წინამდებარე სტატია მომზადებულია საბრალდებო დასკვნის სტილში, ჩეჩენი და ინგუში ერების მასობრივი დეპორტაციის სამართლებრივი შეფასებისათვის.

როდის დაიწყო და დასრულდა ჩეჩენი და ინგუში ხალხის დეპორტაციის პროცესი?

ჩეჩენი და ინგუში ხალხის დეპორტაციის დაწყების ოფიციალური თარიღი 1944 წლის 23 თებერვალია (წითელი არმიის დღე - ოფიციალური ზეიმი სსრკ-ში). დეპორტაციის ოპერაცია პრაქტიკულად შესრულდა 1944 წლის 29 თებერვალი - 1-ლი მარტის განმავლობაში, ასე რომ, ოპერაცია გრძელდებოდა7-8 დღე. სსრკ შინსახკომის მოხსენების თანახმად კი ოპერაციის დასრულების ოფიციალური თარიღი 1944 წლის 9 მარტია, ანუ ეს პერიოდი 14 დღეს შეადგენს.

ვინ და რა პირობებში გამოსცა ბრძანება ჩეჩენი და ინგუში ხალხის სრული დეპორტაციის შესახებ?

1943 წლის 11 თებერვალს სკპ(ბ) ცეკას პოლიტბიუროს დახურულ სხდომაზე იოსებ სტალინმა დააყენა ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ასსრ-ს ლიკვიდაციის საკითხი, ჩეჩნების და ინგუშების სრული დეპორტაციის გათვალისწინებით. საკითხი დადებითად გადაწყდა და საბჭოთა ხელისუფლებამ საორგანიზაციო-მოსამზადებელი სამუშაოები დაიწყო უმაღლესი პარტიული ორგანოს ამ საიდუმლო დირექტივის შესასრულებლად.

1943 წლის 14 ოქტომბერს სსრკ სახალხო კომისართა საბჭომ მიიღო საიდუმლო დადგენილება №1118-842сс „ჩეჩენი და ინგუში ხალხის დეპორტაციის შესახებ“. თავდაპირველად დაგეგმილი იყო ვაინახების გადასახლება ნოვოსიბირსკის, ომსკის, ალთაისა და კრასნოიარსკის მხარეებში, თუმცა, შემდგომ ხელისუფლებამ გეგმა შეცვალა და დეპორტაციის დანიშნულების ადგილად შუა აზიის რესპუბლიკები განსაზღვრა.

1944 წლის 31 იანვარს სსრკ სახელმწიფო თავდაცვის კომიტეტმა (ГКО) მიიღო საიდუმლო დადგენილება №ГОКО-5073сс „ყაზახეთისა და ყირგიზეთის სსრ-ებში სპეცგადასახლებულთა განთავსებისათვის მოსამზადებელი სამუშაოების შესახებ“ და №ГОКО-5074сс „ჩრდილოეთ კავკასიიდან ყაზახეთსა და ყირგიზეთში სპეცგადასახლებულების გადასასახლებლად მოსამზადებელი სამუშაოებისა და გადასახლების განხორციელების შესახებ“. გადაწყვეტილების შესრულების ვალდებულება დაეკისრა პირადად სსრკ შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარს - ლავრენტი ბერიას. ჩეჩენი და ინგუში ხალხების გადასახლების შინსახკომის საიდუმლო ოპერაციას მიენიჭა კოდური სახელი - „Чечевица“.

ლავრენტი ბერია

1944 წლის 1-ლ თებერვალს სკპ(ბ) ცეკას პოლიტბიურომ საბოლოოდ დაამტკიცა სსრკ სახკომსაბჭოს დადგენილება ჩეჩნებისა და ინგუშების დეპორტაციის შესახებ.

1944 წლის 17 თებერვალს სსრკ შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარმა ლავრენტი ბერიამ გროზნოდან უპატაკა სტალინს, რომ სპეცოპერაცია „Чечевица“-ს განხორციელებისათვის ყველაფერი მზად იყო.

1944 წლის 21 თებერვალს ბერიამ ხელი მოაწერა შინსახკომის შესაბამის ბრძანებას და 22 თებერვალს შეატყობინა ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ასსრ-ს ხელმძღვანელობას დაგეგმილი დეპორტაციის შესახებ.

