის აგენტის პოლკოვნიკ ნიკოლოზ ივანოვის დამწვარი გვამების ფოტოსურათები უჩვენეს:

„მეთორმეტე და მეთექვსმეტე საუკუნის ინკვიზიცია ამასთან ხომ აჩრდილია, სუსტი აჩრდილი! - სთქვა ბოღმით აღვსილმა ამხ. ფილიპემ ნელი ხმით“ წერდა გაზეთი „კომუნისტი“.

საქართველოს რევკომის თავმჯდომარეს არ გამოჰპარვია ასეთი მტკიცებულებების მნიშვნელობა, რომელიც „სამარცხვინო ბოძზე გააკრავდა“ პოლიტიკურ მოწინააღმდეგეებს და პარტიულ ამხანაგებს უთხრა, რომ ასეთი მასალის „დახურულ კარებში“ დატოვება შეუძლებელი იყო და განკარგულება გასცა ფოტოები გაედიდებინათ და ქუჩებში გამოეკიდათ, რათა ხალხს კარგად დაენახა „ჯალათი მენშევიკების ინკვიზიტორობა“. მახარაძის დავალება დაუყოვნებლივ იქნა შესრულებული და ქუთაისის და თბილისის ცენტრალურ ქუჩებზე თვეების განმავლობაში იყო გამოფენილი დაღუპული ბოლშევიკების გადიდებული ფოტოები.

„ივანოვ-მარდალეიშვილის საქმე“ საოკუპაციო ხელისუფლების პირველი და მძლავრი პროპაგანდისტული აქცია იყო, რომლის უკანაც რეალურად დამოუკიდებელი საქართველოს და საბჭოთა რუსეთის სპეცსამსახურების მძიმე და დაუნდობელი ბრძოლის ეპიზოდი იდგა, თუმცა ქართველი ბოლშევიკები უარყოფდნენ ამას და დაღუპულებს „უდანაშაულო მსხვერპლად“ წარმოაჩენდნენ, რომლებიც წინა ხელისუფლების სისასტიკეს მხოლოდ პოლიტიკური ნიშნით ემსხვერპლნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ქართველ ბოლშევიკებს მეფის რუსეთის ხელისუფლებასთან მრავალი წლის სისხლისმღვრელი პოლიტიკური ბრძოლა აკავშირებდათ, საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ მათ მთავარ პროპაგანდისტულ სამიზნედ მაინც საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა და „მენშევიკების სამწლიანი მმართველობა“ აირჩიეს, რისთვისაც დიდი ხნის განმავლობაში აღარ გადაუხვევიათ.

ქუთაისის ციხიდან გათავისუფლებული ბოლშევიკები; 1921 წლის მარტი. ფოტო - საქართველოს ეროვნული არქივი.

„თავისუფალი სუნთქვის“ ხანაში

„სამი წლის ბორკილების ტარების შემდეგ, საქართველოს მუშები და გლეხები განთავისუფლდა მოღალატე მენშევიკების ტირანიიდან. 25 თებერვალს საქართველოს დედა ქალაქში აფრიალდა წითელი დროშა. 25 თებერვალს დიდიხნის დატანჯულმა და ყოველ მხრივ შევიწროებულმა მუშებმა პირველად თავისუფლად ამოისუნთქეს.“

ასე ამცნობდა ნახევარ საქართველოს ახალი რეალობის დადგომას გაზეთი „კომუნისტი“ 1921 წლის 4 მარტის ნომრით. საბჭოთა რუსულ ოკუპაციას ქართულმა ჯარმა და სახალხო გვარდიამ ძლიერი წინააღმდეგობა გაუწია და თითქმის თვენახევარი აწარმოებდა თავდაცვით ბრძოლებს; თბილისის დატოვების შემდეგ, თებერვალ-მარტში ბრძოლები გრძელდებოდა ხაშურთან, ოსიაურთან, სურამის ქედზე, აფხაზეთში, რაჭა-ლეჩხუმის უღელტეხილებზე და დასავლეთ საქართველოს დიდ ნაწილს, დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობა აკონტროლებდა. 18-24 თებერვლის განმავლობაში, თბილისის დაცვისთვის სისხლისმღვრელი ბრძოლის შემდეგ, 25 თებერვალს თბილისში წითელი არმიის შემოსვლის კვადაკვალ, რუსეთის სამოქალაქო ომის გამოცდილების გათვალისწინებით მოსახლეობა საშინელ შურისძიებას ელოდა, თუმცა ყველას გასაკვირად, ეს - ასე არ მომხდარა. საქართველოს რევკომმა თბილისში შემოსვლისთანავე აქტიურად დაიწყო მოსახლეობასთან და ინტელიგენციასთან მუშაობა. დეკანოზი ნიკიტა თალაქვაძე თავის ჩანაწერებში „მოქალაქე მღვდლის დღიურიდან“ წერს, რომ თბილისში წითელი არმიის შემოსვლის შემდეგ რამდენიმე დღე მოსახლეობის დიდი ნაწილი შიშით ელოდა დარბევას, მაგრამ რადგან ეს არ მოხდა მალე - „ცხოვრება ძველებურ კალაპოტს დაუბრუნდა.“[2]

ამ ხანმოკლე, რბილ პოლიტიკას თავისი მიზეზები ჰქონდა; 1921 წლის მარტში, როდესაც მოსკოვიდან ვლადიმერ ლენინის რჩევა-დარიგებებით დატვირთული, საქართველოს რევკომის თავმჯდომარე ფილიპე მახარაძე თბილისში ჩამოვიდა, საქართველოს „გასაბჭოება“ უკვე დასასრულს უახლოვდებოდა. ლენინის ინსტრუქციები საქართველოს პირველი ბოლშევიკისადმი, ფრთხილი და მოზომილი კურსის გატარებას მოიაზრებდა - ქართველი ბოლშევიკები „წვრილბურჟუაზიულ“ სამშობლოს, სადაც „მენშევიკური ნაციონალიზმი“ ძლიერი იყო, საწყის ეტაპზე ფრთხილად უნდა მოჰკიდებოდნენ, კომპრომისების უნარი უნდა ეჩვენებინათ და 1917-1920 წლებში რუსეთში გამოცდილ „სამხედრო კომუნიზმის“ გამოყენების ცდუნებას არ აჰყოლოდნენ. აპრილის დასაწყისიდან, მახარაძემ დიდ ქალაქებში და საწარმოო ცენტრებში „ლენინის დანაბარების“ შესასრულებლად, პროპაგანდისტული მოგზაურობა წამოიწყო, რისი მიზანიც მოსახლეობისთვის „ხელისუფლების ცვლილებით“ და „მოძმე საბჭოთა რუსეთთან“ ურთიერთობების დალაგებით საყოველთაო მშვიდობის და ბედნიერი მომავლის უზრუნველყოფის დაპირება იყო. პარალელურად კი სხვა „საჩვენებელი აქციებიც“ ხორციელდებოდა.

1921 წლის 1 მარტს, იმ დროისთვის ირანში მყოფი ცნობილი ქართველი მეწარმის - აკაკი ხოშტარიას სახლში (მაჩაბლის #13, დავით სარაჯიშვილს ყოფილი სახლი) შედგა ქართველ ხელოვანთა კრება. პოეტმა პაოლო იაშვილმა კრებას განუცხადა, რომ - „საქართველოს რევკომს გადაწყვეტილი აქვს ხოშტარიას სახლი მთელი ინვენტარით გადასცეს საქართველოს მწერალთა კავშირს“. კრებამ ამ საკითხზე სამუშაოდ აირჩია 5 კაცისგან შემდგარი კომისია რომელშიც, მწერალთა კავშირის თავმჯდომარე - კოტე მაყაშვილი, პოეტი პაოლო იაშვილი, კომპოზიტორი ზაქარია ფალიაშვილი, მხატვარი მოსე თოიძე და რეჟისორი კონსტანტინე ანდრონიკაშვილი შევიდნენ. დელეგაცია რევკომს შეხვდა და მალევე, მწერალთა კავშირმა მდიდრული საჩუქარი მიიღო.

