2011-04-14
ავტორი : ალექსანდრე ელისაშვილი
სასულიერო სემინარიის შესახებ

კაცობრიობის ისტორიის ერთ-ერთი პარადოქსია, რომ იოსებ ჯუღაშვილი-სტალინი მღვდელი უნდა გამხდარიყო, სწავლობდა კიდეც თბილისის სასულიერო სემინარიაში. როგორც ცნობილია ის სასულიერო პირი ნამდვილად არ გამხდარა. მასთან ერთად არაერთი სემინარიელი ვერ გახდა სასულიერო პირი, თუმცა გახდა მეტნაკლებად ცნობილი – ბოლშევიკი, თუ მენშევიკი. ამდენად, თბილისის სასულიერო სემინარია თამამად შეიძლება შეფასდეს მსოფლიოს ერთ-ერთ პარადოქსულ სასწავლებლად.

სემინარია დააარსა რუსულმა იმპერიულმა ადმინისტრაციამ 1817 წელს. 1840 წელს საეგზარქოსომ, ანუ საქართველოს რუსულმა სასულიერო ხელმძღვანელობამ გარეთუბანში, პასკევიჩ-ერევანსკის მოედნის ოდნავ მაღლა შეისყიდა მდიდარი ვაჭრის იაკობ ზუბალაშვილის მიერ ძველი ქარვასლის ადგილას აგებული შენობა. რამდენიმე წლით ადრე, 1835 წელს ზუბალაშვილმა ეს შენობა ააგებინა შვეიცარიელ არქიტექტორს ბერნარდოცის რუსეთში იმ დროს მოდურ კლასიცისტურ სტილში. თავდაპირველად შენობაში სასტუმრო იყო განთავსებული. 1840 წელს საეგზარქოსომ მასში სასულიერო სემინარია განათავსა. 1905 წლამდე სემინარია ამ შენობაში მდებარეობდა; შემდეგ სასწავლებელი ვაკეში გადაიტანეს (დღევანდელი მე-9 საავადმყოფო). მიუხედავად ამისა, 1917 წლის რევოლუციამდე პუშკინის 4 ნომერში მდებარე შენობა რუსული სასულიერო უწყების განკარგულებაში რჩებოდა.



სემინარიის პირველ სართულზე იყო მოსწავლეთა გარდერობი და სასადილო. მეორე და მესამე სართულებზე იყო კლასები, ხოლო მეოთხეზე სემინარიელების საერთო საცხოვრებელი და პატარა ეკლესია. სასწავლო პროცესი მკაცრი რუსიფიკაციის პირობებში მიმდინარეობდა. ქართულ ენაზე ლაპარაკიც კი აკრძალული იყო. ამ მეტისმეტ სიმკაცრეს და დოგმატური სწავლების მეთოდს თან სდევდა ბუნებრივი პროტესტი. 1870-იანი წლების დასაწყისში რუსეთიდან "ნაროდნიკული" იდეების შემოჭრის შემდეგ კი სემინარიელთა ქცევა სულ უფრო გამომწვევი ხდებოდა. მაგალითად, მოდაში შემოვიდა თმების მოკლედ შეკრეჭა (არკადი ხუნდაძის "რექტორ ჩუდეცკის მკვლევი იოსებ ლაღიაშვილი" თბილისი, 1933), გვ.20) – ასე შეკრეჭილები ერთგვარი მეამბოხეები იყვნენ. სემინარიელთა პროტესტი მხოლოდ თმების შეკრეჭით არ შემოიფარგლებოდა. მაგალითად, 1874 წელს ორმა სემინარიელმა, ანუ როგორც მაშინ ეძახდნენ "ბურსაკმა" დავით კეზელმა (შემდეგ პრესაში წერდა დავით სოსლანის ფსევდონიმით) და სტეფანე ჭრელაშვილმა ალექსანდრეს ბაღთან ქუდი არ მოუხადეს კავკასიის მთავარმმართებელ მიხეილ რომანოვს. ამ "გაუგონარი" თავხედობის გამო კეზელი და ჭრელაშვილი დააპატიმრეს და 6 თვით მეტეხის ციხეში ჩასვეს (არკადი ხუნდაძის "რექტორ ჩუდეცკის მკვლევი იოსებ ლაღიაშვილი" თბილისი, 1933), გვ.20). 1885 წელს სემინარიიდან "მგლის ბილეთით" გარიცხეს სემინარისტი სილიბისტრო ჯიბლაძე (შემდგომში ცნობილი სოციალ-დემოკრატი). მან სემინარიის კიბეებზე სილა გააწნა რექტორს -- დეკანოზ ჩუდეკცის. სილიბისტრო ჯიბლაძე რამდენიმე წლით არმიაში "გამოსასწორებელ რაზმში" (არკადი ხუნდაძის "რექტორ ჩუდეცკის მკვლევი იოსებ ლაღიაშვილი" თბილისი, 1933, გვ.28) გაგზავნეს .

