აკაკი ივანეს ძე ჩხენკელი დაიბადა 1874 წლის 19 მაისს (ძველი სტილით) სოხუმის ოლქის სოფელ ოქუმში (სამურზაყანო), მღვდლის ოჯახში; ეროვნებით ქართველი.

დაწყებითი განათლება მიიღო ხონის სასწავლებელში.

1891 წელს სწავლა განაგრძო ტფილისის სასულიერო სემინარიაში, სადაც სემინარისტთა არალეგალურ წრეებში ეცნობოდა სოციალ-დემოკრატიულ იდეებს.

1893 წელს სემინარიაში ეროვნულ-პედაგოგიურ ნიადაგზე მოხდა არეულობა, რომელსაც გარედან ხელმძღვანელობდა საიდუმლო სოციალისტური ჯგუფი, მათ შორის - აკაკი ჩხენკელი (უკვე გარიცხული სემინარიიდან).

1894-1895 წლებში იგი უფრო საფუძვლიანად ეცნობოდა სოციალ-დემოკრატიულ ლიტერატურას და ემზადებოდა უმაღლეს სასწავლებელში სწავლის გასაგრძელებლად.

1896-1901 წლებში სწავლობდა იურიდიულ მეცნიერებას კიევის, მოსკოვის და პეტერბურგის უნივერსიტეტებში. მუშაობდა სტუდენტთა სოციალ-დემოკრატულ ორგანიზაციებში, მონაწილეობდა სტუდენტურ მოძრაობაში. პარალელურად მუშაობდა ქართულ პრესაში; იყენებდა ფსევდონიმებს - „პ. ოქუმელი“, „ა. ოქუმელი“, „ა.ჩ.“, „აკ. ჩხ.“, „აკ. ჩ-ლი“, „ანჩინი“, „ან-ჩინ“, „ან. ჩინ.“, „ანჩიკ“, „ანჩიკი“, „ვ. ხ.“ და „წინწყალი“.

1902-1904 წლებში მუშაობდა ვექილად აფხაზეთში; აქტიურად მონაწილეობდა საზოგადოებრივ პროცესებში - ებრძოდა რუსეთის ანტიქართულ პოლიტიკას, რის გამოც კავკასიიდან გაასახლეს.

1905-1910 წლებში იმყოფებოდა საზღვარგარეთ: სამი წლის განმავლობაში ბერლინში სწავლობდა მუშათა მოძრაობის თეორიას და პრაქტიკას; ვენაში - ეროვნულ საკითხს, პარიზში - პოლიტიკურ მოძრაობას, ლონდონში - ინგლისისა და რუსეთის მეტოქეობის საკითხებს აზიაში. ამ პერიოდში განუწყვეტლივ თანამშრომლობდა ქართულ სოციალ-დემოკრატიულ გამოცემებთან, ესწრებოდა სოციალისტურ კონგრესებს და კონფერენციებს.

1907 წელს დაამთავრა ლაიფციგის უნივერსიტეტი, შემდგომ წლებში სწავლობდა ჟენევის უნივერსიტეტში.

1909 წელს დაბრუნდა ტფილისში; ხელმძღვანელობდა სოციალ-დემოკრატიული გამოცემების რედაქციებს.

1910 წელს აკაკი ჩხენკელი ჟანდარმერიამ დააპატიმრა და ამავე წლის აგვისტოში გადაასახლეს კავკასიიდან დონის როსტოვში.

გადასახლებიდან გაიქცა და დაბრუნდა საქართველოში. მუშაობდა ბათუმში, სადაც 1912 წელს აირჩიეს მეოთხე სახელმწიფო სათათბიროს წევრად ბათუმის და სოხუმის ოლქებიდან; სათათბიროში იყო სოციალ-დემოკრატიული ფრაქცის წევრი. მისი საქმიანობის მთავარი მიმართულება იყო საგარეო პოლიტიკის საკითხები. ხელმძღვანელობდა შეკითხვათა კომისიას. ამავდროულად იყო სოციალ-დემოკრატიული ფრაქციის წარმომადგენელი რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ცენტრალურ ორგანოებში და სოციალისტურ ინტერნაციონალში.

1914 წელს აკაკი ჩხენკელმა სახელმწიფო სათათბიროში გაახმოვანა სოციალ-დემოკრატიული ფრაქციის უარი, მხარი დაეჭირა სამხედრო ბიუჯეტის დამტკიცებისათვის, რასაც მეფის ხელისუფლების მკაცრი რეაქცია მოყვა.

