„ჩვენ ვერ შევქმნით სახელმწიფოს სახელმწიფოში“. ნოე ჟორდანია, 1920 წ.

"საქართველოს მოსახლეობის მიერ ღვთისმშობლის წილხვდომილობის როგორც ქვეყნის თვითმყოფადობის მთავარი მახასიათებლის გაცნობიერება გახდება საწინდარი სამოქალაქო თანხმობისა და ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენისა". საქართველოს საპატრიარქოს განცხადება, 2019 წ.

1920 წლის 24 ნოემბერს კათალიკოსმა ლეონიდემ ქუთათელ მიტროპოლიტ ნაზარისაგან მოულოდნელი დეპეშა მიიღო, რომელშიც ის იუწყებოდა გაენათის მონასტრიდან ძვირფასი განძეულობის გატანის შესახებ. როგორც კანცელარიის ოქმში წერია, ეს ექსპროპრიაცია ასე მოხდა: მთავრობის თავმჯდომარის რწმუნებულმა გოგილო ცინცაძემ, ქუთაისის სამზრო ერობის თავმჯდომარემ, კონსტანტინე სულაქველიძემ, ოლქის სასამართლოს პროკურორმა, ნ. იამანიძემ და ქუთაისის მაზრის მილიციის უფროსმა, ირაკლი ახვლედიანმა მონასტრის წინამძღვარს, არქიმანდრიტ ნესტორს მოსთხოვეს, ეჩვენებინა მონასტრის განძეულობა, რაც ეკლესიის კედელში დაფარულ ოთხში აღმოჩნდა, რომლის შესასვლელიც ამოშენებული იყო ქვით და ტალახით. იქ ნახეს ხუთ ყუთში ჩაწყობილი განძეულობა და ორი დიდი ხატი, კედელზე მიყუდებული - ერთი - ხახულის ღვთისმშობლისა და მეორე - გელათის ღვთისმშობლისა. ყუთებში ჩაწყობილ ნივთებში იყო ძვირფასი ხატები, ვერცხლისყდიანი სახარება, საკათალიკოსო ჯვრები, საკათალიკოსო სტიხრები, ბისონი, ბატრყული, ენქერი, ფეშხუმები, ოლარი, სამკლაურები, მიტრები, ომფორი და სხვა საკულტო დანიშნულების ნივთები, ამას გარდა: სამეფო გვირგვინი, თამარის ოქროს ქოშები, სურები, ბაგრატიონების შემოწირული ოქროს ქამარი და სხვა. მთავრობის წარმოგზავნილებმა ყველა ყუთი დაბეჭდეს და ქუთაისის ხაზინაში წაიღეს (გაზ. "საქართველო", 1920, N170).

გელათის მონასტერი. ბეჰრუზ ჰუსეინ-ზადეს კოლექცია.

ამ ინციდენტს წინ უძღოდა ცნობა იმის შესახებ, რომ მონასტრის ბერები განძეულობას ჰყიდიან საკუთარი საჭიროებისათვის. ამ ქმედების დამგმობი წერილებით აჭრელდა სამთავრობო პრესა და სწორედ ეს ამბავი გახდა საბაბი განძის გელათიდან გატანისა, თუმცა, როგორც მოგვიანებით ქუთათელი მიტროპოლიტი ნაზარის მოხსენება გვამცნობს, ამ ნივთების გაყიდვა არანაირ უჩვეულობას არ წარმოადგენდა, რადგან ისინი ეკლესიის შემოწირულობად ითვლებოდა, რომლებიც ინახებოდა ეკლესიის ყულაბაში ამ დანიშნულებით. ეს იყო: საათი, ბროშკები, სათითე, ბეჭედი, საყურეები, ქინძისთავი, კაცის ოქროს ქანდაკება, ოქროს ძაფები, პატარა აკვნის მიმსგავსება, წონით ოქროს ნივთები - 12 მისხალამდის, ვერცხლი - 115 მისხალი, აგრეთვე დაზიანებული სპილენძისა და ოქროს ფულის მონეტები, რომლებიც გაიყიდა 33620 მანეთად (გაზ. საქართველო, 1920, N170)“.