ფრაგმენტი გალაკტიონ ტაბიძის დღიურიდან. 1921 წელი.

ბარონი: იგულისხმება - ბარონ ბიბინეიშვილი. მიშა - მიხეილ ოკუჯავა. არჩილი - არჩილ მიქაძე.

4 მარტს, როდესაც სოხუმთან და ოსიაურთან ქართულ შეიარაღებულ ძალებს და წითელ არმიას შორის მორიგი მასშტაბური ბრძოლა დაიწყო, საოკუპაციო ხელისუფლების ბრძანებით თბილისისთვის ბრძოლაში დაღუპული ქართველი მებრძოლების და წითელარმიელების 42 ცხედარი ერთად დაკრძალეს ალექსანდრეს ბაღში და მიხეილის საავადმყოფოდან მათი გამოსვენება საჩვენებელ დემონსტრაციად აქციეს, სადაც სიტყვით გამომსვლელი ქართველი ბოლშევიკები, წითელი არმიის მეთაურები და გამოფენილი ტრანსფარანტები მოსახლეობას ამცნობდნენ, რომ ორივე მხრიდან დაღუპულები - „მენშევიზმის უკანასკნელი მსხვერპლი“ იყვნენ და ამიერიდან „უკეთესი და ბედნიერი მომავლის“ შენება იწყებოდა. საოკუპაციო ხელისუფლების ამ რიტორიკის საინტერესო მაგალითი კვლავ გერონტი ქიქოძის „თანამედროვის ჩანაწერებში“ ჩანს. როდესაც ბოლშევიკების თბილისში შემოსვლის შემდეგ ის, თედო ღლონტი და გიგო ნათაძე, ახლადჩამოსულმა რევკომის თავმჯდომარე ფილიპე მახარაძემ დასავლეთ საქართველოში გადასულ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობასთან მოსალაპარაკებლად გასაგზავნად, დამფუძნებელი კრების ყოფილ სასახლეში დაიბარათ, შეხვედრაზე რევკომის წევრმა მამია ორახელაშვილმა აღშფოთებულმა უთხრათ:

„ნოე ჟორდანიას უგუნური პოლიტიკის წყალობით ამდენი ჯანსაღი ჭაბუკი გაიჟლიტა, როდესაც კოჯრის სანგრებში ჩავიხედე და შიგ ახლად წვერ-ულვაშ აშლილი ჯარისკაცების და იუნკრების გვამები დავინახე კინაღამ გული შემიღონდაო.“

საოკუპაციო ხანის პირველ თვეებში, ბოლშევიკური რეჟიმი ლენინის ინსტრუქციების გათვალისწინებით, მაქსიმალურად ცდილობდა შეეფუთა და გარკვეული ლეგიტიმაცია მიეცა შეიარაღებული დაპყრობის ფაქტისათვის და ოფიციალური რიტორიკით და პროპაგანდით საქართველოს საზოგადოებას და გარესამყაროს დაჟინებით უმტკიცებდა, რომ საქართველოში მხოლოდ „გადატრიალება“ მოხდა და ქვეყანა კვლავ - დამოუკიდებელი იყო.

გარდა პროპაგანდისტული დღის წესრიგისა, ამ რიტორიკას ისიც აძლევდა საფუძველს, რომ ომის შემდგომ, ქართულ საზოგადოებაში საოკუპაციო ხელისუფლებისადმი გაღიზიანების და შეურიგებლობის მუხტი დიდი იყო. ქვეყანას უკვე გააჩნდა 3 წლიანი დამოუკიდებლობის და დემოკრატიული ინსტიტუტების მშენებლობის წარმატებული გამოცდილება, რაც ანგარიშგასაწევ ფაქტორს წარმოადგენდა ოკუპაციის შემდგომაც კი. მეოცე საუკუნის დასაწყისში მსოფლიოში დაძრული პროცესების შედეგს -პატარა ერების თვითგამორკვევისთვის ბრძოლას და სუვერენულ უფლებებს, რიტორიკის დონეზე საბჭოთა რეჟიმიც აღიარებდა და „იცავდა“. შესაბამისად -საქართველო, რომელმაც 117 წლის განმავლობაში, რუსეთის იმპერიის უუფლებო ნაწილად ყოფნის შემდეგ (რაც მე-19 საუკუნის საერთაშორისო წესრიგითაც იყო განმტკიცებული, რომლის მიხედვით დიდ სახელმწიფოებს ლეგიტიმურად შეეძლოთ პატარა ერების დაპყრობა და მათი სახელმწიფოებრიობის გაუქმება) 1918 წლის 26 მაისს დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, 1920 წლის 10 იანვარს ფაქტობრივი (დე ფაქტო), ხოლო 1921 წლის 27 იანვარს იურიდიული (დე იურე) აღიარება მოიპოვა, მსოფლიოს და ევროპის დიდმა ქვეყნებმა იგი სრულუფლებიან დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ სცნეს, იოლად გასანეიტრალებელი მოცემულობა არ იყო. საქართველოს რესპუბლიკა თავად საბჭოთა რუსეთმაც აღიარა იურიდიულად 1920 წლის 7 მაისის ხელშეკრულებით, ამიტომ, 1921 წლის განმავლობაში საოკუპაციო რეჟიმი, პროპაგანდისტული კამპანიებით დაჟინებით ამტკიცებდა, რომ საქართველოს ოკუპაცია არ მომხდარა და ეს მხოლოდ - „ქართველი მუშების და გლეხების აჯანყება და გადატრიალება (ხელისუფლების ცვლილება) იყო, რომელსაც საბჭოთა რუსეთის წითელმა არმიამ მხოლოდ მცირე დახმარება გაუწია, მათივე თხოვნის საფუძველზე“.საქართველო კი - სრულუფლებიანი, დამოუკიდებელი სახელმწიფო იყო, რომელსაც „მენშევიკურის“ ნაცვლად - „საბჭოთა ხელისუფლება“ ჰყავდა.

რეჟიმის რიტორიკას, შემხვედრი რეაქცია მოჰყვა ინტელიგენციაში, რომელთა ნაწილიც შეეცადა ფეხი აეწყო ამ ტენდენციისათვის და კომპრომისისთვის მზადყოფნის დემონსტრირება მოეხდინა. ამგვარ ტრიბუნად, გაზეთი - „სოციალისტ-ფედერალისტი“ იქცა, რომელიც 1921 წლის 27 თებერვლიდან, ზაფხულამდე გამოდიოდა საბჭოთა ხელისუფლების ნებართვით, რადგან მისი გამომცემლები საქართველოს დამფუძნებელი კრების ყოფილი დეპუტატები - შალვა ნუცუბიძე და თედო ღლონტი, წითელი არმიის თბილისში შემოსვლის პირველსავე დღეებში საოკუპაციო ხელისუფლებასთან თანამშრომლობის გზას დაადგნენ.

ამ გაზეთის ფურცლებზე, 5 მაისის ნომერში, სათაურით - „კომუნისტების ფიცი“, ცნობილი ლიტერატორი და ფოლკლორისტი ვახტანგ კოტეტიშვილი წერდა:

„საქართველოს დედა-ქალაქმა ტფილისმა პირველი მაისობა გადაიხადა. ქართული საზოგადოებრივი აზრი ამ დღეს განსაკუთრებული გულისყურით ელოდა, თუ რას იტყოდნენ. დამოუკიდებელ საქართველოში, ამ სამი წლის მანძილზე, მაისობის ტრადიცია თავისებური შეიქმნა, სარევოლუციო ლოზუნგებს შორის საქართველოს თავისუფლება უდიდესი მაგიური სიტყვა იყო. ერის აღფრთოვანება, მუშათა პათოსი ევლებოდა ამ დიდ სიტყვას და საერთაშორისო დღესასწაული ქართულად გვირგვინდებოდა. ამ სამი წლის განმავლობაში, ტფილისის ქუჩები ქართულ პარადებს ჰხედავდნენ. მეოთხე მაისობამ კი რუსთაველის პროსპექტზე რუსეთის წითელი ლაშქარი გადაატარა, ამ მხრივ ეს მაისობა არ ჰგავდა წარსულ მაისის დღეებს და ბუნებრივი იყო ის დაჭიმული ყურადღება რომელსაც იჩენდა ქართველი საზოგადოება. მას სურდა გაეგო, რა ფიცს დასდებდნენ ახალი მედროშეები ტფილისის წინაშე. იქნებოდა დაცული თუ არა ის ქართული სტილი, ის ისტორიული აღქმა, რომელმაც ქართველ მშრომელთა სტიქიაში დაიბუდა.

