2024-02-26
ავტორი : გიორგი ლობჟანიძე
რესპუბლიკის უცნობი გმირი

ეს ამბავი ჩემი ღრმა ბავშვობიდან დაიწყო. როდესაც ბუნდოვანი მეხსიერების ასაკიდან შემდეგ, დიდი ბებიის ოთახში შესვლისას, კარის მოპირდაპირე მხარეს ულვაშებიანი კაცის ფოტო მხვდებოდა ხოლმე თვალში. ეს ფოტო დიდ, შავჩარჩოიანი სურათის კუთხეში, მინასა და ჩარჩოს შორის იყო ჩაჭედილი. ყოველ ჯერზე, ოთახში შესვლისას, ინტერესით შევხედავდი ხოლმე, მაგრამ ბავშვური მორცხვობიდან გამომდინარე, არც ვეკითხებოდი - „ბებო, ვინაა ეს კაცი?“.

ბებია უამრავ თემაზე მესაუბრებოდა, დაწყებული საქართველოს ისტორიიდან, დამთავრებული პოეზიამდე. უაღრესად ნაკითხი ქალი იყო. ერთ დღეს კი, მორიგი ასეთი საუბრის დროს, როდესაც მის ოთახში ვიჯექით, ვკითხე, თუ ვინ იყო ეს კაცი. მაშინ გავიგე, რომ ეს მისი ძმა, სახელად - ვასილი ყოფილა. მითხრა, რომ ფრონტზე დაიღუპა და ბუნდოვნად ჩამრჩა მეხსიერებაში დანარჩენი მწირი ფაქტები: თითქოს, რომ იგი ხელოსანი იყო და თავისი ხელით ამზადებდა იარაღს და შემდეგ, ვიზუალური მეხსიერებით ჩამრჩა ისიც, რომ „ფრონტზე დაიღუპა“-ს წარმოთქმისას, ბებო თითს სამხრეთ-აღმოსავლეთით იშვერდა.

ეგ იყო და ეგ. შეიძლება, სხვა დროსაც უთქვამს რამე მის ძმაზე, მაგრამ ჩემს მეხსიერებაში მეტი აღარაფერია შემორჩენილი. ამ ნაამბობის შემდეგ ბებიას დიდი ხანი აღარც უცოცხლია, 1993 წლის მაისში გარდაიცვალა. ასე შემორჩა ბავშვობის მეხსიერებაში დიდი ბებია, თავის ოთახში მჯდარი, ღრმად მოხუცებული, განათლებული და კეთილშობილი ქალი, სანდომიანი სახით და უაღრესად კეთილი ღიმილით.


თამარ მასურაშვილი


2010 თუ 2011 წელი იყო, მახსოვს, ზაფხული იდგა. უნივერსიტეტში არდადაგები ახალი დაწყებული იყო. სახლში საოჯახო ალბომს ვათვალიერებდი. უცებ, შემომხვდა სიძველისგან ოდნავ გადამწვანებული, ძველისძველი შავ-თეთრი ფოტო, ულვაშებიანი ახალგაზრდა კაცის გამოსახულებით. თავიდან უცებ დავიბენი, ფოტო აშკარად საიდანღაც მეცნობოდა.

- ვაჰ, საიდან? მოიცა...

ნელ-ნელა, აღვიდგინე გონებაში და თვალწინ დამიდგა ბებიას დროინდელი ოთახი და მის კედელზე, დიდ შავ ჩარჩოიანი სურათის კუთხეში ჩაჭედილი ეს ფოტოც. ნელ-ნელა აღვიდგინე მისი მოკლე ნაამბობიც, რომ იგი მისი ძმა - ვასილი იყო და ფრონტზე დაიღუპა.

ვატრიალებ ფოტოს, აქეთ-იქეთ, ვაკვირდები - ნეტავ რომელ ფრონტზე დაიღუპა? პირველ რიგში ჩემი ყურადღება სწორედ ამან მიიპყრო. აშკარად ჩანდა, რომ ფოტოზე გამოსახული პიროვნება არ ჰგავდა 1941-45- წლების ტიპაჟს. ასეთ წვეტიან ულვაშებს იმ პერიოდში უკვე აღარ ატარებდნენ. გაცილებით ძველის შთაბეჭდილებას ტოვებდა. უფრო მე-20 საუკუნის დასაწყისის. მეორე მსოფლიო ომამდე კი რომელი ფრონტი უნდა ყოფილიყო?