კათალიკოსმა ლეონიდემ მაშინვე გაუგზავნა წერილი მთავრობის თავმჯდომარეს, ნოე ჟორდანიას და განძის უკან დაბრუნება მოითხოვა. მთავრობის თავმჯდომარის სამმართველოდან მიღებული საპასუხო წერილი სიტუაციაში გარკვევის ბუნდოვან დაპირებას შეიცავდა. უშედეგო ლოდინის შემდეგ მიტროპოლიტმა საპროტესტო ღია წერილები გამოაქვეყნა და ბოლოს თავად ეწვია ნოე ჟორდანიას გულისწყრომის გამოსახატავად და ნივთების უკან დაბრუნება მოითხოვა, რაზეც ჟორდანიამ მოკლედ მოუჭრა: „ჩვენ ვერ შევქმნით სახელმწიფოს სახელმწიფოში (გაზ. საქართველო, 1920, N170)“.

კათოლიკოს-პატრიარქი ლეონიდე (ოქროპირიძე).

ამ ამბავს წინ სამართლებრივი წინაპირობაც უძღოდა - 1920 წლის 25 მაისს დამფუძნებელი კრების მე-2 სესიის მე-19 სხდომაზე მიღებული დეკრეტი საისტორიო, საარქეოლოგიო, სამხატვრო და საკულტურო ნივთების საქართველოს რესპუბლიკიდან გატანის აკრძალვის შესახებ. დეკრეტი სხდომაზე წარმოადგინა გრიგოლ ნათაძემ. ეს კანონპროექტი უკრძალავდა თითოეულ მოქალაქეს, საქართველოს საზღვრებიდან გაეზიდა კულტურული ნაშთები, ისტორიული ან არქეოლოგიური, იქნებოდა ეს ხელნაწერი, ძვირფასი გამოცემა თუ რამე სხვა ისტორიული ღირებულების ნივთი. (საქართველოს დამფუძნებელი კრების სტენოგრაფიული ანგარიშები, მე-2 სესია, სხდომა 19) ეს კანონი ყოველგვარი ვნებათაღელვის გარეშე, იმავე სხდომაზე დამტკიცდა, მიუხედავად იმისა, რომ ის ირიბად უკვე გულისხმობდა, რომამ ნივთებზე შეუზღუდავი საკუთრების უფლება იმდროინდელ რეალურ მფლობელებს ერთმეოდათ.

შესაძლოა, ეს იყო პასუხი 1920 წლის მარტში დ. ჩიქოვანის მიერ შედგენილი „საქართველოს ეკლესიის კონსტიტუციის პროექტის“ საპასუხოდ, რომელიც მან თბილისში გამართულ ადგილობრივი სამღვდელოებისა და მორწმუნეთა წამომადგენლების კრებაზე წარადგინა და რომელიც შემდგომ პრესაშიც გამოქვეყნდა. ამ პროექტის პირველი დეკრეტი ასე გამოიყურებოდა:

„სრულიად საქართველოს რესპუბლიკის ეკლესიის საეპარქიო, საოლქო, სამრევლო და სამონასტრო უძრავ-მოძრავი ქონება, რომელიც ისტორიული კუთვნილებაა ივერიის ეკლესიისა, სადაც უნდა იმყოფებოდეს იგი, ამიერიდან სრულიად საქართველოს საეკლესიო კრების მიერ აღიარებულია საქართველოს ეკლესიის კოლექტიურ საკუთრებად და გადადის ეკლესიის ცენტრალურ ორგანოთა განკარგულებაში“ (გაზ. საქართველო, 1920 წ. 24 მარტი, N63).