აღწერეთ ჩეჩენი და ინგუში ხალხის დეპორტაციის საერთო სურათი

მართალია, ჩეჩნებისა და ინგუშების ტოტალური დეპორტაციის პროცესი 1944 წლის 23 თებერვალს დაიწყო, მაგრამ არსებობს ცნობები, რომ გადასახლების ოპერაციის მოსამზადებელი სამუშაოები ჯერ კიდევ 1942 წელს ჩატარდა, როდესაც ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ასსრ-ში გეოლოგიურ-გეოდეზიური დაზვერვის საფარველქვეშ სამხედრო ტოპოგრაფები ჩავიდნენ და ყველა დასახლებული პუნქტის (განსაკუთრებით მთიანი რეგიონების - სოფლების, ხუტორებისა და მთის ბილიკების) კარტოგრაფირება დაიწყეს. ისინი განსაკუთრებით დეტალურად აფიქსრებდნენ კომლთა რიცხვს და რესპუბლიკის მოსახლეობის რაოდენობას.

1943 წლის დასაწყისში შეწყდა ფრონტზე ჩეჩნებისა და ინგუშების მობილიზაცია, აბსურდული და, როგორც შემდეგში გამოირკვა, სრულიად თვალთმაქცური მოტივით - მცირერიცხოვანი ერების გადარჩენისა და ვაინახების მიერ არმიაში ღორის ხორცით კვებაზე უარის თქმის გამო.

1943 წლის ოქტომბრიდან ჩეჩნეთ-ინგუშეთში დაიწყო შინსახკომის ჯარების ნაწილების განთავსება, რომლებიც ჩვეულებრივ სამხედრო ფორმაში იყვნენ ჩაცმული. მათ ანაწილებდნენ ვაინახების სახლებში. ჩეჩნები და ინგუშები „სამხედროებს“ თბილად შეხვდნენ, რადგანაც ხელისუფლებამ გამოაცხადა, რომ ისინი ფრონტიდან მოხსნილი, ზურგში დასასვენებლად გაგზავნილი ნაწილები იყვნენ. ითქვა, რომ მათ აქ,სამთო პირობებშიმომზადებაც უნდა გაევლოთ სამხედრო მოქმედებების წარმოებისათვის. ოქტომბერშივე ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ასსრ-ში ჩავიდა შინაგან საქმეთა სახალხო კომისრის მოადგილე - ბოგდან ქობულოვი, საიდუმლო ოპერაციის „Чечевица“-ს მოსამზადებელ პროცესზე დასაკვირვებლად. მივლინების შესაჯამებლად ქობულოვმა ლავრენტი ბერიას სახელზე მოამზადა სამსახურეობრივი ანგარიში, სადაც მოყვანილი იყო განზრახ გაყალბებული მონაცემები ჩეჩნებსა და ინგუშებში თითქოსდა მასობრივი ბანდიტიზმისა და დეზერტირობის შესახებ.

ბოგდან ქობულოვი

1943 წლის 2 დეკემბერს შინაგან საქმეთა სახალხო კომისრის მოადგილეებმა - ბოგდან ქობულოვმა და ივან სეროვმა მოსკოვს ორჯონიკიძიდან (ვლადიკავკაზი) უპატაკეს, რომ ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ასსრ-ს მოსახლეობის დეპორტაციისათვის შექმნილმა ოპერატიულმა ჩეკისტურმა ჯგუფებმა უკვე დაიწყეს თავიანთი საიდუმლო მუშაობა.

ივან სეროვი

დეპორტაციის არცერთი ოპერაციისთვის არ მომზადებულან ისე საფუძვლიანად, როგორც ჩეჩნეთ-ინგუშეთში. ლავრენტი ბერიასთან ერთად გროზნოში იმყოფებოდა მისი სამი მოადგილე - ივან სეროვი, ბოგდან ქობულოვი და სტეფანე მამულოვი. ბერია პირადად ხელმძღვანელობდა ოპერაციას, რომელშიც მნიშვნელოვანი ძალები იყვნენ ჩაბმული - შინსახკომის 19 000-მდე ოპერატიული მუშაკი, სამხედრო კონტრდაზვერვის, „სმერშის“ შემადგენლობა და შინსახკომის ჯარების 100 000-მდე სამხედრო მოსამსახურე - 1 სამხედრო 4 გადასახლებულზე.

შინსახკომის შიდა ჯარის ნაწილი.