სურათი უმალვე მამაჩემს ვაჩვენე. დიდი ინფორმაცია არც მამას ჰქონდა, ის კი ზუსტად იცოდა, რომ ვასილი პირველი რესპუბლიკის დროს დაიღუპა და ეს შემთხვევა, გარკვეული ფაქტორების გათვალისწინებით, სავარაუდოდ 1918 წელს, „დაშნაკებთან შეტაკებისას“მოხდა.

ფოტო მამიდაჩემსაც ვაჩვენე. მამიდას ვერსია კი განსხვავებული იყო, რომ ის დაიღუპა 1921 წლის ოკუპაციის დროს და რაც საინტერესო დეტალია, მოკლეს - მძინარე მდგომარეობაში.

იმ დღიდან მოსვენება დამეკარგა. დაახლოებით ისეთ მდგომარეობაში ჩავვარდი, როგორც კონსტანტინე გამსახურდია აღწერს თავის „დიდოსტატის მარჯვენაში“, როდესაც სვეტიცხოვლის ეზოში მდგარს, ერთი ბერი გიორგი I-ის მონეტას გაუწვდის. შეიძლება ბებიას ძმა არ იყო „მეფეთ-მეფე გიორგი - მესიის მახვილი“, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, 20 წლის შემდგომ, მის სურათთან შეხვედრისას, ავტორის თქმისა არ იყოს: „ადუღდა და ადუღდა მისი ამბავი ჩემს სულში” მაგრამ განსხვავებით გიორგი I-ის ამბისა „ვერა და ვერ ინთხეოდა ვერც გონებაში და ვერც ფურცელზე!.. როგორც ნათელი მითი, საუკუნოთა არმურიდან გადმონაჟონი“. რადგან მის შესახებ ძალზედ მწირი ინფორმაცია მქონდა.

ვინ არის, სად და რომელ ფრონტზე დაიღუპა? რას წარმოადგენდა, რა ოცნებები გაიყოლა თან... არადა, როგორი ნაღვლიანი სახით იმზირება ფოტოდან.

გულზე ტვირთად დამაწვა ის გარემოება, რომ მასზე ბევრი არაფერი ვიცოდი. ვეღარ ვიგებდი როგორ მომეძიებინა მასზე რაიმე ინფორმაცია. ინტერნეტში ვეძებდი სიებს, არქივებს, იმ პერიოდის ჟურნალ-გაზეთების ელექტრონული ვერსიებს ვათვალიერებდი, მაგრამ მის კვალს, როგორც მოსალოდნელი იყო, ვერსად მივაგენი. ფოტოზე გამოსახულ მის პიჯაკს, ასევე პირველი რესპუბლიკის დროინდელი, სხვა სამხედროების ფოტოებში აღბეჭდილ სამოსს ვადარებდი და დამთხვევა აშკარად იყო. უკვე ეჭვგარეშე იყო, რომ იგი პირველი რესპუბლიკის დროს დაღუპული გმირი იყო, მაგრამ - სად, როგორ და როდის??? ეს ინტერესი მიღებდა ბოლოს.

ისეთი აზრიც მიტრიალებდა, ჩავსულიყავი მის მშობლიურ სოფელში (ხვედურეთი, ქარელის რაიონი) და სოფლის სასაფლაოზე, საფლავ-საფლავ მეძებნა, იქნებ რომელიმე ძველის-ძველ საფლავზე მიმეკვლია მისთვის (თუ კი წარწერა იქნებოდა ზედ შემორჩენილი). თუმცაღა ამ იდეის განხორციელებაში ის გარემოება მიშლიდა ხელს, რომ როგორც შემდგომ მოვიძიე, პირველი რესპუბლიკის პერიოდში ყველა მომხდარი ომისას, ხშირად დაღუპულ მეომრებს ერთიან საძმო სასაფლაოზე კრძალავდნენ და მშობლიურ მხარეში გადასვენება და მამაპაპისეულ სასაფლაოზე დაკრძალვა ყოველთვის არ ხდებოდა. შესაბამისად, მეც სკეპტიკურად ვუყურებდი მაგ იდეას. ბრძოლის ველიდან, მშობლიურ სოფელში, მისი გადმოსვენება ნაკლებ სავარაუდოდ მოჩანდა, რადგან არც ისე პრივილეგირებული ოჯახიდან იყო, რომ მაშინ ამის საშუალება ჰქონოდათ.