მთელი იმპერიის სალაპარაკო და გასარჩევი გახდა ისევ ტფილისის სასულიერო სემინარიაში მომხდარი ინცინდენტი: 1886 წლის 24 მაისს სემინარიიდან ასევე "მგლის ბილეთით" გარიცხულმა იოსებ ლაღიაშვილმა დილის თერთმეტ საათზე ხანჯლის რამდენიმე დარტყმით მოკლა რექტორი ჩუდეცკი. თავადაც დაჭრილი თავდამსხმელი ლაღიაშვილი ადგილზევე დააკავეს. რექტორ ჩუდეცკის დაკრძალვაზე საქართველოს ეგზარქოსმა პავლემ (რომელიც თანამედროვეთა ცნობით (თედო სახოკია - "ჩემი საუკინის ადამიანები" თბილისი, 1984, გვ.163) რექტორის მეუღლის საყვარელი იყო) დასწყევლა ლაღიაშვილის მშობელი ერი. ამან დიდი დრტვინვა გამოიწვია ქართველობაში. შედეგად 6 ივნისს ქართველთა ხანდაზმულმა ლიდერმა დიმიტრი ყიფიანმა წერილი მისწერა ეგზარქოს პავლეს და მისგან ბოდიშის მოხდა, ან პოსტის დატოვება მოითხოვა. საბოლოოდ ეგზარქოსი პავლე თანამდებობიდან გაიწვიეს, დიმიტრი ყიფიანი კი სტავროპოლში გადაასახლეს, სადაც მალე გაურკვეველ ვითარებაში მოკლეს.



1886 წლის 16 ივნისს კავკასიის სამხედრო საოლქო სასამართლომ პოლკოვნიკ იაჩევსკის თავმჯდომარეობით იოსებ ლაღიაშვილს 20 წლით სახალინზე მადნებში მუშაობა მიუსაჯა. 1889 წელს ლაღიაშვილი ჯერ იაპონიაში, შემდეგ კი სან-ფრანცისკოში გაიქცა. თედო სახოკიას ცნობით, სან-ფრანცისკოში ლაღიაშვილი ცნობილ მეზღვაურს ჭავჭავაძეს უნახავს. სახოკიასვე ვარაუდით, ლაღიაშვილი 1913 წელს გარდაიცვალა.



"იოსებ ლაღიაშვილის მიერ გადადგმული ეს ნაბიჯი იყო პირველი რევოლუციური ფაქტი რუსეთის ბიუროკრატიულ მმართველობის ტირანული რეჟიმის წინააღმდეგ. იოსებ ლაღიაშვილის მიერ ჩადენილი პირველი ტერორისტული აქტი გამაფრთხილებელი სიგნალი იყო იმისა, რომ მიუხედავად თავისუფალი აზრის საშინელი დევნისა სემინარიაში, რომლის მთავარი მიზანი სასულიერო პირების აღზრდა იყო, თავის მიზანს ვერ აღწევდა და იქ მწიფდებოდა რევოლუციური სული". (კარლო მელაძის წინასიტყვაობა არკადი ხუნდაძის "რექტორ ჩუდეცკის მკვლევი იოსებ ლაღიაშვილი" თბილისი, 1933).