1944 წლის 29 იანვარს სსრკ შინსახკომმა დაამტკიცა საიდუმლო „ინსტრუქცია ჩეჩნებისა და ინგუშების გადასახლების განხორციელების წესრიგის შესახებ“, რომლის პრეამბულაშიც ნათქვამი იყო, რომ „გადასახლებას ექვემდებარება ჩეჩნეთ-ინგუშეთისჩეჩენი და ინგუში ეროვნების ყველა მოქალაქე“. ინსტრუქცია განმარტავდა, რომ სხვა ეროვნების მამაკაცებზე დაქორწინებული ჩეჩენი და ინგუში ქალები გადასახლებას არ ექვემდებარებოდნენ, ხოლო ჩეჩენ და ინგუშ მამაკაცებზე დაქორწინებული სხვა ეროვნების ქალები საერთო წესით უნდა გადასახლებულიყვნენ, თუმცა მათ ეძლეოდათ საშუალება,მოეთხოვათ განქორწინება და გადასახლებიდან გათავისუფლებულიყვნენ, მაგრამ ამით მათ შვილებს მაინც ვერ აარიდებდნენ გადასახლებას.

1944 წლის 23 თებერვალს, ადგილობრივი დროით 02:00 საათზე დაიწყო ჩეჩნებისა და ინგუშების მასობრივი დეპორტაცია, ეშელონებში ჩატვირთვა და დანიშნულების პუნქტებში - ყაზახეთისა და ყირგიზეთის სსრ-ში გადასროლა. ოპერაცია დაიწყო მას შემდეგ, რაც რადიოთი გადაიცა კოდური სიგნალი „Пантера”; ამ მომენტში ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ასსრ-ს საზღვრები ჩაიკეტეს სამხედრო ბლოკ-პოსტებით, შინსახკომის ჯარებმა ალყა შემოარტყეს დასახლებულ პუნქტებს, დააყენეს პატრულები და გუშაგები, გათიშეს რადიორეტრანსლიატორები და სატელეფონო სადგურები. დილის 5 საათზე მამაკაცები შეკრიბეს სასოფლო საბჭოებში, თითქოს წითელი არმიის დღესთან დაკავშირებით, სადაც მათ მშობლიურ ენაზე გამოუცხადეს საბჭოთა ხელისუფლების გადაწყვეტილება სრული დეპორტაციის შესახებ და შინსახკომის ჯარებმა მაშინვე დაიწყეს ადგილზე მათი დაკავება. ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა ოპერაციის სწრაფად განხორციელებას, რასაც უნდა გამოერიცხა ორგანიზებული წინააღმდეგობის გაჩენის შესაძლებლობა. დილის 6 საათზე შინსახკომის ჯარებმა დაიწყეს სახლებში შესვლა და მოსახლეობის გამოდევნა; მოსახლეობას ოჯახური თათბირისთვის მხოლოდ 10 წუთი ეძლეოდათ. შემდეგ ხალხს შესაკრებ პუნქტებში ერეკებოდნენ, ტვირთავდნენ „სტუდებეკერებში“ (ამერიკული სატვირთო მანქანები, რომლებიც საბჭოელებს ნაცისტების წინააღმდეგ საბრძოლელად გადაეცათ „ლენდ-ლიზით“) და გადაჰყავდათ რკინიგზის სადგურებზე, სადაც საბარგო ვაგონებში ტვირთავდნენ და შუა აზიისაკენ უშვებდნენ. 23 თებერვლის საღამოსათვის ჩრდილო-კავკასიის ერთ-ერთი ყველაზე მრავალრიცხოვანი ერი თითქმის სრულად იყო დეპორტირებული ან გადასახლების პროცესში იმყოფებოდა.

1944 წლის 1-ლ მარტს ბერიამ სტალინს უპატაკა ოპერაციის ძირითადი შედეგების შესახებ: 1944 წლის 29 თებერვლის მდგომარეობით გადასახლებული იყო 478 479 ადამიანი, მათგან 387 229 ჩეჩენი და 91 250 ინგუში. ხალხი ჩატვირთეს 177 ეშელონში (საქონლის გადასაყვან ვაგონებში), საიდანაც 154 ეშელონი უკვე გაგზავნილი იყო შუა აზიაში, გადასახლების ადგილებში.