ამ თვალსაზრისით, ყველა თქმულ სიტყვებიდან მოქ. ორჯონიკიძის სიტყვა უნდა იქნეს გამოყოფილი. ქართულ მაისობის ფორმულამ მის სიტყვაში იპოვნა ადგილი და საქართველოს მშრომელ ხალხის მოუთმენელ ლოდინს მან გასცა ღირსეული პასუხი. ორჯონიკიძემ კარგად იგრძნო საქართველოს სულისკვეთება, მან ღრმად ჩახედა ჩვენ ერს თვალებში და იმ კითხვაზე უპასუხა რაც არ ასვენებს ყოველ კეთილშობილ ქართველს - ,,დიახ, ჩვენ პირველ მაისობას ვდღესასწაულობთ, მაგრამ ჩვენს შორის იმყოფება უცხო ჯარი, რუსეთის წითელი ლაშქარი. ეს საქართველოს აღსასრულს ხომ არ ნიშნავს? არა! მილიონჯერ არა! ამ წითელ დროშების წინაშე ფიცსა ვსდებთ, რომ საბჭოთა საქართველოს დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ, არც რუსეთის და არც მისი წითელი ლაშქრის მხრივ არ ელის მცირე რამ დაბრკოლებაც კი. პირიქით , წითელი ლაშქრის მკერდით დაცულ იქნება საქართველოს მიერ ბრძოლით მოპოვებული თავისუფლება“-ო...

ეს გარემოება საქართველოს კიდევ ერთი გამარჯვებაა... პირველი მაისიდან ქართველი ხალხის თვალი ოცდა ექვსი მაისისკენ გადაექანა. საზოგადოებრივი აზრი დაჟინებით კითხულობს, იდღესასწაულებენ კომუნისტები ოცდა ექვს მაისს თუ არა. ჩვენ არ ვიცით რას ჰფიქრობს საქართველოს რევკომი. ის კი ვიცით, რასაც ფიქრობს ქართველი ერი და ამ ფიქრს რევკომმა დიდი ანგარიში უნდა გაუწიოს. მოქ. ორჯონიკიძის სიტყვა გვაძლევს საშუალებას ვიფიქროთ, რომ კომუნისტები ამ დღეს კიდევ ერთხელ შეჰფიცებენ ქართველ ერს, რომ საქართველოს დამოუკიდებლობას ემსახურებიან, საქართველოს თავისუფალ სახელმწიფოს შეალევენ ძალღონეს...“

ამ კამპანიის ფარგლებში, 1921 წელს, საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადების სამი წლის თავი - 26 მაისი, საბჭოთა ხელისუფლებამ, თბილისში ოფიციალურად აღნიშნა, აღლუმი და დემონსტრაცია მოაწყო და „საქართველოს დამოუკიდებლობის დაცვის“ პირობაც დადო. ამ აქციას, თბილისში მოსახლეობის უმრავლესობამ ბოიკოტით უპასუხა და ქუჩაში არ გავიდა, რეგიონებში კი პირიქით - საპროტესტო დემონსტრაციები გაიმართა, რომელიც ჩეკისტებმა და წითელი არმიის რაზმებმა იარაღის გამოყენებით დაშალეს და დემონსტრანტები დაჭრეს, რამდენიმე მოკლეს და მასობრივი დაპატიმრებები მოაწყვეს.

26 მაისის მოვლენებმა რეგიონებში, უკვე ფაქტობრივად დაასრულა საოკუპაციო რეჟიმის რბილი პოლიტიკის მთავარი ეტაპი და რეალობა უფრო მკაცრი და უხეში გახდა. თუკი თებერვალიდან აპრილამდე ბოლშევიკური ხელისუფლება, რევკომის #1 დეკრეტით გამოცხადებული ამნისტიის ერთგულად აჩვენებდა თავს და მისი ტერორის მანქანა - „ჩეკა“ და წითელი არმიის განსაკუთრებული განყოფილება მხოლოდ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის არმიის, გვარდიის და უშიშროების ჩინოსნების დევნით და დაპატიმრებით იყო დაკავებული, მაისის დამდეგისათვის საოკუპაციო რეჟიმმა უკვე პოლიტიკურ მოწინააღმდეგეთა პირველი მასობრივი დაპატიმრებები წამოიწყო, საგაზაფხულო პროპაგანდისტული აქციების შემდეგ რიტორიკაც შეცვალა და რეპრესიული ზომებიც გაამკაცრა. 1921 წლის ზაფხულში, უკანასკნელი ოპოზიციური გაზეთები; „სოციალისტ-ფედერალისტი“ და „ახალი სხივი“ მიუხედავად „საბჭოთა პლატფორმაზე“ გადასვლისა საბოლოოდ დახურა.

მომდევნო - 1922 წელის დასაწყისში კი 26 მაისის აღნიშნვნა აიკრძალა და „საქართველოს ჭეშმარიტი დამოუკიდებლობის“ დღედ - 25 თებერვალი გამოცხადდა. მომდევნო წლებში, მოქალაქეების, პოლიტიკური პარტიების წევრების და სტუდენტების მცდელობები 26 მაისი აღენიშნათ, ტრადიციულად - დემონსტრაციის დარბევით და დაპატიმრებებით სრულდებოდა.

1922 წელსვე დასრულდა - „საბჭოთა საქართველოს დამოუკიდებლობაზე“ აპელირება; „საბჭოთა საქართველოს სოციალისტური რესპუბლიკა“ - ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური ფედერაციის ნაწილი გახდა და 1922 წლის 30 დეკემბერს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირშში (სსრკ) სწორედ ამიერკავკასიის ფედერაცია შევიდა დამფუძნებელ წევრად, რითაც „დამოუკიდებელ საბჭოთა საქართველოს“ საბჭოთა კავშირიდან გასვლის - თეორიული, ქაღალდზე არსებული უფლებაც კი შეეზღუდა.

გაძლიერებულმა საბჭოთა რეჟიმმა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა, მისი დამოუკიდებლობის დღე 26 მაისი და ყველაფერი რაც მასთან იყო დაკავშირებული ოფიციალური რიტორიკიდან განდევნა, ყველაფერი - „მენშევიკების სამ წლიანი ბატონობის“ ქვეშ გააერთიანა და „მენშევიკების ხელისუფლება“ ქართველი ხალხის წინაშე დამნაშავედ გამოაცხადა. მენშევიკებს საბჭოთა პროპაგანდა მრავალი სალანძღავი ეპითეტით მოიხსენიებდა - „სოციალ-გამყიდვლები“, „სოციალ-ფაშისტები“ და აშ. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობას, ბოლშევიკური პროპაგანდისტული საშუალებები ბრალს სდებდნენ:

• საქართველოს რუსეთისგან ჩამოშორებაში,
• ქვეყნის დასავლელი კაპიტალისტებისთვის მიყიდვაში,
• აჭარის თურქებისთვის გადაცემის განზრახვაში,
• საბჭოთა რუსეთთან ომის გაჩაღებაში,
• უცხო ქვეყნების ჯარების შემოყვანაში,
• საქართველოს ეროვნული განძის გატაცებაში

და რაც მთავარია, მათ- „ქართველი მუშების და გლეხების ჯალათებად“ აცხადებდნენ, რადგან საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობამ სამი წლის განმავლობაში საბჭოთა რუსეთის მიერ დაფინანსებული და ორგანიზებული არაერთი ბოლშევიკური აჯანყება სასტიკად ჩაახშო და ბევრი „მოსკოვის ოქროთი მოსყიდული აგენტი“ დააპატიმრა ან ქვეყნიდან გააძევა.