იქნებ ჩავიდე სოფელში, მოვიძიო მისი ძმების, დების შთამომავლები?

ეს იდეაც ძალზედ მეძნელებოდა, ამავდროულად კი მრცხვენოდა კიდეც. ჩავიდე სოფელში, დავიწყო 100 წლის წინანდელ პიროვნებაზე გაკითხვა და მისი დედმამიშვილების მოძიება... ამაზე მოსალოდნელი რეაქცია, თითქოს სასაცილო მდგომარეობაში ჩამაგდებდა. „როდინდელ ხალხს ძიობ, რაღაში გაინტერესებს, რა აზრი აქვს“ - ასეთი პათოსის რეაქციები რთული წარმოსადგენი არ იქნებოდა ჩვენს რეალობაში.

არადა, გაცხარებული ინტერესი გონებას მირევდა. პერიოდულად მომაწვებოდა ეს ჟინი, შემდეგ კი გადამივლიდა, შემდეგ ისევ, როცა კი მისი ფოტო შემხვდებოდა ჩემი საწერი მაგიდის უჯრაში.

სოც-ქსელებში ვწერდი ისტორიკოსებს, კომპეტენტურ ხალხს, თუ სად და რომელ წყაროებში შეიძლებოდა მასზე ინფორმაციის მოძიება, სად შეიძლება მენახა პირველი რესპუბლიკის მეომართა, ან დაღუპულთა სიები.

ჩემმა ლექტორმა, მიშა ბახტაძემ, მახსოვს ისტორიკოს-მკვლევარ ვახტანგ გურულთან გადამამისამართა. ვახტანგ გურულს დავუკავშირდი და ყველაფერი ვუამბე რაც ჩემს ხელთ მქონდა, ეს მწირი ინფორმაცია. მისი ლოგიკით, ეს პიროვნება შეიძლება დაღუპულიყო 1921 წლის ომის დაწყების გარიჟრაჟზე, რა დროსაც, ლორეს ტერიტორიაზე, ქართული სასაზღვრო რეგულარული ჯარის ნაწილები, იქაურმა ადგილობრივმა აგენტ-დივერსანტმა, იოსებ ლაზიანმა საკუთარ დუქანში მიიპატიჟა, ღვინოში წამალი შეურია და დააძინა. შემდეგ კი დაძინებული ჯარისკაცები ამავე მდომარეობაში ჩახოცა წითლების დივერსიულმა ჯგუფმა.

ეს ვერსია ფეისბუკზეც დავწერე და მისი ფოტოც გამოვაქვეყნე. ალბათ ეს უფრო ის მდგომარეობაა, როდესაც ხელთ ბევრი არაფერი ინფორმაცია არ გაქვს და აქედან გამოწვეული სინანულის გასაქარწყლებლად, ბელეტრისტიკასღა მიმართავ, რომ ოღონდაც საკუთარი ისტორია შეთხზა, ერთგვარი ჭერი მოვუნახო ადამიანს და იქ დააბინავო.

გავიდა კიდევ რამოდენიმე წელი. ინტერესი კვლავ არ მინელდებოდა, მაგრამ თითქოს შედარებით მამშვიდებდა კიდეც ზემოთ ნახსენები ვერსია. ამით, თითქოს „დაბინავებული მყავდა ჭერქვეშ“.