1920 წლის 27 ივნისს შეიკრიბა მეორე საეკლესიო კრება, რომელზეც დადგინდა შემდეგი:

მთავარ არქიმანდრიტს წელიწადში ორჯერ უნდა მოენახულებინა მისდამი რწმუნებული მონასტრები და ტაძრები და ზედმიწევნითი რევიზია უნდა ჩაეტარებინა. არავის ეძლეოდა უფლება საეკლესიო სიძველე არქეოლოგიური სიძველე-საგანძურის საბაბით გაეტანა ტაძრიდან ან მონასტრიდან. ამგვარ ნივთთა მხოლოდ მცირე ხნით გამოტანა იყო შესაძლებელი და ისიც ხალხისა და საეკლესიო კრების ნებართვით. ამის პარალელურად იუსტიციის მინისტრის მიერ საქართველოს ეკლესია-მონასტრებში არსებული ძველი ძვირფასი ნივთებისა და წიგნების თბილისში გადმოტანისა და მთავრობის მიერ დაარსებულ კომისიაზე გადაცემის შესახებ წამოჭრილი საკითხი იქნა განხილული. კრებამ ამასთან დაკავშირებით კიდევ ერთხელ აღნიშნა, რომ ხსენებული საგნები ხელუხლებლად უნდა იქნეს დატოვებული იქ, სადაც ისინი ამჟამად არიან დაცულნი (სერგო ვარდოსანიძე, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი უწმიდესი და უნეტარესი ლეონიდე (1861-1921 წწ.), თბილისი, 2014).

როგორც იტყვიან: ძალს ისინი იყვნენ, ძალს - ესენი, მაგრამ აღმართსაც ხომ ძალა ხნავს და იძლია ეკლესიის დადგენილებანი. განძი ხაზინაში დარჩა და კარსმომდგარ ბოლშევიკურ ოკუპაციას გადაურჩა კიდეც - ემიგრაციაში წაიღეს.

მაგრამ მარტო ეს არ იყო, უფრო სწორად, ეს ბოლო და ღია დაპირისპირება იყო. მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის საკუთრების უფლებასთან დაკავშირებული პრობლემები დემოკრატიული რესპუბლიკის დაარსებიდანვე დაიწყო. სახელმწიფომ ეკლესიას ჩამოართვა პრივილეგიები: სკოლებში აიკრძალა საღვთო სჯულის სწავლება, საეკლესიო დღესასწაულების ხარჯზე შემცირდა უქმე დღეები და საეკლესიო რეგისტრაციის ნაცვლად შემოიღეს სამოქალაქო აქტები.

საქართველოს რესპუბლიკის 1918 წლის 26 ნოემბრის კანონის მიღების შემდეგ:

1. ყოველი ტიპისა და საფეხურის სახაზინო და კერძო უფლებიან სკოლაში გაუქმდა საღვთო სჯულის სწავლება და საღვთო სჯულის მასწავლებლის თანამდებობა; 2. ხსენებულ სკოლებში დაიხურა კრედიტი, რომელიც გახსნილი იყო საღვთო სჯულის მასწავლებელთა ჯამაგირისათვის" (საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სამართლებრივი აქტების კრებული თბ. 1990). მისივე გადაწყვეტილებით სახალხო განათლების სამინისტროს გადაეცა ყოფილი სასულიერო სასწავლებლების ქონება - შენობები. მთავრობამ სპეციალური დეკრეტით ეკლესიებს, მონასტრებს ჩამოართვა მიწები, ვენახები, სათიბები, ტყეები, წისქვილები, ე.ი. არსებობის სახსარი მოუსპო მათ. ასევე რკინიგზაზე იყო მოძღვართა თანამდებობანი, რომელნიც მთავრობამ, როგორც არასჭირო, გააუქმა.