ოკუპაციის შემდგომ 1921 წლიდან 1924 წლის ჩათვლით მომხდარი ანტისაბჭოთა აჯანყებები საზღვარგარეთიდან ორგანიზებულ - „მენშევიკურ ავანტიურად“ და „თავად-აზნაურების და ვაჭრების რევანშად“ იქნა გამოცხადებული. ყველა სხვა პარტია, რომელიც ანტისაბჭოთა მოძრაობაში იყო ჩართული- „მენშევიკური ცენტრის“ მიერ მართულად და კრებსით „მენშევიკებად“ ხატავდნენ.

1920-იანი წლების პირველ ნახევარში აქტიური წინააღმდეგობის მოძრაობის, აჯანყებების და მათ წინააღმდეგ მასობრივი ტერორის ზომების მიუხედავად, საბჭოთა პროპაგანდა მაინც ჯიუტად არწმუნებდა ყველას შინ და გარეთ, რომ ის მხოლოდ - „გაკოტრებულ მენშევიკურ ბანდიტიზმს“ ებრძვის და ქართველი ხალხი ბედნიერი და თავისუფალია. საბჭოთა პოეტი და მწერალი კონსტანტინე ლორთქიფანიძე, 1926 წელს, თავის ცნობილ ლექსში „საბარგო ავტომობილი“, აღტაცებით წერდა:

„ დანის პირებში გამოყვანილნი

გადიქცეოდით ომში დევებად,

რა დრო გინახავს! ეხლა ყვავილიც

საქართველოში არ ითელება..“

1920-იან წლებში, როდესაც საზოგადოებას რამდენიმე წლით ადრე ნანახი და თავს გადამხდარი ფაქტები ცხადად ახსოვდათ, ხელისუფლებისთვის ამ მოცემულობის იგნორირება და ხელოვნური ვაკუუმის შექმნა იოლი არ იყო. წარმატებული პროპაგანდისთვის მხოლოდ კომუნისტური პრესა არ კმაროდა და საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის და მისი ხელისუფლების გაშავების კამპანია მთელი დატვირთვით და მრავალფეროვანი ხერხების გამოყენებით ვითარდებოდა:

ერთ-ერთი პირველი მსგავსი აქცია უკავშირდება 1924 წლის აჯანყების დამარცხების შემდეგ საბჭოთა რეჟიმმის განახლებულ დღის წესრიგს, რომლის ფაგრლებშიაც მან წამოიწყო - „ქართული ემიგრაციის გახრწნის“ კამპანია და გააქტიურა საგარეო პოლიტიკური და აგენტურული მუშაობა, რის ფარგლებშიაც საბჭოთა ემისრები ცდილობდნენ ესარგებლად საზღვარგარეთ ქართულ პარტიათა შორის დაპირისპირებით და გადმოებირებინათ ოპოზიცური პარტიები და მათი წევრები ემიგრანტულ მათავრობაზე იერიშის მისატანად და ემიგრაციაში მცხოვრები მოქალაქეები დაერწმუნებინათ შერიგებოდნენ საბჭოთა რეჟიმს და სამშობლოში დაბრუნებულიყვნენ.

კარიკატურა, გაზეთიდან - ახალი საქართველო; 1925 წელი.

ამ რამდენიმეწლიანი კომპლექსური და დიდბიუჯეტიანი კამპანიის საწყის ფაზაში, პოლიტიკური ფლირტის შედეგად, საბჭოთა რეჟიმმა მოახერხა რამდენიმე ქართველი ემიგრანტის წიგნის და ბროშურის საბჭოთა საქართველოში გამოცემის ნებართვის მოპოვება. რიგი მათგანი სოციალ-დემოკრატიული პარტიის განდგომილი წევრები იყვნენ და ემიგრანტულ მთავრობას აკრიტიკებდნენ თავიანთ ნაწერებში, სხვები კი ნაციონალისტური პარტიების და ჯგუფების წარმომადგენლები, რომლებიც მით უფრო დაუნდობლად უყენებდნენ ბრალს სოციალ-დემოკრატიულ მთავრობას საქართველოს დაღუპვაში. ამ კამპანიის ფარგლებში, 1925 წელს, საქართველოში პირველად გამოიცა ზურაბ ავალიშვილის წიგნი - საქართველოს დამოუკიდებლობა 1918-1921 წლების საერთაშორისო პოლიტიკაში, თვით - შალვა ელიავას წინასიტყვაობით და ავტორისვე შესავლით, სადაც იგი მძაფრად აკრიტიკებდა „მენშევიკურ მთავრობას“ და სასტიკ „დიაგნოზს“ უსვამდა დამოუკიდებლობის წლების საშინაო პოლიტიკას. ავალიშვილი წერდა:

„... 1918-1921 წლების საქართველოს დემოკრატია, რომელიც ს.დ.-ის[3] დიქტატურის, ე.ი. მემარჯვენე ფრთის მარქსიზმის ფორმა იყო, წარმოადგენდა საქართველოში საბჭოთა დიქტატურის გამარჯვების მოსამზადებელ პერიოდს. სოციალური პოლიტიკის მთელი შინაარისითა და თავისი სულისკვეთებით ეს დემოკრატია, თუმც მის წიაღში აშკარად იღვიძებდა ხალხის შეგნება, სინამდვილეში მოსკოვისკენ იყო მიმართული და არა ევროპისკენ დ ამით იქმნებოდა ის ძირეული წინააღმდეგობა მისსავე საგარეო პოლიტიკასთან, რომელსაც საქართველო დაბეჯითებით მიჰყვებოდა 1920 წ. გაზაფხულამდე.

როდესაც 1921 წ. თებერვალ-მარტის მძიმე დღეებში საქართველო მაგიდაზე დააწვინეს და ნაცადმა დასტაქარმა, საბჭოთა ხელისუფლებამ, სასტიკი ოპერაცია ჩაუტარა, ამ ქირურგმა იცოდა, რომ პაციენტი ქლოროფორმით დაბანგა და საოპერაციოდ მოამზადა საქართველოს ს.-დ.-ის ასევე გამოცდილმა, თუმც ნაკლებ კადნიერმა ხელმა.“

თანამედროვეებისათვის, რა თქმა უნდა, ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი დიპლომატისაგან ეს ფრაზები - ღია პოლიტიკურ შეტევად და მანიპულაციად აღქიმებოდა, თუმცა ამ გამოცემამ და ავტორის თეზისებმა ხსენებული კამპანიის ფარგლებში თავისი ფუნქცია შეასრულა და მეტიც, ათწლეულების შემდეგ პოსტ-საბჭოთა პროპაგნდისტული ნარატივის ზუსტ მანიფესტაციადაც იქცა.

ამავე პერიოდში - 1923-1931 წლებში გამოდიოდა კომპარტიის ისტორიის კომისიის ჟურნალი „რევოლუციის მატიანე“ სადაც ხშირად იბეჭდებოდა აქტიური და გამოცდილი ქართველი ბოლშევიკების მოგონებები, სადაც 1917-1921 წლების შესახებ ისინი - ძირითადად საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის კრიტიკით, ფაქტების დამახინჯებით და მანიპულირებით იყვნენ დაკავებული.