2022 წელს, უკრაინის ომი ახალი დაწყებული იყო, რომ ფეისბუკზე, საბჭოთა წარსულის ლაბორატორიის მკვლევარ-თანამშრომელი, დავით ხვადაგიანი გავიცანი. დავითთან უმალვე დავამყარე ძალიან ახლო და მეგობრული ურთიერთობა. რაღა თქმა უნდა, მას დიდი ბებიის ძმის შესახებაც ვუამბე და მისი ფოტოც ვაჩვენე.


ვასილ (ვასო) მასურაშვილი


სწორედ აქედან იწყება ამ ამბის ისტორიის ახალი ფურცელი.

დათოსთან ერთად ბევრნაირ ვერსიას განვიხილავდით. მან დამატებით, სხვა მასალებისკენ მიმითითა, იქნებოდა ეს პირველი რესპუბლიკის დროის პრესა თუ არქივები. ძებნა ამჯერადაც უშედეგო აღმოჩნდა. იქიდან გამომდინარე, რომ დათოს ჩემზე ბევრად მეტი ცოდნაც და გამოცდილებაც ჰქონდა, მან უშუალოდ ვასილის მშობლიურ სოფელში ჩასვლა მირჩია. მისი თქმით, სხვა გზა აღარ არსებობდა, უნდა ჩავსულიყავი ადგილზე და მისი დედმამიშვილების შთამომავლებისთვის მიმეკვლია. ამ შემთხვევაში უფრო იქნებოდა შესაძლებელი კვანძის გახსნა. უკვე მეც ვაცნობიერებდი, რომ საჭირო იყო ზემოთ ნახსენები უხერხულობების გადალახვა და ყველანაირი მეთოდებით, ამ ნაბიჯის გადადგმა.

ხანგრძლივი გეგმების დაწყობის და ფსიქოლოგიური მომზადების შემდეგ, 2022 წლის ნოემბერი იდგა, რომ სოფელ ხვედურეთში ჩავედი. ფოტო-სალონში, სკანერის მეშვეობით, ორიგინალი ფოტოს ცალკე ასლი დავამზადე და წინასწარ მოვიფიქრე ყველანაირი საუბრის შინაარსი.

გუგლში სოფლის მიმართულება ზუსტად მოვიძიე, ჩავჯექი მანქანაში და გზას დავადექი. ხვედურეთი ლამაზი სოფელი აღმოჩნდა. ლამაზი ბუნებით და ხედებით. უბნებში ხალხი კანტი-კუნტად მოძრაობდა. გაფაციცებით ვათვალიერებდი ისეთი ვიზუალის ადამიანს, ვისთანაც (ალბათ უფრო ინტუიციით) შეიძლებოდა კითხვების დასმა. მთავარ მოედანზე სამხედრო ქურთუკში გამოწყობილი, შუახნის ჩასხმული კაცი შევნიშნე. ხელში გრძელი ჯოხი ეჭირა და შორიახლოს გაშვებულ ორ ძროხას მწყემსავდა. მანქანა მოშორებით გავაჩერე და კაცს მივუახლოვდი. მოკლედ აღვუწერე, რომ ისტორიული კვლევისთვის ერთ პიროვნების შესახებ მაინტერესებდა ცნობები და მის მოსაძიებლად, მის შთამომავლებს ვეძებდი. ვუთხარი სახელი, გვარი და მისი დედმამიშვილების სახელებიც. მისმა პასუხმა კი გაოგნებული დამტოვა! კაცს დიდი ფიქრი არ დასჭირვებია, მან ზუსტად იცოდა ამ პიროვნების თვით მშობლების სახელებიც კი! სახტად დავრჩი, ამას ნამდვილად არ მოველოდი... მაინც რა არის სოფელი, ყველა ყველას იცნობს და ყველამ იცის ერთიმეორის წინაპრებიც და წარმომავლობაც... მან მიმითითა კიდეც დიდი ბებიის მეორე ძმის შვილიშვილის (სახელად „მეგის“) სახლისკენ და მანქანაშიც ჩამიჯდა, რათა სახლამდე მისასვლელი გზა მიეთითებინა.