შინსახკომის საბადრაგო სამსახურის უფროსის, გენერალ ბოჩკოვის ბერიასათვის წარდგენილი მოხსენების თანახმად, 1944 წლის 9 მარტის მდგომარეობით, ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ასსრ-დან მიღებული იყო ეტაპირებისათვის 180ეშელონი, თითოეული 65 ვაგონით. გადასახლებულთა საერთო რაოდენობა იყო 493 269 ადამიანი (საშუალოდ 2740 ადამიანი თითო ეშელონში). ვაგონებში ადამიანების საშუალო სიმჭიდროვე 40-45 ადამიანს შეადგენდა, შედეგად, მათი უმრავლესობა იძულებული იყო, ფეხზე მდგარიყო, ან რიგ-რიგობით დამსხდარიყო იატაკზე. გადასახლებულებს რამდენიმე მტანჯველი კვირის გატარება მოუწიათ საქონლისთვის განკუთვნილ ვაგონებში - საშინელ სიცივეში, შიმშილისა და გადამდები დაავადებების აფეთქების პირობებში. მხოლოდ პირველი 18-25 დღის განმავლობაში, ტრანსპორტირებისას დაახლოებით 37 000-მდე გადასახლებული დაიღუპა, თუმცა, შინსახკომის ოფიციალური სტატისტიკით, ეტაპირებისას დაიბადა - 56 და გარდაიცვალა - 1 272 ადამიანი.

1944 წლის ივლისში ბერიამ სტალინს საბოლოო ინფორმაცია წარუდგინა: „სახელმწიფო თავდაცვის კომიტეტის ბრძანებისამებრ, შინსახკომმა 1944 წლის თებერვალ-მარტში ყირგიზეთისა და ყაზახეთის სსრ-ებში სამუდამოდ გადაასახლა - 602 193 ადამიანი, ჩრდილო-კავკასიის მაცხოვრებლები, მათგან ჩეჩნები და ინგუშები496 460 ადამიანია“. ყაზახეთში ჩაასახლეს დაახლოებით 411 000 ვაინახი (85 000 ოჯახი), ხოლო ყირგიზეთში - 85 460 (20 00 ოჯახი).

ალტერნატიული მონაცემებით, დეპორტირებული ვაინახების რიცხვი შეადგენდა არანაკლებ 650 000 ადამიანს. მთლიანად დეპორტაციის განმავლობაში დაიღუპა 180 000 ჩეჩენი და 30 000 ინგუში, და ეს მხოლოდ დეპორტაციის პროცესისა და გადასახლებაში ყოფნის პირველი წლის მონაცემებია. 13 წლის განმავლობაში შუა აზიაში 300 000-ზე მეტი ვაინახი დაიღუპა - თითქმის ყოველი მეორე გადასახლებული, ანუ ერმა თავისი 50 %იძულებითი დეპორტაციის დროს 1944-1957 წლებში დაკარგა.

ჰქონდა თუ არა ადგილი დეპორტაციის დროს მოქალაქეების მასობრივ მკვლელობას და ადამიანების უკანონო განადგურებას?

მსგავსი ფაქტები დანამდვილებით ფიქსირდება. აქ მოგვყავს მხოლოდ რამდენიმე გახმაურებული მოწმობა მასობრივი დეპორტაციის დროს შინსახკომის ჯარების მიერ მშვიდობიანი მოსახლეობის უკანონო დახვრეტებისა და მკვლელობების შესახებ (მოყვანილ მაგალითებში დაფიქსირებულია - 1875 ადამიანის მკვლელობა).