საბჭოთა ცენზორის ხელი ატყვია გენერალ გიორგი მაზნიაშვილის მოგონებების ტექსტსაც, რომელიც ცნობილმა გენერალმა ემიგრაციიდან დაბრუნების შემდეგ დაწერა და 1927 წელს დაუბეჭდეს. მაზნიაშვილის მოგონებებში არსებული არაერთი შეუსაბამო ფაქტი და საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობისადმი უსაფუძვლო ბრალდებები, მკითხველზე დღემდეც კი უარყოფითად მოქმედებს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სამხედრო ისტორიის ობიექტურად აღსაქმელად.

სტატია გიორგი მაზნიაშვილის შესახებ. გაზეთი - "ახალი საქართველო", 1925 წელი.

1920-იანი წლების ბოლოდან დამატებითი მობილიზება დაიწყო „ხელოვნების ფრონტზე“: პირველი გახმაურებული რომანი, რომელიც საფუძვლიანად შეეხო 1917-1921 წლების საქართველოს რეალობას, ალექსანდრე ქუთათელის - „პირისპირ“ იყო. რომანი მთავარი გმირის, ახალგაზრდა გიმნაზისტის - კორნელი მხეიძის (რომლის პროტოტიპი აშკარად ნაწარმოების ავტორი იყო) ევოლუციას უჩვენებდა, 1917 თებერვლის რევოლუციიდან 1921 წლის ომამდე. რომანის პირველი ნაწილი, რომელიც 1933 წელს გამოიცა, 1920-იანი წლების ოფიციალური საბჭოთა ისტორიული ნარატივის ჩარჩოებს ფორმალურად იცავდა და ოსტატურად, მოვალეობის მოხდის მიზნით ურთავდა მხატვრულ-დოკუმენტურ სიუჟეტში. რომანი გამოსვლისთანავე დიდი ინტერესის და საბჭოთა სამწერლო და პარტიული ოფიციოზის მხრიდან მძაფრი კრიტიკის სამიზნე გახდა. ტეტრალოგიის მომდევნო ნაწილები, რომლებიც 1930-1940-იანი წლების განმავლობაში იწერებოდა, უფრო და უფრო უხეშად ასახავდა რეჟიმის წარმომადგენელთა კრიტიკული დაკვეთებს და ტოტალიტარიზმის, ცენზურის და სტალინ-ბერიას კულტის გაღრმავებისა და დამკვიდრების კვალდაკვალ, ფაქტობრივად პარტისტორიის სახელმძღვანელოს ემსგავსებოდა. ავტორი იძულებული გახდა მომდევნო გამოცემებისთვის ხელახლა გადაემუშავებინა პირველი და მეორე ტომი, რომელიც უკვე 1940-იანი წლების რეალობისთვის ძალიან ახლოს იყო 1917-1912 წლების ისტორიის აკრძალულ ხედვასთან.

ამ ხაზით, უფრო პოპულარულ და სანიმუშო ნაწარმოებად იქცა კონსტანტინე ლორთქიფანიძის - „კოლხეთის ცისკარი“, რომელიც 1926-1934 წლებში იწერებოდა. საბჭოთა სისტემისადმი პროლეტმწერალი ავტორის დიდი ერთგულების მიუხედავად,ანალოგიურად, მისი ტექსტიც ცენზურის ჩარევის ხშირი მსხვერპლი იყო და დროთა განმავლობაში საფუძვლიანად შეიცვალა. თავდაპირველად ნაწარმოებს - „ძირს სიმინდის რესპუბლიკა“ ერქვა, რადგან სათაურიც კი - საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის და დამოუკიდებლობის სატირულ ჟანრში წარმოდგენას ემსახურებოდა, რომელსაც ბოლშევიკური პროპაგანდა „სიმინდის რესპუბლიკად“ მოიხსენიებდა. მაგალითისათვის, რომანის საინტერესო პერსონაჟია - ალექსანდრე ღოღობერიძე, რომელსაც მომდევნო წლებში ავტორმა სახელი გადაარქვა და დიმიტრი გელოვანი უწოდა. იგი ყოფილი მენშევიკია, რომელიც დამოუკიდებლობის დროს მიწადმოქმედების სამინისტროში მუშაობდა და საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ მიწადმოქმედების სახალხო კომისარიატში გააგრძელა მუშაობა. ავტორს იგი შეურიგებელ, ანტისაბჭოთა მომუშავედ და„ადიდაში გამოსულ“ მეამბოხედ ყავს წარმოდგენილი, რომელიც საბჭოთა სისტემაში მხოლოდ იმიტომ შევიდა, რომ - შიგნიდან მოეწყო საბოტაჟი. მეორე პერსონჟი, აგრონომი - ლადო გეგელიაც თავიდან შეურიგებელი „ანტისაბჭოთა ელემენტია“, რომელმაც შემდეგ დაინახა „საბჭოთა სისტემის უპირატესობა“ და საბჭოთა პლატფორმაზე დადგა. წიგნის ყოველ მომდევნო გამოცემაში გეგელიას ანტისაბჭოთა ტექსტები რბილდება, ან ქრება ის ეპიზოდები, სადაც კი „საქართველოს დამოუკიდებლობაზე“ „დამპყრობელ რუსეთზე“ და ცნობილ ქართველ პოლიტიკოსებზე საუბრობს, რომლებიც საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკასთან იყვნენ დაკავშირებული. ხანგრძლივი გადაწერა-გასწორების შემდეგ კი, მომდევნო ათწლეულებში, როდესაც „კოლხეთის ცისკარი“ სასკოლო პროგრამის განუყოფელი ნაწილი იყო, მას უკვე ბევრი რამ აღარ აკავშირებდა მის პირველ ვარიანტთან.

საბჭოთა საოკუპაციო ხელისუფლების არსენალში მძლავრ პროპაგანდისტულ იარაღად იქცა კინემატოგრაფი, რომელიც უკვე ფართოდ გავრცელებული და პოპულარული საშუალება იყო. კინოშიც, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის „სახემ“ ანალოგიური - პროპაგანდისტული ტრანსფორმაციის ეტაპები გაიარა:

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პერიოდში, ცეკავშირის კინემატოგრაფიული განყოფილების ხელმძღვანელის გერმანე გოგიტიძის მიერ გადაღებულ დოკუმენტურ კინოქრონიკებზე დაყრდნობით, 1928 წელს მიხეილ კალატოზიშვილმა და ნუცა ღოღობერიძემ შექმენს ფილმი - „მათი სამეფო“, რომელიც მონტაჟის და მანიპულაციების გზით საქართველოს „მენშევიკურ მთავრობას“ სასტიკ, დასავლელი კაპიტალისტების მონა-მორჩილ და ომების გამჩაღებელ ხელისუფლებად წარმოადგენდა.

"მათი სამეფო". კინოაფიშა.

მოგვიანებით, როდესაც საბჭოთა რუსული ოკუპაციის შემდეგ ათწლეულზე მეტი დრო იყო გასული და ძირითადი პოლიტიკური მოწინააღმდეგეები და შიდაპარტიული ოპოზიცია განადგურებული და განეიტრალებული იყვნენ, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის გაშუქებაში მნიშვნელოვანი ცვლილებები დაიწყო და დევნილი მთავრობის „პირსისხლიანი ჯალათის“ დამღას უკვე სატირული და კომიკური ხაზი ემატება, რაც კარგად ჩანს სტალინის ფავორიტი კინორეჟისორის - მიხეილ ჭიაურელის მიერ 1934 წელს გადაღებულ მხატვრულ ფილმში „უკანასკნელი მასკარადი“ სადაც, საქართველოს „მენშევიკური ხელისუფლება“ - დასავლეთის სახელმწიფოების უსუსურ ლაქიად არის წარმოდგენილი.