სახლს რომ მივუახლოვდით, კარზე ბოქლომი დაგვხვდა. ძველისძველი, ერთსართულიანი სახლი იყო, დაღმართის ძირში აშენებული, დიდი ბალახოვანი ეზოთი და მშვენიერი ხედებით. დაახლოებით 20 წუთი დავყავით მის სახლთან და რადგანაც ამ ქალბატონის არც ტელეფონი იცოდა და არც ის, თუ სად შეიძლებოდა ყოფილიყო, უკან გამობრუნება მოგვიწია. მე დავიმახსოვრე სახლის ადგილმდებარეობა და დაახლოებით ნახევარ საათში, გამოვბრუნდი კიდეც სოფლიდან. რაღა თქმა უნდა, მომდევნო დღეებში მას კვლავ ჩამოვაკითხავდი.

შედარებით უკვე მშვიდადაც ვიყავი. დიდი იმედი მქონდა, რომ ნელ-ნელა გაიხსნებოდა კვანძი. პარალელურად მუდმივ კონტაქტზე ვიყავი დათო ხვადაგიანთანაც, ამბის პერიპეტიებს ცოცხალ რეჟიმში ვუამბობდი და რჩევებსაც ვისმენდი მისგან.

ორი დღის შემდეგ კვლავ ჩავედი ხვედურეთში. სახლს ადვილად მივაგენი და ამჯერადაც ბოქლომი დამხვდა კარზე. ვინაიდან თავისუფალი დრო მქონდა, უკან მალევე აღარ გამოვბრუნებულვარ, გადავწყვიტე თან დავლოდებოდი, იქნებ მოსულიყო სახლის პატრონი, ქალბატონი მეგი, ან იქნებ რომელიმე მეზობლისაგან გამეგო მისი ადგილსამყოფელი.

დარაჯივით სახლთან დგომა აღარ დავიწყე, მაქნანა დავკეტე და სოფლის უბნებში გამოვედი. გზაჯვარედინზე, დიდი ტირიფის ქვეშ, ქერა თმიანი ქალბატონი შევნიშნე, რომელიც გამალებით ჩასცქეროდა მობილურს. ქალბატონს მივუახლოვდი და ვკითხე, თუ იყო ადგილობრივი მცხოვრები და თუ იცნობდა ქალბატონ მეგის. მან ღიმილით შემომხედა და მიპასუხა - „მე ვარ მეგი, რა გნებავთ?“ რა თქმა უნდა არ დავბნეულვარ, ავუხსენი ყველაფერი, ვინც ვიყავი, მთელი მოკითხვებითურთ. ხოლო, როდესაც ბებიის ძმის ფოტო-ასლი ვაჩვენე, გაოგნდა, თვალებზე ცრემლები მოერია და სახლში შემიპატიჟა.

თითქოს ზღაპარივით აეწყო ყველაფერი. მივყვებოდი მას სახლისკენ, გზად ვსაუბრობდით ჩვენს ოჯახებზე, დიდ ბებიაზე და პარალელურად გულში ვფიქრობდი, აქამდე ჩამოვსულიყავი და გამეგო ყველაფერი, რაღად მინდოდა არქივებში, პირველი რესპუბლიკის დროინდელ პრესებში ქექვები და ამდენი ფიქრისგან ტანჯვა-მეთქი?! სახლში შევედით, ქალბატონმა მეგიმ ყავაზე დამპატიჟა და ცოტა ხანში დავიწყეთ კიდეც საუბარი აღნიშნულ პიროვნებაზე. ქალბატონი მეგიც ძალზედ განსწავლული და კარგი მოუსაუბრე აღმოჩნდა.

კალამი და ფურცელი მოვიმარჯვე და მისი მონაყოლიდან მნიშვნელოვან დეტალებს ვიწერდი.