• სოფელი ჰაიბახი, გალანჩოჟის რაიონი - 1944 წლის 27 თებერვალს 705 ადგილობრივი მოსახლე (ასაკი: 1 დღიდან (ახლადდაბადებული ტყუპები) – 110 წლამდე) შინსახკომის ჯარებმა ცოცხლად გამოწვეს ლავრენტი ბერიას სახელობის კოლმეურნეობის საჯინიბოში პოლკოვნიკი მიხეილ გვიშიანის პირადი ზედამხედველობით (შინსახკომის შორეული აღმოსავლეთის სამმართველოს უფროსი, რომელიც სპეციალური მივლინებით იმყოფებოდა ჩეჩნეთ-ინგუშეთში).
• სოფელი მალხესტი, გალანჩოჟის რაიონი - დახვრიტეს 300-ზე მეტი ადამიანი, რომლებიც ჯარისკაცებს მღვიმეებში ემალებოდნენ.
• სოფელი იალხაროი, გალანჩოჟის რაიონი - დახვრიტეს გადასაგზავნ პუნქტში შეკრებილი 86 ადამიანი.
• აული ძუმსოი, სოფელი ტიისტა, სოფელი ამიე (გალანჩოჟის ტბასთან ახლოს), გალანჩოჟის რაიონი - დახვრიტეს, ხიშტებით დასერეს 600-ზე მეტი ბავშვი, ქალი და მოხუცი, შემდეგ ტბაში ჩაყარეს, ბევრი მათგანი ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო.
• სოფელი ნაშხა და შემოგარენი, გალანჩოჟის რაიონი - 61-ე სასწავლო-მსროლელი პოლკის კურსანტებმა 1944 წლის მარტ-აპრილის განმავლობაში გაანადგურეს 80 ადამიანი - ავადმყოფები და უნარშეზღუდულები, რომლებიც დეპორტაციის პროცესში ადგილებზე დაეტოვებინათ. 1944 წლის 22 მარტს ხუტორ გელაჩიში დახვრიტეს 3 ადამიანი (2 დაუძლურებული მოხუცი და 8 წლის ბიჭი); 19 აპრილს იქვე მოკლეს კიდევ 2 უცნობი ჩეჩენი. ხუტორ ამკიში, სადაც გადასახლების შემდეგ 5 მოხუცი ქალი იყო დარჩენილი, ჯარისკაცებმა სახლის ანთებული ღუმელის მილში მსხვილკალიბრიანი ვაზნები ჩაყარეს, რომელთა აფეთქების შედეგად ქალები დაიღუპნენ.
• სოფელი ხახილგე (ზინგალსა და ბიიცს შუა), გალანჩოჟის რაიონი - დახვრიტეს 32 ადამიანი.
• ტბა კეზენოი-იამი, ჩებერლოევსკის რაიონი - ტბაში ჩაძირეს ამ მთიანი მხარის „არატრანსპორტირებადი“ მცხოვრებები. მათი ზუსტი რაოდენობა უცნობია.
• სოფელი ურუს-მარტანი, ურუს-მარტანის რაიონი - უახლოესი სოფლებიდან მოკრებლი 72 ადამიანი, რომლებიც რაიონულ საავადმყოფოში იყვნენ გადაყვანილი, ცოცხლად ჩამარხეს ნაგვის ტრანშეაში.
• ნოჟოი-იურტის რაიონი - ცოცხლად დაწვეს მოხუცებულები და ავადმყოფები; ზუსტი რიცხვი უცნობია.
• იტუმ-ყალეს რაიონი - ჯარისკაცები დაუძლურებული მოხუცებისა და ავადმყოფების სახლებში ხელყუმბარებსა და მოლოტოვის კოქტეილებს ყრიდნენ. დაღუპულთა ზუსტი რიცხვი უცნობია.

მიხეილ გვიშიანი

როგორ დააფასა საბჭოთა ხელისუფლებამ დეპორტაციის განმახორციელებლები?

1944 წლის 8 მარტს, სსრკ უზენაესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარემ, მიხეილ კალინინმა ხელი მოაწერა განკარგულებას - 714 ჩეკსიტის დაჯილდოების შესახებ, რომლებიც მონაწილეობდნენ ჩეჩნებისა და ინგუშების დეპორტაციაში, „მთავრობის სპეციალური დავალებების სანიმუშოდ შესრულებისათვის“; მათ შორის სუვოროვის, კუტუზოვისა და წითელი დროშის საბრძოლო ორდენებით. ლავრენტი ბერია დაჯლდოვდა სუვოროვის სახელობის პირველი ხარისხის ორდენით, ბოგდან ქობულოვი სუვოროვის მეორე ხარისხის ორდენით, ჰაიბახის „გმირმა“, მიხეილ გვიშიანმა კი ასევე სუვოროვის მეორე ხარისხის ორდენი დაიმსახურა.

1944 წლის 14 მარტს ბერიამ ანგარიში ჩააბარა სკპ(ბ) ცეკას პოლიტბიუროს „ოპერაციის წარმატებით ჩატარების“ შესახებ.

„ხალხთა მამასაც“ არ დავიწყებია მისი „ოპრიჩნიკებისათვის“ მადლობის გადახდა:

„სკპ(ბ)-ს და სსრკ თავდაცვის კომიტეტის სახელით მადლობას ვუცხადებ მუშურ-გლეხური წითელი არმიისა და შინსახკომის ჯარების ყველა ნაწილს, ჩრდილო-კავკასიაში მნიშვნელოვანი სამთავრობო დავალების წარმატებული შესრულებისათვის.