1926-1930 წლებში, პოლიტიკურ მოწინააღმდეგეთა უწყვეტ რეპრესიებს უკვე კომპარტიის „შიდა წმენდა“ მოჰყვა – „ნაციონალ-უკლონისტებისა“ და „ტროცკისტების“ განადგურება; შემდეგ - ძალდატანებითი კოლექტივიზაციის ტალღებმა და 1937-1938 წლების დიდმა ტერორმა, რომელმაც თითქმის მთლიანად გაანადგურა ქართული პოლიტიკური კლასი - დაწყებული კომუნისტური პარტიის ძველი თაობით, დამთავრებული 1920-იან წლებს გადარჩენილი სოციალ-დემოკრატიული და სხვა პარტიების წევრებით. 1939 წლიდან, ამ ყველაფერს კი ახალი გლობალური კატასტროფა - მეორე მსოფლიო ომი დაემატა და მას მოყოლილმა უზარმაზარმა მსხვერპლმა, გამარჯვებულ ზესახელმწიფოთა მსოფლიოს გადანაწილებამ და ახალმა „ცივმა ომმა“ საბჭოთა პროპაგანდის ვექტორები სხვა მხარეს გადაიტანა. თავის მხრივ, დროის მსვლელობამ და თაობათა შორის მეხსიერების გადაცემის წყვეტამ, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ცხადი მეხსიერება გააქრო და დავიწყების ფარდა ჩამოაფარა.

„უძრაობის“ წიაღში

საქართველოს დამოუკიდებლობის დავიწყებულმა სახელმა, კარგა ხნის დუმილის შემდეგ, ისევ, მაგრამ ახალ და უცნაურ კონტექსტში - 1956 წლის მარტის დემონსტრაციებზე გაიჟღერა. სტალინის პიროვნების კულტის დაგმობით აღშფოთებულ, „მშობლიური სტალინის“ დიდების გარემოში გაზრდილ ახალგაზრდობის აზროვნებაში სტალინი და სამშობლო ერთმანეთს გადახლართვოდა და „რუსებისაგან დაუფასებელი და გალანძღული“ ბელადის დაცვა ნაციონალური იდენტობის დაცვად წარმოედგინათ და სწორედ ამ კონტექსტში მზად იყვნენ სტალინისმგმობელ საბჭოეთს ჩამოშორებოდნენ და ცალკე ეცხოვრათ. ამ თაობის აბსოლუტურ უმრავლესობას, საქართველოს რეალური დამოუკიდებლობის ისტორიის და მნიშვნელობის გააზრების არც დრო და არც საშუალება ჰქონდა, რადგან მთელი მათი შეგნებული ცხოვრების მანძილზე საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ხსენება აკრძალული და საშიში იყო.

1956 წლის დემონსტრაციის მონაწილეები, ბედის ირონიით, იმ სტალინის სახელს და ღირსებას იცავდნენ და შეეწირნენ, რომელიც 35 წლით ადრე დამოუკიდებელი საქართველოს ოკუპაციის და განადგურების ერთ-ერთი მთავარი ინიციატორი და ორგანიზატორი იყო.

მარტის მღელვარებების ჩახშობის და რეჟიმის შემდგომი სტაბილიზაციის კავალდაკვალ, საბჭოთა პროპაგანდამ ახალ ბელადსაც მოუძებნა საქართველოსთან საამაყო პირადი კავშირი. 1961 წელს საბჭოთა საქართველოში ზეიმით აღნიშნეს „საქართველოს გასაბჭოების“ 40 წლისთავი. საზეიმო დღეებში საბჭოთა პრესა წერდა, რომ ქართველი ხალხის განთავისუფლებაში თავისი წვლილი, თავად საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის მოქმედ გენერალურ მდივანსაც ჰქონდა შეტანილი:

„მე-9 მსროლელი დივიზიის პოლკები 1921 წლის 25 თებერვალს მე-20 მსროლელი დივიზიის ნაწილებთან და კურსანტთა აღმოსავლეთის ბრიგადასთან ერთად შევიდნენ განთავისუფლებულ თბილისში, რომლის მშრომელი მოსახლეობა სიხარულით და აღფრთოვანებით შეხვდა საბჭოთა მეომრებს. ამ თავდადებულ მეომართა შორის იყო მე-9 დივიზიის 74-ე მსროლელი პოლკის მეორე ბატალიონის კომისარი ნიკიტა სერგის-ძე ხრუშჩოვი.“

წერდა გაზეთი „კომუნისტი“ 1961 წლის 22 თებერვალს.

ახალგაზრდა ნიკიტა ხრუშჩოვი.

ამ პერიოდიდან, უკვე საბჭოთა პროპაგანდისტები წინა ათწლეულებისგან განსხვავებით აღარ მალავდნენ, რომ საბჭოთა რუსეთი აქტიურ ორგანიზებას და ფინანსურ დახმარებას უწევდა „მენშევიკურ საქართველოში“ მომხდარ აჯანყებებს. ის ბოლშევიკები და საბჭოთა რუსეთის დაზვერვის აგენტები, რომლებიც ამ ბრძოლებში დაიღუპნენ თუ ადრე „მენშევიკების უდანაშაულო მსხვერპლად“ გამოჰყავდათ, მოგვიანებით „საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებისთვის თავდადებულ მებრძოლებად“ შერაცხეს და მათი „გმირობის“ ამბები ახალგაზრდობისთვის სამაგალითოდ და მისაბაძად გამოაცხადეს.

ხრუშჩოვის წამოწყებულმა„დათბობის“ პოლიტიკამ და შემდგომმა „უძრაობის ხანამ“ შესაძლებლობის ფანჯარა გახსნა საზოგადოებაში ახალგაზრდული, პროტესტით დამუხტული „დისიდენტური“ ჯგუფების გაჩენისთვის მთელის სსრკ-ს მასშტაბით. თუმცა, უშალოდ საბჭოთა საქართველოში 1950-1960-იან წლებში შექმნილ მცირე იატაკქვეშა ჯგუფებს, ფაქტობრივად არანაირი წარმოდგენა არ ჰქონდათ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის რეალურ ისტორიაზე და მასთან იდეურ და პოლიტიკურ კავშირს ნაკლებად გრძნობდნენ. დამოუკიდებელი საქართველოს და მისი მთავრობის შესახებ მათი ცოდნა, ძირითადად ზეპირ და დროთა განმავლობაში დამახინჯებულ სუბიექტურ წარმოდგენებს ეყრდნობოდა.

ანალოგიურად, გვიანდელ საბჭოთა საქართველოში მცხოვრები მოქალაქეების აბსოლუტურ უმრავლესობას უკვე გაგონილიც კი არ ჰქონდა საქართველოს დამოუკიდებლობის დღის 26 მაისის შესახებ და „გასაბჭოებამდე“ პერიოდს მხოლოდ 25 თებერვალს კომუნისტურ პრესაში დაბეჭდილი სტატიებით და სსრკ ისტორიის კურსის რამდენიმე აბზაციანი ტექსტით იცნობდნენ, სადაც მხოლოდ 1917-1921 წლების „ბურჟუაზიულ-მენშევიკურ მთავრობაზე“ იყო საუბარი. მეორე მხრივ, შეიძლება ითქვას, რომ სსრკ ისტორია და პარტისტორია მოსწავლეების თუ სტუდენტებისთვის ერთერთი ყველაზე უინტერესო და საძულველი საგანი იყო და შესაბამისად, ცოდნა უახლოესი წარსულის შესახებ თითქმის მხოლოდ ზეპირი გადმოცემების და მითების ამარა რჩებოდა.

ჟურნალი "ტარტაროზი", 1925 წელი, #28.

ამ იდეოლოგიური კრიზისის და ვაკუუმის პირობებში, როდესაც საზოგადოების გათვითცნობიერებული ნაწილი ახალ სააზროვნო და პოლიტიკურ იდეოლოგიას ეძებდა, კითხულობდა აკრძალულ და არალეგალურ ლიტერატურას - დისიდენტების ნაწილი თავად ქმნიდა ანტისაბჭოთა პროკლამაციებს და ავრცელებდა, რომელთა შორის ერთერთი საინტერესო და მნიშვნელოვანი აკაკი ბაქრაძის 1979 წელს დაწერილი მანიფესტი იყო - „რა ელის საქართველოს“ და ხელიდან ხელში გადადიოდა, მასშიც კი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა და მისი მმართველი მთავრობა ნეგატიურად იყო დახასიათებული.