ვასილი (ვასო) მასურაშვილი1895 წელს ყოფილა დაბადებული და ამ ოჯახში მისი კიდევ ორი ფოტოც ყოფილა შემონახული. მას დურგლობა უსწავლია, შემდეგ ამ საქმის ოსტატიც გამხდარა. ოჯახში შემონახულია მისი ხელით აწყობილი ხის დაბალი კარადა, რომელიც სიძველისგან უკვე თითქმის დაფხავებულია. ვასო პირველი მსოფლიო ომის მონაწილეც ყოფილა, სადაც სამხედრო ჯვარითაც დაუჯილდოვებიათ (მეგის ოჯახში, ვასოს სწორედ ამ ჯვრით, მკერდდამშვენებული ფოტოცაა შემონახული). 1918 წლის დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ კი, იგი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის გვარდიას შეუერთდა. ამავე პერიოდში ერთ-ერთი სპეცოპერაციის დროს გამოჩენილი სიმამაცისთვის კი, ოფიცრის წოდებაც მიუღია. მსახურობდა გვარდიის საარტილერიო დანაყოფში. სოფელშიც და საახლობლოშიც იგი ძალიან დაფასებული ახალგაზრდა ყოფილა. უკრავდა გიტარაზე, მღეროდა. ახლო ურთიერთობაში იყო ციციშვილების ადგილობრივ სათავადო ოჯახთანაც. დაიღუპა 1921 წელს, რუსი ბოლშევიკი დამპყრობლების წინააღმდეგ ომში, კერძოდ ორხევის შეტაკებისას. იქვე, ადგილზევე, სახელდახელოდ დაუკრძალავთ საძმო სასაფლაოზე. იგი 25 წლის იყო.

ვუსმენდი ქალბატონ მეგის და თავი სიზმარში მეგონა. გულში ვფიქრობდი, რა მარტივი ყოფილა ყველანაირი ბურუსის გაფანტვა და ფარდის ახდა, როდესაც გულით მოინდომებ ამას!

მისივე ინფორმაციით, არსებობდა ვასილის უფროსი დის - ელენე მასურაშვილის ჩანაწერებიც, სადაც იგი თავის ოჯახზე ვრცლად წერდა, რომელშიც შესაძლებელი იყო დამატებითი ინფორმაცა მოგვეძიებია. რასაკვირველია, ელენეს შთამომავლებსაც დავუკავშირდი და რამდენიმე თვიანი პროცედურის შემდეგ, ეს დღიურებიც ჩამივარდა ხელთ. დღიურებში, ელენე ვასოს ბავშვობაზეა ყვება, შემდგომ პერიოდებშიც ახსენებს ხშირად, ხოლო მის დაღუპვას მხოლოდ ზედაპირულად, გლოვით და წუხილით აღნიშნავს. წერს, რომ იგი დაიღუპა ბრძოლის ველზე და იყო 25 წლისა. ვასოს სამხედრო კარიერას და ტრაგიკულად დასრულებული ბრძოლის დაკონკრეტებას ელენე ერიდება - და ეს გასაგებიცაა. გაგანია ბოლშევიზმის პერიოდში ეს სახიფათო იყო: მენშევიკების მხარეს, კომუნისტების წინააღმდეგ, საქართველოს დამოუკიდებლობისთვის მებრძოლი ძმა, საშიში ფაქტი და სოციალური ფონი იყო ტოტალიტარიზმის პერიოდში.

დღიურებში სხვა საინტერესო დეტალებიც აღმოჩნდა. ელენე უშუალოდ აღწერს 1921 წლის 25 თებერვლის რეალობას.