პირველი მსოფლიო ომის დაწყებისა და ოსმალეთის წინააღმდეგ კავკასიაში ფრონტის გახსნის შემდეგ მეფის რეჟიმმა - სამხედრო მინისტრის ბრძანებით - ფრონტისპირა ზონაში მცხოვრები აჭარლების მასობრივად აყრა და გადასახლება გადაწყვიტა; აკაკი ჩხენკელმა, როგორც სახელმწიფო სათათბიროს დეპუტატმა, თხოვნით მიმართა ბათუმისა და ქუთაისის გენერალ-გუბერნატორებს და გადასახლების შეჩერება მოახერხა; მისი ინიციატივით დაარსდა „აჭარლების დამხმარე კომიტეტი“ (თავმჯდომარე - სიმონ მდივანი; წევრები - კონსტანტინე საბახტარაშვილი, აკაკი ჩხენკელი და მემედ აბაშიძე), რომელიც მთელ საქართველოში აგროვებდა შეწირულობებს გადასახლებით დაზარალებულებისათვის. ამის შედეგად აკაკი ჩხენკელი დიდი პოპულარობით სარგებლობდა აჭარის მოსახლეობაში.

1917 წლის თებერვლის რევოლუციის შემდეგ რუსეთის დროებითმა მთავრობამ აკაკი ჩხენკელი დანიშნა წევრად ამიერკავკასიის განსაკუთრებული კომიტეტისა („ოზაკომი“), რომელმაც ჩაანაცვლა მეფისნაცვლის ხელისუფლება თბილისში და განაგებდა საშინაო საქმეებს.

ამავდროულად აკაკი ჩხენკელი იყო პეტროგრადის მუშათა და ჯარისკაცთა დეპუტატების საბჭოს აღმასკომის წარმომადგენელი ამიერკავკასიის ანალოგიურ ორგანიზაციაში.

1917 წლის ოქტომბრის ბოლშევიკურ სამხედრო გადატრიალებამდე აკაკი ჩხენკელი არჩეული იყო რუსეთის წინასწარი პარლამენტის („პრედპარლამენტი“) წევრად.

1917 წლის ნოემბერში დაარსებულ საქართველოს ეროვნულ საბჭოში აკაკი ჩხენკელს ეჭირა საბჭოს თავმჯდომარის ამხანაგის პოსტი, მანვე გახსნა საბჭოს პირველი ყრილობა.

იყო ქართული უნივერსიტეტის დამფუძნებელი საზოგადოების წევრი.

1917 წელს რსდმპ „მენშევიკური“ ფრაქციის სიით აირჩიეს რუსეთის დამფუძნებელი კრების დეპუტატად.

1918 წლის 8 თებერვალს (ახალი სტილით) საქართველოს ეროვნული საბჭოს წარმომადგენლის სახელით თავმჯდომარეობდა თბილისის ქართული უნივერსიტეტის გახსნას.

1918 წლის თებერვლიდან იყო ამიერკავკასიის სეიმის წევრი.

პარალელურად იყო ამიერკავკასიის კომისარიატის წევრი; იყო ჯერ შინაგან საქმეთა, შემდგომ კი საგარეო საქმეთა გამგე.

ამავდროულად არჩეული იყო ამიერკავკასიის დელეგაციის ხელმძღვანელად ოსმალეთთან საზავო მოლაპარაკებებისათვის ტრაპიზონსა და ბათუმში.

1918 წლის 22 აპრილს, ამიერკავკასიის ფედერაციული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადებისას, აირჩიეს მთავრობის თავმჯდომარედ და საგარეო საქმეთა მინისტრად.

1918 წლის 26 მაისს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ იყო მისი პარლამენტის წევრი; არჩეული იყო საქართველოს გარეშე საქმეთა მინისტრად.

იყო ევროპაში მივლენილი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დელეგაციის წევრი; საქართველოს დიპლომატიური წარმომადგენელი გერმანიაში.

1919 წლის 12 მარტს აირჩიეს საქართველოს რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრად საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის სიით. იყო მომარაგების კომისიის წევრი.