ი. სტალინი“.

ხალხთა მასობრივი დეპორტაცია - ეს სახელმწიფოს სისტემური დანაშაულია? იყო თუ არა 1944 წლის ჩეჩენთა და ინგუშთა დეპორტაცია საბჭოთა რეჟიმის სისტემური დანაშაული, რამდენადაც იგი ეხებოდა მხოლოდ ჩეჩნებსა და ინგუშებს. ისინი დაისაჯნენ მხოლოდ ეთნიკური იდენტობის გამო, მათი პოლიტიკური, სოციალური თუ სხვა სახის კუთვნილებების მიუხედავად?

ჩეჩენი და ინგუში ხალხის მასობრივი დეპორტაცია ატარებდა წინასწარგანზრახული და სისტემური დანაშაულის ხასიათს, რამდენადაც სსრკ, როგორც სახელმწიფო, მისი პარტიული ხელმძღვანელობის სახით - იოსებ სტალინის მეთაურობით, მიზნად ისახავდა თითოეული ჩეჩენისა და ინგუშის დასჯასა და განადგურებას მხოლოდ და მხოლოდ მათი ეთნიკური კუთვნილების ნიშნით.

სსრკ ხელისუფლების მასობრივი სადამსჯელო აქციები და ჩეჩენი და ინგუში ხალხების მასობრივი დეპორტაცია უნდა შეფასდეს, როგორც გენოციდის აქტი. ეს პოზიცია ოფიციალურად გაჟღერდა ევროპარლამენტის 2004 წლის 26 თებერვლის დეკლარაციაში, რომელიც ეფუძნება ჰააგის 1907 წლის მეოთხე კონვენციასა და გაეროს გენერალური ასამბლეის 1948 წლის 9 დეკემბრის კონვენციას - გენოციდის დანაშაულის დაუშვებლობის შესახებ.

რა იყო სსრკ-ს ხელისუფლების მიერ ამ მასობრივი დანაშაულის ჩადენის მიზეზი?

ჩეჩნებისა და ინგუშების დეპორტაციას მხოლოდ ერთი მიზეზი არ მოეძებნება - იგი რამდენიმეა, რომელთა კომბინაციამაც გამოიწვია ესოდენ ტრაგიკული შედეგები. ვაინახების დეპორტაციის ერთ-ერთ ყველაზე საფუძვლიან ახსნა-განმარტებას გვთავაზობს ცნობილი სოვიეტოლოგი, ეროვნებით ჩეჩენი აბდურახმან ავტორხანოვი:

• მოსკოვის მისწრაფება, მაქსიმალურად დაეცვა კავკასიის ნავთობით მდიდარი რეგიონები, როგორც საიმედო გეოპოლიტიკური და ენერგეტიკული ზურგი ნაცისტურ გერმანიასთან ომისა და დასავლეთთან სამომავლო დაპირისპირების გამო.

• გამაგრებული პლაცდარმის შექმნა კავკასიაში, სამომავლო შეიარაღებული თავდასხმისათვის მუსლიმურ თურქეთსა და ირანზე. კავკასიელები კი, რომლებიც საუკუნეების მანძილზე მათთან რელიგიურად იყვნენ დაკავშირებულნი, კომუნისტების აღმოსავლური ექსპანსიის გეგმებში სერიოზულ პრობლემად ითვლებოდნენ.

ძნელი სათქმელია, რომ არა ამერიკელების მიერ იაპონიის წინააღმდეგ ატომური იარაღის გამოყენება, როგორ განვითარდებოდა მოვლენები, რადგანაც ამ აქტმა აიძულა სტალინი, კარდინალურად გადაეხედა თავისი საგარეო პოლიტიკისათვის და გადაეტანა ყურადღება დასავლეთისაკენ და შეშვებოდა გეგმებს აღმოსავლეთის ექსპანსიაზე .

როგორ შეცვალა ჩეჩნებისა და ინგუშების მასობრივმა დეპორტაციამ ტერიტორიულ-ეთნიკური სურათი ჩრდილო-კავკასიაში?

1944 წლის 9 მარტს სსრკ სახკომსაბჭომ მიიღო საიდუმლო დადგენილება -№255-74сс - „ყოფილი ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ასსრ-ს რაიონების დასახლებისა და ათვისების შესახებ“.