"ლაღიაშვილი ჩვენს წარმოდგენაში გმირი გახდა. მან ერთმა დაიხსნა სემინარია ასეთი ტირანისგან" – (იგივე წიგნი – გვ. 3 ფილიპე მახარაძის მოგონება). ჩუდეცკის მკვლელობის შემდეგ სასწავლებელში ერთი მხრივ გამკაცრდა რუსული ადმინისტრაციის წნეხი და მეორე მხრივ გაძლიერდა სემინარიელთა წინააღმდეგობა.



1893 წლის 1 დეკემბერს ლადო კეცხოველის ხელმძღვანელობით სემინარიაში გამოცხადდა მოსწავლეთა გაფიცვა. გაფიცულებმა საქართველოს ეგზარქოსს წარუდგინეს მოთხოვნები: მოეწყოს ქართული ლიტერატურის კათედრა, დათხოვნილ იქნან არასასურველი მოსწავლეები, შეწყდეს სემინარიელთა ზვერვა და სხვა. ამის შედეგად სემინარია დაიხურა ერთი თვით და 1894 წლის იანვარში "მგლის ბილეთით" გარიცხეს 87 მოწაფე. მათგან ოცდასამს, მათ შორის გაფიცვის ორგანიზატორს – ლადო კეცხოველს აეკრძალა თბილისში ცხოვრება ("თბილისის ისტორიული ადგილები" გვ. 25, თბილისი, 1940). ლადო კეცხოველი 1904 წელს მეტეხის ციხეში მოკლეს.


ამ გაფიცვიდან ერთი წლის შემდეგ კი 1894 წელს ტფილისის სასულიერო სემინარიაში შევიდა მისი ყველაზე ცნობილი მოსწავლე - იოსებ ჯუღაშვილი. მანამდე მან გორის სასულიერო სასწავლებელი პირველი თანრიგის პირველ მოწაფედ დაამთავრა და იმავე წლის აგვისტოში წარმატებით ჩააბარა გამოცდები თბილისის სასულიერო სემინარიაში. ცნობილია, რომ მარქსიზმით გატაცებამდე იოსებ ჯუღაშვილმა რამდენიმე პატრიოტული შინაარსის ლექსი დაბეჭდა ილია ჭავჭავაძის "ივერიაში". უფრო კონკრეტულად კი 1895 – 1896 წლებში გაზეთ "ივერიაში" გამოქვეყნდა იოსებ ჯუღაშვილის 6 ლექსი და ერთი - გაზეთ "კვალში". მათგან გამორჩეულია "ვარდს გაეფურჩქნა კოკორი", რომელიც 1895 წლის ივნისში "ივერიის" ნომერ 123-ში დაიბეჭდა ი.ჯ-შვილის ხელმოწერით გაზეთის პირველ გვერდზე. ეს ლექსი დაიბეჭდა იაკობ გოგებაშვილის "დედა-ენაშიც". შემდეგ კი ახალგაზრდა ჯუღაშვილი იმ პერიოდში "აკრძალულ ხილს" -- მარქსიზმს ეზიარა. რამდენიმე გაფრთხილების შემდეგ 1899 წლის 29 მაისს ჯუღაშვილი გარიცხეს სასულიერო სემინარიიდან – "გარიცხულ იქნას სემინარიიდან იოსებ ჯუღაშვილი გამოურკვეველი მიზეზების გამო გამოცდებზე გამოუცხადებლობისათვის" – ასე ეწერა თბილისის სასულიერო სემინარიის ადმინისტრაციის გადაწყვეტილებაში (მ.ე.ლ.ინსტიტუტის თბ. ფილიალის არქ. ფ. 31, 134, გვ. 1,7.).



1921 წელს ტფილისის სასულიერო სემინარიიდან გარიცხული ამ სტუდენტის დასტურითა და მითითებით საბჭოთა არმიამ საქართველოს დედაქალაქი დაიკავა. ყოფილ სასულიერო სემინარიის შენობას პირველადი ფუნქცია დაუბრუნეს და მასში სასტუმრო "პალასი" განთავსდა.