თუმცა შტატგარეშე დატოვებულ საღვთო სჯულის მასწავლებლებს კანონით ეკუთვნოდათ ჯილდო, რომელიც დაწესებული იყო 1918 წ. 5 ივნისის კანონით. ასევე კანონში შეტანილი იყო მუხლი:

„იმ მშობლებს, რომლებიც მოისურვებენ თავის შვილებს თავის ხარჯით ასწავლონ საღვთო სჯული, დაეთმოთ სკოლის შენობა იმ საათებში, როდესაც ეს ხელს არ შეუშლის სხვა საგნების სწავლებას“ (1918 წ. 26 ნოემბერი).

მალევე მიიღეს კანონი უქმე დღეების რიცხვის შემცირებისა:

„სამრეწველო შრომის წესდების მე-198 მუხლისა და ამიერკავკასიის კომისარიატის მიერ 1917 წლის ნოემბრის 29-ს გამოცემულ რვა საათის სამუშაო დღის დეკრეტის მე-20 მუხლში ჩამოთვლილ უქმეებიდან, როდესაც მუშაობა არ უნდა სწარმოებდეს, გამოირიცხოს: მირქმა უფლისა - თებერვლის 15, დიდი პარასკევი, აღდგომის მესამე დღე - სამშაბათი, მეორე დღე სული-წმინდის მოფენისა, ფერისცვალება უფლისა - აგვისტოს 19, მიძინება ღვთისმშობლისა - აგვისტოს 28, ჯვართ-ამაღლება - სექტემბრის 27 და ტაძრად მიყვანება - დეკემბრის 4. (საქართველოს რესპუბლიკის 1919 წლის 17 ივნისის კანონი)“.

1920 წლის ნოემბერში ეკლესია ჩამოაცილეს მოქალაქეობრივი მდგომარეობის შესახებ აქტების რეგისტრაციას და სამოქალაქო რეგისტრაცია შემოიღეს.

ყველა ეს ღონისძიება შეეხებოდა ეკლესიის არამატერიალური საკუთრებას, ანუ პრივილეგიების ჩამორთმევას, თუმცა პირდაპირ თუ ირიბად, ეს ღონისიებები ეკლესიის ფინანსურ მდგომარეობას ამძიმებდა. საღვთო სჯულის მასწავლებელი მღვდლები სამსახურს კარგავდნენ, კონსტიტუციის პროექტის დამტკიცების შემდეგ ეკლესიას ერთმეოდა უფლება სახელმწიფოებრივი აქტების რეგისტრაციისა ( ქორწინება- განქორწინება, მეტრიკაცია), რის შედეგადაც აღარ მიეცემოდა თანხა სახელმწიფო ხაზინიდან ( 2 302 775 მ. 16 კაპ).

1920 წლის 19 ნოემბერს კი დასრულდა სახელმწიფოსგან ეკლესიის გამოყოფის პროექტზე მუშაობა.

მესამე მუხლის თანახმად აიკრძალა ხაზინიდან სახსრების გაცემა ნებისმიერი რელიგიური ორგანიზაციისათვის, გამონაკლისი იყო საზოგადოებრივ დაწესებულებებში საეკლესიო მსახურებისთვის გაწეული ხარჯები (ციხეებში, საავადმყოფოებში, უპატრონოთა თავშესაფრებში, ჯარში, ფლოტში), ასევე ისტორიული და მხატვრული ღირებულებების ეკლესია-მონასტრების შენახვა-დაცვა. (დამოუკიდებლობის გამოცხადებამდე, ამიერკავკასიის მთავრობისაგან მართლმადიდებელ ეკლესიას, სავარაუდოდ ინერციით, კვლავ უგრძელდებოდა ჯამაგირების მიცემა. 1918 წლის მარტში საკათალიკოსო საბჭომ ოფიციალური განცხადება მიიღო სამღვდელოების ჯამაგირების კრედიტის გახსნის შესახებ. ქუთისის ეპარქიას გაეხსნა 495,371 მან. კრედიტი, ხოლო თბილისისას - 358,252. მთლიანად გამოყოფილი იყო 853,624 მანეთი ( გაზ. საქართველო, N 66, მარტის 25(7) ).