1944 წლის 22 მარტს სსრკ სახკომსაბჭომ მიიღო დადგენილება - „გროზნოს ოლქის ჩამოყალიბების შესახებ რსფსრ-ს შემადგენლობაში“ (დამტკიცდა სსრკ უზენაესი საბჭოს განკარგულებით 22 მარტსვე).

ჩეჩნეთ-იგუშეთის ასსრ-ს ტერიტორია გადანაწილდა მეზობელ საბჭოთა რესპუბლიკებსა და ავტონომიებზე. კერძოდ:

საქართველოს სსრ-ს (ათასი ჰექტარის საზომით)

ითუმყალეს რაიონი - მთლიანად, 91,8

გალაშკის რაიონი - ნაწილობრივ, 31, 1

გალანჩოჟის რაიონი - ნაწილობრივ, 35,1

შაროის რაიონი - ნაწილობრივ, 30,5

პრიგოროდნის რაიონი - ნაწილობრივ, 30,6

დაღესტნის ასსრ-ს

ვედენოს რაიონი - მთლიანად, 73

საიასანის რაიონი - მთლიანად, 24, 3

ნაჟ-იურტის რაიონი - მთლიანად, 47,4

ჩებერლოს რაიონი - მთლიანად, 52,5

კურჩალოს რაიონი - ნაწილობრივ, 30,5

სუდერტის რაიონი - ნაწილობრივ, 16,2

შატოის რაიონი -ნაწილობრივ, 27,5

ჩრდილო-ოსეთის ასსრ-ს

აჩალუს რაიონი - მთლიანად, 39,7

პსედახის რაიონი - მთლიანად, 28,3

ნაზრანის რაიონი - მთლიანად, 48,5

მაგლობეკის რაიონი - მთლიანად, 24,9

პრიგოროდნის რაიონი - ნაწილობრივ, 72,4

სუნჟას რაიონი - მთლიანად, 11,4

კავკასიის საბჭოთა რესპუბლიკების საზღვრები 1944-1957 წლებში

1948 წლის 24 ნოემბერს სსრკ მინისტრთა საბჭომ მიიღო საიდუმლო დადგენილება №4367-1726сс, სადაც ნათქვამი იყო: „...გადასახლების რეჟიმის განმტკიცებისათვის - ჩეჩნების, ყარაჩაელების, ინგუშების, ბალყარელების, კალმიკების, გერმანელების, ყირიმელი თათრებისა და ა. შ. მიმართ გადასახლებულთა სავალდებულო და მუდმივი ჩასახლების ადგილებიდან გაქცევის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის განმტკიცებისათვის სკპ(ბ) ცეკა ადგენს:

დადგინდეს, რომ სსრკ-ს ცალკეული ადგილებიდან ჩეჩნების, ყარაჩაელების, ინგუშების, ბალყარელების, კალმიკების, გერმანელების, ყირიმელი თათრებისა და ა.შ. გადასახლება მოხდა სამუდამოდ, პირვანდელ საცხოვრებლებში დაბრუნების უფლების გარეშე. ეს გადასახლებულები სავალდებულო დასახლების ადგილებიდან თვითნებური გასვლისათვის (გაქცევა) უნდა მიეცნენ სისხლის სამართლის პასუხისგებაში, რისთვისაც უნდა მიესადაგოთ 20 წლით საკატორღო მუშაობა“.

ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ასსრ 1957 წლის იანვარში აღდგა.

1957 წლის თებერვლიდან ნიკიტა ხრუშჩოვმა მოახდინა რიგი ხალხების რეაბილიტაცია, რომლებიც სტალინის დროს მასობრივად იყვნენ დეპორტირებულები (ჩეჩნები, ინგუშები, ბალყარელები, ყარაჩაელები და კალმიკები). ეს ერები დაბრუნდნენ თავიანთ ისტორიულ სამშობლოში.

ავტორი: ბულატ ბეთალგირი. ეკონომიკისა და ფინანსების დოქტორი, კემბრიჯის უნივერსიტეტი.

გარეკანის ფოტოზე: ასლან გაისუმოვის პროექტი - People of No Consequence, 2016

ამ ლინკზე შეგიძლიათ მოისმინოთ პაველ ნერლერის საჯარო ლექცია - "დეპორტაცია, დეპორტირებულები და მსხვერპლთა მემორიალიზაცია".