თაობათა ცვლილების კვალდაკვალ, საბჭოთა პროპაგანდისტული დღის წესრიგიც ტრანსფორმირდა: თუ 1920-1930-იან წლებში საბჭოთა პროპაგანდა საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას სასტიკ და - „მენშევიკი ჯალათების სამეფოდ“ წარმოადგენდა, რომელიც სასტიკად უსწორდებოდა „მუშების და გლეხების მცდელობას საბჭოთა ხელისუფლება გამოეცხადებინათ“, უკვე გვიანდელ საბჭოთა ხანაში, რეჟიმის პროპაგანდისტული მანქანა ხელს უწყობდა ხალხური მითების გავრცელებას, რომლის მიხედვითაც, თითქოს - დამოუკიდებელი საქართველოს „მენშევიკური მთავრობა“ სუსტი აღმოჩნდა იმისთვის, რომ დამოუკიდებლობა შეენარჩუნებინა, რომ - ისინი თითქმის არაფრით განსხვავდებოდნენ ბოლშევიკებისგან, ბოლშევიკურ იატაკქვეშეთს თავისუფალი მოქმედების საშუალებას აძლევდნენ, არ შეეძლოთ თურქული ექსპანსიის შეჩერება და გასაბჭოება და დამოუკიდებლობის დაკარგვა ამ ყველაფრის ფონზე ბუნებრივი და ლოგიკური მოვლენა იყო.

ამ მითების კრიტიკული გააზრებისა და გადამოწმების მოტივაცია და საშუალება კი, თუნდაც საბჭოთა რეალობის მიმართ კრიტიკულად განწყობილ მოქალაქეებს ფაქტობრივად არ გააჩნდათ.

გვიანი საბჭოეთის ქართული კინო, რომელიც კვლავაც პროპაგანდის წინა ხაზზე იდგა, ამ პერიოდშიც ქმნიდა მხატვრულ ფილმებს სადაც „საბჭოთა ხელისუფლების გამარჯვების“ პერიპეტიები და სცენები შელამაზებულად, არასასურველი პროცესების გაყალბებით და მიჩქმალვით იყო წარმოდგენილი:

ამ მხრივ საინტერესოა 1966 წელს გადაღებული სიკო დოლიძის ცნობილი ფილმი „შეხვედრა წარსულთან“ სადაც ავტორს, ფილმის ერთერთი პერსონაჟის „კოჭლი გოგიას“ სახით წარმოდგენილი ჰყავს ყოფილი სახალხო გვარდიელი და ცნობილი მენშევიკი მებრძოლი გოგია ღლონტი, რომელმაც 1923 წელს გურიაში მოკლა სადამსჯელო ექსპედიციის ხელმძღვანელი, სახელგანთქმული ჩეკისტი ალექსანდრე (საშა) ობოლაძე და შემდგომ თურქეთში გადავიდა, საიდანაც მოგვიანებით საფრანგეთში წავიდა და იქ გარდაიცვალა. თუმცა ფილმში, „ხალხის მტერ კოჭლ გოგიას“ მის მიერვე მოკლული ბოლშევიკი ანდრო ქორიძის ქალიშვილი კლავს. ასე „იძია შური“ საბჭოთა კინომ ემიგრაციაში გარდაცვლილ მოწინააღმდეგეზე. თუმცა, მიუხედავად ამისა, „დათბობის“ პერიოდის შემსუბუქებული წნეხის გამო, ფილმში მრავლადაა გაპარული ცენზურისთვის არასასრურევლი სცენები და დიალოგები.

მსახიობი - გიული ჭოხონელიძე, "კოჭლი გოგიას" როლში. ბახმაროს დამცველი რაზმი, მათ შორის - გოგია ღლონტი.

ბრეჟნევის „უძრაობის“ ხანაში საბჭოთა ისტორიული და პროპაგანდისტული ფილმებიდან გამორჩეულად საინტერესოა ნოდარ და შოთა მანაგაძეების ფილმი - „წუთისოფელი“. მნიშვნელოვანია, რომ ფილმში, სადაც ავტორებს, ნახევარი საუკუნის განმავლობაში ერთ ოჯახს თავს გადამხდარი დიდი პროცესების ასახვა აქვთ მიზნად და ამის ფონზე ჩვენება - თუ როგორ ჯაბნიდა საბჭოთა ბოლშევიკური სისტემა მოწინააღმდეგეებს, მაინც აშკარად ჩანს გაპარული საბჭოთა ცენზურისთვის ყოვლად მიუღებელი ფრაზები და სცენები, თუმცა ისიც ხშირად სატირულ-იუმორისტულ ფორმებში შეფუთული. ფილმში ღიად ისმის ფრაზა საქართველოს დამოუკიდებლობაზე, რომელიც - „ ევროპის დიდმა სახელმწიფოებმა და ამერიკამ იცნეს“. ფილმში წარმოდგენილი, 1924 წლის აჯანყების ეპიზოდიდან მნიშვნელოვანია„მენშევიკ ბეგლარას“ მონოლოგი, სადაც ის ამბობს - „ბოლშევიკური ტირანია დამხობილია, დღეს მთელი საქართველო იარაღით ხელში გამოვიდა დაკარგული თავისუფლების აღსადგენად“ და ა.შ.

ამ კომპლექსურმა პროპაგანდისტულმა კამპანიებმა დიდიწილად თავის მიზანს მიაღწია და გვიან საბჭოეთში, კინოსა თუ ლიტერატურაში, თითო-ოროლა მცდელობები ეზპოეს ენით შეხებოდნენ საბჭოეთამდელი ისტორიის ფურცლებს, მოქალაქეთა უმრავლესობისათვის უმეტესად გაუგებარი რჩებოდა და ცენზურა და პროპაგანდა მაინც ახერხებდა მკითხველთა და მაყურებელთა ყურადღება კვლავ ოფიციალურ ჩარჩოებში მოექცია. ამის საინტერესო მაგალითია - 1974 წელს დაწერილი ოთარ ჩხეიძის რომანი „ბორიაყი“, რომელშიც ღიად არის გაცოცხლებული 1924 წლის აჯანყების სცენები და საქართველოს დამოუკიდებლობის ხსოვნა, თუმცა ამ რეალურ ისტორიულ კონტექსტთან, მკითხველთა მცირე ნაწილი თუ შეძლებდა სიუჟეტის დაკავშირებას. ანალოგიურად, რომანის ეკრანიზაციაშიც - „ახალგაზრდა კომპოზიტორის მოგზაურობა“ რეჟისორმა კოსტიუმებითა და გაფორმებით სიუჟეტი 1905 წლის რევოლუციის შემდგომ „შავი რეაქციის“ პერიოდს მოარგო, თუმცა ძნელი სათქმელია მაყურებელთა რა ნაწილს შეეძლო ამ შირმის მიღმა, 1924 წლის ტრაგედიის სუნთქვის შეგრძნება.

„პერესტროიკის“ შუქზე

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სახელი, ქართულ საზოგადოებას სრულფასოვნად მხოლოდ 1980-იანი წლების ბოლოს ეროვნული მოძრაობის აღმავლობის და საბჭოთა კავშირის აგონიის და ნგრევის პერიოდში დაუბრუნდა, თუმცა ამ შესაძლებლობების ფანჯარის გახსნამ და მანამდე აკრძალული მემუარისტული ლიტერატურის მეცნიერული კვლევის და შეფასების გარეშე მასობრივმა ბეჭდვამ 1989-1990 წლებში, საზოგადოების მიერ წარსული ისტორიული პროცესების აღქმას ცუდი სამსახური გაუწია და ათწლეულობით დაგროვილ მითებს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შესახებ ახალი სიცოცხლე მისცა.