რაც შეეხება ეკლესია-მონასტრებისა და მათი სასულიერო კრებულის შენახვას, საქართველოს ეკლესიას უფლება ეძლეოდა, შეექმნა საგანგებო საზოგადოებები: სამრევლოები, სარწმუნოებრივი თემები, რომელთ მოვალეობა მხოლოდ საკუთარი სამლოცველოსა და მისი მომსახურე პერსონალის ხელფასით უზრუნველყოფა არ იყო, არამედ მათ ევალებოდათ სახელმწიფო ხაზინაში კუთვნილი თანხის შეტანა, ანუ ისინი, სხვა ორგანიზაციების მსგავსად სახელმწიფო ბიუჯეტის დაკომპლექტების მონაწილენი ხდებოდნენ.

პროექტის მეხუთე, მეექვსე და მეშვიდე მუხლების თანახმად ზემოხსენებულ საზოგადოება-კავშირებს უფლება ეძლეოდათ, კანონის დაცვის საფუძველზე მიეღოთ შემოსავალი, მეტიც, საჭიროების შემთხვევაში, დაწესებულ თანხაზე მეტიც, ასევე ყველა სახის შემოწირულებანიც, წარმოებინათ თანხების ნებაყოფილობითი აკრეფა და სხვა. ისინი სახელმწიფოში იურიდიულ პირებად დაკანონდნენ.

მერვე მუხლით ეკლესიის საკუთრებად გამოცხადდა მთელ უძრავ-მოძრავი ქონება, გარდა მიწისა, რომლის კონფისკაცისაც სახელმწიფო აგრარული რეფორმის ძალით აწარმოებდა. ტაძრები, სამლოცველო სახლები, სამრეკლოები, არქიელის სახლი, კონსისტორია და სხვა. საეკლესიო ნაგებობათა რიგი მთავრობამ ისტორიულ-მხატვრულ ღირებულებად მიიჩნია და თავისი უძრავ-მოძრავი ქონებით სახელმწიფო მფარველობას დაუქვემდებარა. მათზე მზრუნველობა სახალხო განთლებს სამინისტროს დააკისრა (ქ. პავლიაშვილი, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია 1917-1921 წლებში, გამომცემლობა „გიორგი აფრიდონიძე“, თბილისი, 2000, 168-170).

საქართველოს კონსტიტუციაში, რომელიც საქართველოს დამფუძნებელმა კრებამ 1921 წლის 21 თებერვალს მიიღო, უკვე ეწერა:

სახელმწიფო და ეკლესია განცალკევებულნი და დამოუკიდებელნი არიან.

არც ერთ სარწმუნოებას არ აქვს უპირატესობა.

ხარჯის გაღება სახელმწიფოს ხაზინიდან და ადგილობრივ თვითმმართველობათა თანხიდან სარწმუნოებრივ საქმეთა საჭიროებისათვის აკრძალულია.

მატერიალური საკუთრების საკითხი კიდევ უფრო მწვავედ დადგა. სახელმწიფოსგან ეკლესიის სრული გამიჯვნის საკითხის გადაწყვეტის შემდეგ, რომელიც კონსტიტუციაში აისახა, ხაზინიდან დაფინანსების იმედი ისპობა, მიწის რეფორმის შედეგად (ამიერკავკასიის სეიმის მიერ მიღებული 1918 წლის 7 მარტის კანონი, რომლის მიხედვითაც საეკლესიო და საონასტრო მიწები საუფლისწულოსთან და სახაზინოსთან ერთად სრულ კონფისკაციას ექვემდებარებოდა (გაზ. ერთობა, 1918, 8 მარტი )). ჩამორთმეული მიწებიდან ეკლესია ამაოდ ცდილობს მონასტრის კუთვნილი მიწების შენარჩუნებას, რათა ბერებს საკუთარი შრომით მაინც ერჩინათ თავი, რჩებოდა ძალზე მცირე თანხის იმედი, რომელიც ჩამორთმეული მამულების საკომპენსაციოდ იყო მოთხოვნილი (149 000 მან), თუმცა ეს საკითხიც ჯერ არ იყო გადაწყვეტილი.