„...საღამოს ექვსი საათია მე უკვე ჩაკეტილ ოთახში ვარ ჩემი ბავშვებით. მეორე მესამე სართულიდან ბოღმიანი ხმები ისმის ოხვრა, კვნესა, ტირილი. გადის დრო ეს ხალხი აღარ წყნარდება. დავანებე ბავშვებს თავი, ავედი მაღლა, შევეკითხე მეზობელ ქალებს, რას სწუხართ, რა მოხდა, მიპასუხეს ქალაქის ხალხი იხიზნება, ქალაქ გარეთ გადიან ჩვენკი აქა ვართო. გადავიხედე, ვნახე უამრავი ხალხით სავსე ქუჩა, მდინარე წყალივით მოდიან ფეხით და ტრანსპორტით, მიერეკებიან ჩქარა ჩქარა, ჩავედი ოთახში, ვნახოთ კოჯრის მთიდან სროლის ხმა ისმის, ვფიქროფ ალბათ პოზიცია გაიმართა, გადავხედე ბავშვებს, გადავიწერე პირჯვარი, რაც მწამდა ვთხოვე შველა და მშვიდობით გადარჩენა. კაცი სახლში არ არის, კარები მაგრად დავკეტე, მეტი რა შემიძლიან, გადმოვყარე ცრემლები. გათენებისას მოვიდა თედო სამსახურიდან, ცუდს არაფერს ამბობს, ნუგეშინიანთ არაფერი არ იქნება, დამშვიდდი, სულ ხომ სროლა არ იქნება, მალე შეწყდება. ეს ამბავი კიდევ მამშვიდებდა, მეორე დღეა ამ ამბისა სროლა არ სწყდება, უფრო ახლოვდება. მოსაღამოვდა, დაღონებული სახით შევცქერივართ ერთმანეთს. ვნახოთ სტორუჟი მოვიდა და სთქვა ნარიაჩიკის ბრძანება, ტატიშვილი თედორე საჩქაროდ მოვიდეს ჩემთან დამატებით მატარებელს ვაგზანი გარდაბანში, ხალხი უნდა გამოვიყვანო იმ გაჭირვებისგან. სტორუჟი ძალიან ოხრამდა, თედო სულ ხმას არ იღებდა, მხოლოდ ჩვენი დარდი თან მიზდემდა. აიღო ფანარი და მითხრა ნუ გეშინიან, მე მალე მოვალო. წავიდა საცოდავი, ჩემი სულიც თან გაჰყვა. უკვე დაღამდა, თედო არსად სჩამს......

ბავშვებს საწოლები გაუსწორე, ითამაშეს, ლოგინზე იგორავეს და ჩაეძინათ, გამგებ არ გავხადე ტან საცმელი. ორი ბიჭია და ერთი გოგო. დავცქერივარ ამ ჩემ საყვარელ შვილებს, მემსება თვალები ცრემლით. ამოვიღე ჩემი ახალი ტუფლი, ჩავიცვი, გამოვეწყე, არაფერი იმედია წასვლისა, გაქცევისა, მარტო იმის წარმოდგენა მაქვს შემოვა რუსის ჯარი, დაგვხვოცამს, ტანსაცმელი მაინც გვეცვას ასე სჯობიან, მწარე ფიქრებში ვარ, ვლაპარაკოფ სულელივით.

ერთი კაცი იყო ჩემი იმედი, ისიც მოიტაცეს, წაიყვანეს. ვაიმე თუ ისიც იქ მოჰკლან გარდაბანში და მე სულ წყალ წაღებული შევიქმნა. ვეხვეწები ბუნების ძალას, შვიდობა იყვეს ჩვენს პატარა საქართველოში. გავივლი, გამოვივლი ჩაკეტილ ოთახში, სროლა და ქუჩებში ხრიალი მიმავალი ხალხისა არ არ სწყდება, უფრო ემატება. მე ისეთ დღეში ვარ, როგორც დუღარე წყალში ვიჯდე ისე ვიწვი, მივალ მძინარე ბავშვებთან დავუკოცნი ხელებს თან ცრემლებს ვაყრი ზედ. საათის ოთხია სანდრო აბულაძე შემოდის ეზოში, ვიღაცას ეხმაურება, ხმაზე ვიცანი გავაღე კარი და მივირბინე მასთან, სანდრო როგორი მდგომარეობა არის, ვეკითხები, მან მითხრა - გათენდება დილა და შემოვლენ ბოლშევიკების ჯარები, მერე რა უნდა დაგვხოცონ? ვეკითხები სანდროს. არა, რა სთქვი ეგა, ძალიან გამიჯავრდა, ქალაქი აიღეს ხომ გესმის სროლა შენელდა, მენშევიკის ჯარები დაისის დროს გავიდნენ ქალაქიდან. ეხლა შემოვა ბოლშევიკის ჯარი. როგორ მოგივიდა ეგ რასთქვი, სადაც ბრძოლობდნენ იქ ხოცამდნენ მოწინააღმდეგეს; ეხლა ქალაქიც იმათია და ხალხიც იმათი ვართ. იმ სანდრომ გაიხაროს სადაც იყვეს, მე ისე დამარწმუნა როგორც მართლა მოხდა. მაგრამ მე რა მიხაროდეს გუშინდელი წასული კაცი, აგერ ბოლშევიკის ჯარმა გაიარა და თედო არსად არ სჩამს, მითხრა კიდეც მალე მოვალო, აგერ ათი საათია ვწუხვარ ვაი თუ რა დაემართა გარდაბანში იმ ხალხის გამოყვანაზე, ვის რაუთხრა, ვფიქროფ ცოტახანს დაველოდები და წავალ დეჟურნიაში ვიკითხამ იმ უიღბლო კაცს განა ადვილი საქმე დაავალეს? ვწუხვარ ვაი თუ დაბომბეს მატარებელი და დავიღუპე