1950 წელს შენობაში დაიწყო სარეკონსტრუქციო სამუშაოები, რომელთა დასრულების შემდეგაც იქ ბინა დაიდო საქართველოს ხელოვნების მუზეუმმა. 1952 წლის 24 თებერვლის (კვირა 47 (9207)) გაზეთი “კომუნისტ”-ში ვკითხულობთ:

“როგორც ცნობილია, თბილისის ყოფილი სასულიერო სემინარიის შენობა, სადაც 1894-99 წლებში ხალხთა დიდი ბელადი ამხანაგი სტალინი სწავლობდა, შემდეგ გამოყენებული იყო სასტუმროდ. პირველი სართული პუშკინის ქუჩის მხრიდან გამოყენებული იყო მაღაზიებად, შიგნით – სასტუმროს ვესტიბიულად და რესტორნად. ზემდგომი ორგანოების გადაწყვეტილებით აღნიშნული შენობა განკუთვნილ იქნა სახვითი ხელოვნების მუზეუმისათვის. გადაწყდა შენობის მთლიანი რეკონსტრუქცია, რაც შესასრულებლად მიენდო ტრესტ “თბილისმშენის” კოლექტივს. არქიტექტორებმა ლეო ხარაშვილმა, თინა შუბლაძემ და გიორგი გალდავამ შეადგინეს შენობის რეკონტრუქციის პროექტი. მათი აქტიური თანამონაწილეობით დაიწყო სამუშაოები. მშენებლებმა არქიტექტორთა თანამონაწილეობით მიაღწიეს იმას, რომ შენობის გარეთა ფასადი აღედგინათ მისი პირვანდელი მდგომარეობის მიხედვით ე.ი. როგორიც იყო სემინარიის არსებობის წლებში. გარდა ამისა, დიდი აღდგენითი სამუშაოები შესრულდა შენობის შიგნით. კერძოდ, აქ მოეწყო ცენტრალური გათბობა, რაც შენობას წინათ სრულებით არ ჰქონდა, სართულშუა ყველა გადახურვა შეიცვალა რკინაბეტონით, აღდგენილ იქნა შენობის დანგრეული ნაწილი, ძველი კიბეები შეცვლილ იქნა ახალი, ფართო სადარბაზო კიბეებით, საექსპოზიციოდ გადაკეთებულია 36 დარბაზი, 2.170 კვადრატული მეტრი ფართობით, ამასთან, გაკეთებულია 230 კვადრატული მეტრი ფართობის დიდი მემორიალური დარბაზი 8 მეტრი სიმაღლისა. მთლად ახლად მოეწყო შენობის წყალგაყვანილობა და კანალიზაცია, გამშვენიერდა შენობის ეზო, სადაც მოწყობილია სკვერი მწვანე ნარგავებით, მთელი შენობის მოცულობა აღემატება 32 ათას კუბმეტრს, პარკეტი და მოზაიკა კი – 4 ათას მეტრს. საბჭოთა საქართველოს 31-ე წლისთავისათვის ჩვენი რესპუბლიკის დედაქალაქმა ამ შენობის რეკონსტრუქციის დამთავრებით შესანიშნავი საჩუქარი მიიღო”.




სწორედ ამ შენობაში დღემდე უცვლელადაა განთავსებული საქართველოს ხელოვნების მუზეუმი.


სტატია მომზადებულია პროექტის "საბჭოთა თბილისის" ფარგლებში.

პროექტი ხორციელდება გერმანიის სახალხო უნივერსიტეტთა ასოციაციის საერთაშორისო თანამშრომლობის ინსტიტუტის (dvv international) დაფინანსებით.


სხვა ბლოგები
არქივების ჩაკეტვით რუსული დეზინფორმაცია ხეირობს
2024-01-12
...
ყარაიაზის მატრიარქი - ფარი-ხანუმ სოფიევა
2017-03-08
ყველას ნახვა