1919 წ. მიტროპოლიტი ლეონიდე მთავრობის თავმჯდომარეს სწერს:

"მოწყალეო ხელმწიფევ, ბატონო ნოე ნიკოლოზის ძევ!

მომახსენეს, რომ სულ ახლობელ მომავალში ისმინება საკითხი მონასტრებისათვის მიწების დატოვებისა კერძო მესაკუთრეთათვის მიღებული ნორმითაო და ჩემთანვე უბრძანეთ თქვენს მდივანს ამის თაობაზე შესაფერისი ქაღალდის გამზადება.

მას უკან აგერ თვე გადის და დღევანდელობამდე ამ საკითხისა არა ვიცი რა, მონასტრების მდგომარეობა დღითიდღე უარესდება: ბერები ზოგნი შიმშილისგან იხოცებიან და ზოგნიც რაკი არაფერს საიმედოს აღარა ხედავენ გარშემო, გარბიან მონასტრებიდან და ამის გამო საქართველოს საამაყო ისტორიული ნაშთები სულ უპატრონოდ დატოვებულნი, ხდებიან მგლების და ტურების საცხოვრებელ ბუნაგებად. მორწმუნენი აღარაფერს სიკეთეს აღარ გამოელიან მთავრობისაგან და გამწარებულნი ტოვებენ მონასტრებს.

ამის გამო, რადგანაც საქმე აღარ ითმენს გაგრძელება-გადადებას და მეტად რთულდება, უმორჩილესად გთხოვთ შესაძლო სიჩქარით ინებოთ ბრძანების მიცემა, ვისდამიც ჯერ არს, რათა მიწის მიმღებმა კომისიებმა...

ვსასოებ, რომ ამ თვის 16-მეტს მისცეთ სასურველი მიმართულება ჩემს შუამდგომლობას.

1919 წ. 9 ივნისი".

(საქართველოს საპატრიარქოს არქივი. მიტროპოლიტ ლეონიდეს ფონდი 6443, გვ. 1-3; სერგო ვარდოსანიძე, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი უწმიდესი და უნეტარესი ლეონიდე (1861-1921 წწ.), თბილისი, 2014)

თითქოს ბუნებრივად ისმის კითხვა: რას ერჩოდა დემოკრატიული რესპუბლიკა მართლმადიდებელ ეკლესიას? ვფიქრობთ, რომ ეს კითხვა სხვაგვარად უნდა დაისვას - რა ჰქონდათ გასაყოფი ეკლესიასა და ხელისუფლებას? ჩვენი აზრით - იდეური წინამძღოლის საჭე. თუკი ფეოდალურ თუ გვიანფეოდალურ გარემოში ეკლესია, როგორც მონარქიის წიაღში ჩამოყალიბებული ინსტიტუცია, ამ საჭეს წარმატებით მართავდა და საერო ხელისუფლებას „სულიერი კეთილით“ შეეწეოდა, სეკულარული იდეების ზეობის ველზე ის სრულიად უსარგებლო ორგანიზაციად მოჩანდა. ის დრო წარსულს ჩაბარდა, როცა ეკლესიას საქართველოში თავისი დროშა და საკუთარი ჯარი ჰყავდა, თავისი ყმები და სახელმწიფო მართვა-გამგეობის წესებზე მოწყობილი მოხელეობა მოეპოვებოდა, თავისი ეკონომიკური პოლიტიკა ჰქონდა და თავისივე სასამართლო. პირველმა რესპუბლიკამ მისთვის უცხო იდეოლოგიით, მისთვის უსაფუძვლო პრეტენზიებით წარმოდგენილ სასულიერო იერარქიას წამყვან როლზე უარი უთხრა. ახალ წინამძღოლებს ზებუნებრივი ძალების შიში სრულებით არ სტანჯავდათ და მათი შემწეობისა და მფარველობის იმედად სულაც არ იყვნენ, მეორე მხრივ, როგორც თანასწორობისა და რესპუბლიკანიზმის იდეების შემომტანებს, სამოქალაქო ცნობიერების ასამაღლებლად ერთი რომელიმე კონფესიის პრივილეგირებულობა უადგილოდ მიაჩნდათ, მით უმეტეს, სამაჰმადიანო საქართველოს ბედი ბეწვზე ეკიდა და რესპუბლიკის გაღლეტილ ბიუჯეტისთვის ზედმეტი ხარჯით დატვირთვასაც ერიდებოდნენ.