ამ პროცესში, მნიშვნელოვნად უარყოფითი როლი ითამაშა ლევან სანიკიძის ცნობილმა წიგნმა - „მესამე დასის საქართველო“ რომელიც 1987-1989 წლებში იწერებოდა და მისი არაობიქტური შინაარსი ვერც 1990-იან წლებში სხვადასხვა ისტორიკოსების შექმნილმა ობიექტურმა ნაშრომებმა ვერ გადაფარა. „მესამე დასის საქართველომ“ ოფიციალური სახე მისცა მანამდე გავრცელებულ მითებს ნოე ჟორდანიას და ქართველი მენშევიკების მონაწილეობის შესახებ ილია ჭავჭავაძის მკვლელობაში, სოციალ-დემოკრატთა „არაეროვნულობას და კოსმოპოლიტობას“, „დამოუკიდებლობის ძალდატანებით გამოცხდებასა“ და სხვა მსგავს მითებს. თუმცა ნაკლებად სავარაუდო არის ავტორს წიგნში მითითებული წყაროების და ლიტერატურის გაცნობის შემდეგ არ სცოდნოდა, რომ ილია ჭავჭავაძის მკვლელობის დროს ნოე ჟორდანია დიდი ხნის წასული იყო საქართველოდან და პირველი სახელმწიფო სათათბიროს გარეკვის შემდეგ ფინეთში იყო დევნილი მეფის რუსეთის ხელისუფლებისგან, ხოლო ქართველი სოციალ-დემოკრატების ლიდერების უმრავლესობა კი დაპატიმრებული და გადასახლებული იყო. ასევე მნიშვნელოვანია მის მიერვე მითითებულ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დროინდელ პრესაში არსებული არაერთი სტატია თუ ამბავი სადაც ხელისუფლების მიერ „დაწესებულებათა მასობრივ გაეროვნებაზე“ არის საუბარი.

ასევე, ძალზე დიდი ნეგატიური ეფექტი იქონია რევაზ გაბაშვილის სკანდალურად ცნობილი მოგონებების - „რაც მახსოვს“, მრავალათასიანი ტირაჟით გადაბეჭდვამ და გავრცელებამ, ყოველგვარი კრიტიკული ანალიზისა და დამუშავების გარეშე. ღრმა სიბერეში, რადიკალური განწყობებით ცნობილი პოლიტიკოსის მიერ დაწერილი მემუარი, საფრანგეთში, ქართულ ემიგრაციაში მისი გამოცემისთანავე საშინელი რეაქციის გამომწვევი გახდა, თვით გაბაშვილის თანაპარტიელთა წრეებშიც კი. რამდენადაც იგი უკიდურესად სუბიექტურად და ფაქტების დამახინჯებითა და გამოგონებით აღწერდა საქართველოს უახლესი ისტორიის პროცესებს.

ისტორიული მითების და „მესამე დასის საქართველოს“ აშკარა გავლენა ჩანს ზვიად გამსახურდიას ცნობილ, ერთგვარ საეტაპო მნიშვნელობის გამოსვლაში - 1990 წლის 26 მაისს ლოკომოტივის სტადიონზე გამართულ მიტინგზე, სადაც მან ქართველი სოციალ-დემოკრატების კურსი - „ბარაბას გზას“ შეადარა, ხოლო საქართველოს ჭეშმარიტ მიზნად კი „ღმერთკაცი ილიას გზა“ გამოაცხადა.

თუმცა, აღსანიშნავია, რომ მომდევნო, 1991 წლის 9 აპრილს, საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის დღეს, საქართველოს უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარის ტრიბუნიდან ზვიად გამსახურდიას მიერ წაკითხული საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტის საფუძვლად წარმოდგენილი ისტორიული ექსკურსი რადიკალურად განსხვავდება მისი ძველი რიტორიკისგან და იგი გაწონასწორებულ, ობიექტურ ისტორიულ და პოლიტიკურ მსჯელობას წარმოადგენდა, რომელიც, თავის მხრივ ეყრდნობოდა უზენაესი საბჭოს კომისიის მიერ მიღებულ დასკვნას - ოკუპაციის საკითხზე. კომისიის მუშაობაში, კონსულტანტებად იმ დროისთვის ცნობილი, უახლეს ისტორიაზე მომუშავე მეცნიერები იყვნენ ჩართული, რომელთაც საბჭოთა პერიოდშივე, პარტისტორიის კვლევის ფაგრლებში მიუწვდებოდათ ხელი აკრძალულ ფონდებზე.

1990-იანი წლების ომების, პოლიტიკური და ეკონომიკური კრიზისების ფონზე წარსულის გააზრების ამოცანები მიიჩქმალა და საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკაც კვლავ დავიწყებას მიეცა. ის რესპუბლიკა, რომლის კანონიერ საფუძველზეც აღდგა საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა. სამაგიეროდ, კომუნისტური პროპაგანდის მიერ დანერგილი მითები, სასათბურე გარემოში განაგრძობდნენ არსებობას, ევოლუციას და დღემდე უარყოფითად მოქმედებენ საზოგადოების აღქმაზე, ობიექტურად და დროის კონტექსტის გათვალისწინებით შეაფასოს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის არსებობის წლები, საბჭოთა რუსული ოკუპაცია და მისი შედეგები.

1990-იან წლების განმავლობაში, უკვე ნელ-ნელა გაქრნენ იმ თაობის უკანასკნელი მოწმეები რომელთაც საკუთარი თვალით ჰქონდა ნანახი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის არსებობის დღეები, მაგრამ მათთან ზეპირ ისტორიებზე და ამ მეხსიერების ფიქსაციაზე სამუშაოდ, ცხოვრების მძიმე პირობების გამო არავის ეცალა.

2017 წლის მარტში, ლონდონში 109 წლის ასაკში გარდაიცვალა 1907 წელს დაბადებული ცნობილი ქართველი ემიგრანტი ალექსანდრე ბესტავაშვილი. იგი, ფაქტობრივად ბოლო ცოცხალი მოწმე იყო ვისაც კარგად ახსოვდა საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადებაც და 1920-იანი წლების მძიმე მოვლენებიც. 2014 წელს ჩაწერილ ინტერვიუში, ჟურნალისტის კითხვაზე, თუ რატომ წამოვიდა საქართველოდან, მან უპასუხა:

„გორის სასულიერო სასწავლებელში ვსწავლობდი. მერე, მენშევიკები და ბოლშევიკები ერთმანეთს დაერივნენ. ხალხი შიმშილობდა... ბევრი ეწერებოდა კომუნისტურ პარტიაში, მერე კი თეძოებზე რევოლვერდაკიდებულები შეძლებულ ქართველებს აწიოკებდნენ. მახსოვს, როგორ ვეკმათებოდი თანაკურსელებსა და პედაგოგებს კომუნისტების შესახებ, პასუხი კი თითქმის ყველასგან ერთი ისმოდა: კომუნისტებზე უკეთესი ვინ გეგულებაო? მე და ჩემმა ოთხმა მეგობარმა ოსმალეთში სამუშაოდ წასვლა გადავწყვიტეთ და 1929 წელს უნივერსიტეტი მივატოვე... ახლაც მახსოვს დედაჩემის ცრემლიანი თვალები, მაგრამ აღარ გადავთქვი - წავედით.“

დღეს, უკვე ვეღარავინ შეძლებს ვინმეს ჰკითხოს ისე, როგორც სულ რაღაც 3 წლის წინ შეგვეძლო ალექსანდრე ბესტავაშვილისთვის გვეთხოვა; მოგვიყევით - როგორ გაიგეთ საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადება? 1921 წელი როგორ დაგამახსოვრდათ?

[1] გერონტი ქიქოძე, თანამედროვის ჩანაწერები, თბილისი, 2003 წელი.

[2] ნიკიტა თალაქვაძე, მოქალაქე-მღვდლის დღიურიდან, თბილისი, 2013 წელი.

[3] სოციალ-დემოკრატიის.