...

გავატარე ბავშვები მოლოდინის გზაზე, მადლობა ბუნების ძალას შორიდან შევამჩნიეთ მოდის, მივეგებეთ ოთხი სული ადამიანი, აიყვანა ხელში მარო, ბიჭებიც გადაჰკოცნა ძალიან გავიხარეთ იმისი მშვიდობით მოსვლა, საცოდავი ათას გაჭირვებას გამოსთქვამდა, ხიდები აფეთქესო და გამოსვლას ვერ ბედამდა მაშინისტიო. ის იყო ინათლა გადავიდნე მცოდნე, ყოჩაღი კაცები დათვალიერეს ხიდი მოვიდნენ და უთხრეს მაშინისტს გატარე არაფერი აქვს გაფუჭებულიო. ამას რო ყვებოდა მე სულ მეტირებოდა, შემხედა და მითხრა გადავრჩი ქალო, გადავრჩი სიკვდილს შენს იღბალზე, ამბობდა ის ტანჯული ადამიანი თედო. როდესაც სახლში შევედით თითქოს დაღონდა, თვალებზე ხელსახოცი მოისვა, რა დაგემართა უთხარი, გაჩუმდა, რაღაც იბოღმა და არ სთქვა არაფერი. გავიდა პატარა დრო, პურმარილის შემდეგ დაიმღერა ...

გადამხდა გადასავალი, არ ვიცი კიდევ რა მელის

რა იყო ტანჯვა ისეთი, რომელიც მე არ გადამხდა

გადამხდა გადასავალი, ტანჯვა წამება მრავალი

ოთხი წლიდან ვარ ობოლი, დედ-მამა არა მყოლია.


ასე დაიმღერა და ბავშვებს მოეხვია დაჰკოცნა.“


ასე და ამგვარად, იცნობდეთ კიდევ ერთ დაღუპულ გმირს - საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის გვარდიის ოფიცერს, ვასილ მასურაშვილს. იგი არტილერისტი იყო და დაიღუპა ორხევის ფრონტზე, სავარაუდოდ 24 თებერვალს, როდესაც გენერალ მაზნიაშვილის საარტილერიო ბატარეები თბილისის მისადგომებს იცავდნენ. გმირულად დაღუპვისას, ვასო 25 წლისა იყო.



ასე საინტერესოდ და ნაყოფიერად გასრულდა ეს ამბავი, რომელიც: „ათეული წელიწადი დუღდა ჩემს სულში, ბოლოს დაიწრიტა, ფარდაც აეხადა, სიტყვამაც ხელ-ფეხი შეიკრა და გადმოინთხა ქაღალდზე, როგორც ნათელი მითი, საუკუნოთა არმურიდან გადმონაჟონი.“ ისეთი შეგრძნება მაქვს, თითქოს გავაცოცხლე კიდეც ეს პიროვნება და სამუდამოდ მოვუძებნე თავისი ადგილი, სხვა გმირებს შორის, რათა კიდევ ერთი სინათლე არ ჩამქრალიყო სამარადისოდ.



სხვა ბლოგები
არქივების ჩაკეტვით რუსული დეზინფორმაცია ხეირობს
2024-01-12
...
ყარაიაზის მატრიარქი - ფარი-ხანუმ სოფიევა
2017-03-08
ყველას ნახვა