„საქართველოში რამდენიმე სარწმუნოების ხალხი ცხოვრობს. მართლმადიდებელი, მუსულმანი, გრიგორიანი და სხვ. რომელიმე მათგანის სახელმწიფოს მფარველობის ქვეშ დაყენება – იქნებოდა დიდი კლერიკალური ნაბიჯი და თან დანარჩენი სარწმუნოების ხელოვნური დაჩაგვრა. ეკლესია კი საგანია რწმენის. სარწმუნოება საქმეა სვინდისის. ხოლო სვინდისის თავისუფლება მოითხოვს ყოველ სარწმუნოებას მოვეპყროთ სრულის თანასწორობით ისე, როგორ ყოველ რწმენას, ყოველ მსოფლმხედველობას. ამ ძირითადი დებულებებიდან გამომდინარეობს ის, რომ ჩვენ არ ვებრძვით სარწმუნოებას სახელმწიფოებრივი იარაღით, არ ვცდილობთ ერთის დაჩაგვრას და მეორეს გაბატონებას. მაგრამ არც სარწმუნოების მიმდევართ (სასულიერო პირებს) ვაძლევთ საშუალებას სახელმწიფოს პოლიტიკურ ცხოვრებაში ჩაერიონ და რწმენის საკითხი პოლიტიკურ ფაქტორათ აქციონ. სამღვდელოების ასეთ ტენდენციებს, რომელსაც აქვს ისტორიული მიზეზები, მაგრამ არა აქვს გასამართლებული საბუთი დღევანდელ ვითარებაში, ჩვენ გადაჭრით უარყოფთ“ - წერდა გაზეთი „ერთობა“ 1920 წელს („ერთობა“, 13 ივლისი, 1920 წელი, N155).

“თუ რატომ არ უნდა მიეცეს ჩვენს სამღვდელოებას სახელმწიფო ხაზინიდან ჯამაგირი, ამის საბუთი მრავალია. სხვათა შორის ისაა, რომ სახელმწიფო ხაზინა კუთვნის არა მარტო მართლმადიდებელ ხალხს, არამედ მთელ ერს, განურჩევლად საწმუნოებისა. განა შეიძლება სამართლიანად ჩავთვალოთ ის წესი, რომ მართლმადიდებელ სამღვდელოების შენახვა დავაკისროთ ქართველ კათოლიკეთ, ერაელებს, ან სხვა სარწმუნოების აღმსარებელთ, ხოლო ჩვენი სახელმწიფოს ქვეშევრდომთ, და ან მას, ვისაც რწმენა სრულიად არ აქვს? სახაზინო ფული შესდგება სხვა და სხვა გადასახდისაგან, რომესაც იხდის მთელი ერი სარწმუნოების განურჩევლად და რატომ უნდა დაისაჯონ ამ ერთობის ხანაში ასე დაუმსახურებლად ისინი, ვინც მართლმადიდებლები არ არიან, ან ვისაც სარწმუნოება სრულიად არ აქვს. დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის მოვალეობაა, დაიცვას მოქალაქეობრივი უფლება ყოველი ქვეშევრდომისა განურჩევლად სარწმუნოებისა და ეროვნებისა. ხმალი, რომელიც ძალდატანებით შეჰყრის სახელმწიფოებრივ ეკლესიაში ხალხს, ყოველთვის გასთელავს მოქალაქის თავისუფლებას და შეჰქმნის მხოლოდ ფარისეველთა და არა ჭეშმარიტ ქრისტიანთა საზოგადოებას, რადგანაც სარწმუნოება ადამიანის შინაგანი დაჯერებაა და არავითარი საშუალებით არ შეიძლება ადამიანს მითითებითა და ძალდატანებით სარწმუნოება განუმტკიცო“. (ხოტეველი გაზ. „სახალხო საქმე“, 1920 წ. სექტემბერი).