1919 წელსვე დაინიშნა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის საგანგებო წარმომადგენლად ევროპაში, სადაც მუშაობდა საქართველოს იურიდიული აღიარებისათვის; ამავე დროს, როგორც საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის დელეგატი, ესწრებოდა სოციალისტური ინტერნაციონალის ომისშემდგომ პირველ ყრილობას, სადაც საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტია ცალკე სექციად აღიარეს და მიიღეს პირველი რეზოლუცია საქართველოს დამოუკიდებლობის აღიარების შესახებ.

1920 წლიდან მუშაობდა თბილისში, დამფუძნებელ კრებაში - იყო სოციალ-დემოკრატიული ფრაქციის თავმჯდომარე.

ამავე წელს აირჩიეს საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის ცენტრალური კომიტეტის წევრად.

1921 წლის დასაწყისში დაინიშნა საქართველოს სრულუფლებიან წარმომადგენლად პარიზში, რომსა და ლონდონში, ასევე - საქართველოს წარმომადგენელთა ხელმძღვანელად დასავლეთ ევროპაში.

1921 წელს საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპირების შემდეგ აგრძელებდა თავისი მოვალეობის შესრულებას პარიზში: იყო ქართული საელჩოს - „ლეგაციის“ ხელმძღვანელი.

1921 წლიდანვე იყო საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის საზღვარგარეთის ბიუროს წევრი.

მონაწილეობდა დიპლომატიურ აქციებში საქართველოს ოკუპაციის საკითხის გასაშუქებლად, ბოლშევიკური პროპაგანდის გასანეიტრალებლად და საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენისათვის მოკავშირეების მოსაპოვებლად.

1922 წლის აპრილში ხელმძღვანელობდა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დელეგაციას, რომელიც ცდილობდა, გენუის კონფერენციაზე საქართველოს საკითხი დაეყენებინა.

შემდგომ წლებში აგრძელებდა საელჩოს ხელმძღვანელობას პარიზში; მონაწილეობდა დიპლომატიურ აქციებში, სხვადასხვა საერთაშორისო ფორუმებსა და კონფერენციებზე საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სახელით წარმოადგენდა დეკლარაციებსა და მიმართვებს საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპაციის გასაპროტესტებლად.

1934 წელს, საფრანგეთსა და საბჭოთა კავშირს შორის გაფორმებული პაქტის პირობების თანახმად, საფრანგეთმა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის საელჩოს სტატუსი გაუუქმა.

აკაკი ჩხენკელი დიპლომატიური სტატუსის გარეშე აგრძელებდა პარიზში მუშაობას; თანამშრომლობდა ქართულ ემიგრანტულ გამოცემებში, გამოაქვეყნა რამდენიმე სამეცნიერო ნაშრომი.

მეორე მსოფლიო ომის დასრულებისა და „ცივი ომის“ დაწყების შემდეგ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ემიგრანტულ მთავრობასა და სოციალ-დემოკრატიული პარტიის საზღვარგარეთის ბიუროსთან ერთად აქტიურად იყო ჩართული საერთაშორისო ანტიკომუნისტური გაერთიანების შექმნის პროცესში.

1958 წლის 30 ნოემბერს პარიზში აკაკი ჩხენკელის თავმჯდომარეობით მოქმედი კომისიის მუშაობის შედეგად გაერთიანდნენ საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის საზღვარგარეთული ორგანიზაციები.

აკაკი ჩხენკელი გარდაიცვალა 1959 წლის 3 იანვარს ხანმოკლე ავადმყოფობის შემდეგ, პარიზის ბუსიკოს საავადმყოფოში.

დაკრძალეს 1959 წლის 10 იანვარს ლევილის ქართველთა სასაფლაოზე.

წყაროები:

საქართველოს ეროვნული არქივი, ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი #1836, ანაწერი #1, საქმე #108; საქმე #109; ფონდი #1833, ანაწერი #1, საქმე #155; საქმე #157; საქმე #187; საქმე #1382; ფონდი #2117, ან #1, საქმე #318, გვ. 21; გვ. 84-85.

ჩვენი დროშა, #29, თებერვალი, 1959 წ. პარიზი; თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

კავკასიონი XIV, 1970 წ. პარიზი; თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

გუშაგი, #1, აპრილი, 1984 წ. პარიზი; თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

გუშაგი, #2, ივლისი, 1984 წ. პარიზი; თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ფოტო: ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.