მართალია, ეკლესია ცდილობდა ახალ დღის წერიგში ახალი ნიშა დაეჭირა - ეროვნული იდენტობის განმსაზღვრელის როლი, მაგრამ პოლიტიკური სპექტრი, რომელიც თავად გახლდათ ამ იდეოლოგიის "მებაირახტრე", აქ პირველობას არავის დაუთმობდა. ეკლესიის არცთუ სახარბიელო წარსული (რუსული იმპერიალიზმის ხელისბიჭობა) კი უფრო აძნელებდა ამ ამოცანას. მიუხედავად იმისა, რომ იმპერატორის ნაცვლად ბარძიმში ეროვნული მთავრობის მოხსენიება დაიწყეს, საქართველოს ეკლესიამ შეიმუშავა „ფიცის ფურცელი“ საქართველოს ახალი სახელმწიფოს ერთგულებისა, რომლის ხელმოწერაც ყველა ეპარქიის სამღვდელოებისათვის სავალდებულო გახადა, ქადაგებებზე არ დაუკლიათ საქართველოს თავისუფლების მხარდამჭერი გამოსვლები, ესწრებოდნენ დამოუკიდებლობის გამოცხადებას 26 მაისს და მუდმივად მოუწოდებდნენ მრევლს ქვეყნის სუვერენიტეტის შესანარჩუნებლად სიცოცხლე გაეწირათ, სულიერი წინამძღოლის ფუნქციას მაინც ვერ დაეპატრონნენ. რჩებოდა მხოლოდ ერთი ნიშა -კულტურული იდენტობის განმსაზღვრელის როლი, რაც ერთგვარი სამკაული შეიძლება ყოფილიყო ახალი სახელმწიფოსთვის და ამისთვის დამსახურებული პენსია მიეღო, მაგრამ ახალი მთავრობა, რომელსაც ეკონომიკური სიდუხჭირე ისედაც მძიმე ტვირთად აწვა, არც ამ დათმობაზე წავიდა. ეკლესია თამაშგარე მდგომარეობაში აღმოჩნდა.

ჩვენ არ ვიცით, როგორი გაგრძელება ექნებოდა ამ პოლიტიკას, რამდენად იმუშავებდა მიღებული კანონები, რადგან კონსტიტუციის მიღებიდან მალევე, საქართველომ დამოუკიდებლობა დაკარგა და შემოჭრილმა ბოლშევიკურმა რეჟიმმა სულ სხვა რეალობის წინაშე დააყენა ახალი საზოგადოებაცა და მართლმადიდებელი ეკლესიაც, თუმცა ერთი რამ ცხადია - მმართველი ძალისათვის, რომლის დროშაზეც ევროპეიზმი და დემოკრატია ეწერა, ეს ცარიელი სიტყვები არ იყო. ეს სიტყვები ღირებულებებს გამოხატავდა, რომელთა ქვეყნის ცხოვრებაში გატარებას აპირებდა და სხვა უნაგირის დადგმას გამორიცხავდა.