ნაუმ (ნოე) ბესარიონის ძე რამიშვილი დაიბადა 1881 წლის 5 აპრილს (ძველი სტილით) ქუთაისის გუბერნიის ოზურგეთის მაზრის სურების თემის სოფელ დიდ ვანში, გლეხის ოჯახში; ეროვნებით ქართველი.

1887 წელს შევიდა სურების დაწყებით სასწავლებელში, სადაც პედაგოგად მუშაობდა ისიდორე რამიშვილი.

1890 წელს სწავლა განაგრძო ოზურგეთის სასულიერო სასწავლებელში, რომელიც დაასრულა 1894 წელს და გადავიდა ქუთაისის სასულიერო სემინარიაში; იქ მოსწავლეთა სოციალ-დემოკრატიული წრეების მუშაობაში ჩაება.

1900 წელს ჩაირიცხა იურიევის (დორპატის/ტარტუს) უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე.

1901 წლის 3 მარტს დაწყებულ სტუდენტურ გამოსვლებში მონაწილეობის გამო უნივერსიტეტიდან დაითხოვეს, თუმცა 1902 წლის თებერვალში ისევ აღადგინეს; იმავე წელს სტუდენტური მოძრაობა კვლავ განახლდა და აქტიურობის გამო საბოოლოდ გარიცხეს უნივერსიტეტიდან და ადმინისტრაციული წესით გაასახლეს - დააბრუნეს სამშობლოში.

1901 წლიდან იყო რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი.

დაბრუნების შემდეგ ცხოვრობდა ბათუმში და ატარებდა კერძო გაკვეთილებს; პარალელურად ჩაერთო ადგილობრივი სოციალ-დემოკრატიული ორგანიზაციის მუშაობაში; არჩეული იყო რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის ბათუმის კომიტეტის წევრად.

1903 წელს იყო ბათუმის კომიტეტის დელეგატი ტფილისში რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის კავკასიის საკავშირო კომიტეტის დაარსებისას.

1903 წლის ივნისში მისი ხელმძღვანელობით დაარსდა გურიის სოფლის მუშათა სოციალ-დემოკრატიული კომიტეტი და ნოე რამიშვილი იქცა ბათუმისა და გურიის რევლუციური მოძრაობის ერთ-ერთ ლიდერად.

თანამშრომლობდა პარტიულ პრესაში; იყენებდა ფსევდონიმებს - „ნ.რ.“, „რ.ნ.“, „ნ.რ-ი“ და „ნ. სემიონოვი“.

1903 წელს მოამზადა არალეგალური წიგნაკი „სალდათობა“.

1904 წელს დატოვა ბათუმი, რადგან ჟანდარმერია სდევნიდა და გადავიდა ტფილისში ყალბი პასპორტით - აპოლონ სოფრომის ძე ლომაძის სახელზე; შევიდა ტფილისის კომიტეტის წევრად. 3 ოქტომბერს (ძველი სტილით) დააპატიმრეს და ბათუმში გადაგზავნეს; 18 ოქტომბერს საბარგო სადგურზე მგზავრების დახმარებით ბადრაგს გაექცა. არალეგალურად ცხოვრობდა და პარტიულ მუშაობას განაგრძობდა ნოვოროსიისკსა და დონის როსტოვში, სადაც იყო რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის დონის კომიტეტის წევრი; პარტიაში განხეთქილების დაწყების შემდეგ მიემხრო მენშევიკებს.

1905 წლის თებერვალში დაბრუნდა ტფილისში; გაზაფხულზე ჩატარებულ „მენშევიკთა“ ორგანიზაციების არალეგალურ ყრილობაზე იგი ხელმძღვანელი ბიუროს წევრად აირჩიეს; იყო რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის (მენშევიკების) კავკასიის საოლქო კომიტეტის წევრი; აქტიურად გამოდიოდა დისკუსიებზე „ბოლშევიკების“ წინააღმდეგ და ცნობილი იყო ორატორული ნიჭით. მონაწილეობდა დისკუსიებში პროვინციებში, „ბოლშევიკთა“ გავლენის დასამარცხებლად.

ნოე ჟორდანიასთან ერთად ხელმძღვანელობდა „მენშევიკების“ არალეგალურ ჟურნალ „სოციალ-დემოკრატს“.

ცნობილი იყო პარტიული ფსევდონიმებით: „პეტრე“, „ტფილისელი პეტრე“, „ბორცოვი“ და „სემიონოვი“.

1905 წლის რევოლუციის დროს იყო სოციალ-დემოკრატიული ორგანიზაციების ერთ-ერთი ლიდერი და მთავარი ორგანიზატორი ტფილისში; აქტიურად იყო ჩართული შეიარაღებული რაზმების - „წითელი რაზმების“ ფორმირებაში: იყო სამხედრო-ტექნიკური კომისიის წევრი. „ოხრანკის“ მასალებში მოიხსენიებენ რევოლუციური „ტერორის მამად“. რამდენჯერმე იყო დაპატიმრებული, თუმცა ახერხებდა საპატიმროდან თავის დახსნას და იატაკქვეშა მოძრაობაში დაბრუნებას.

რევოლუციის დამარცხების და „რეაქციის“ დაწყების შემდეგ ხელმძღვანელობდა დასუსტებული ორგანიზაციების აღდგენას და კოორდინაციას; იყო არალეგალური პარტიული გამოცემების ორგანიზატორი, რუსეთის სახელმწიფო სათათბიროსათვის სოციალ-დემოკრატიული პარტიის საარჩევნო კამპანიების ხელმძღვანელი.

1907 წელს იყო რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის ლონდონის ყრილობის დელეგატი ტფილისის ორგანიზაციიდან; აირჩიეს რსდმპ ცენტრალური კომიტეტის წევრად „მენშევიკებიდან“.

1908-1910 წლებში ცხოვრობდა გერმანიაში, ლაიფციგში, სადაც ეცნობოდა გერმანიის სოციალ-დემოკრატიულ მოძრაობას ,სწავლობდა მარქსიზმს და თვითგანვითარებას ეწეოდა. იყო ლაიფციგის უნივერსიტეტის თავისუფალი მსმენელი (?). ამ პერიოდში მოამზადა ნაშრომი „ისტორიული მატერიალიზმი“.

1910 წელს დაბრუნდა საქართველოში, 2 ნოემბერს (ძველი სტილით) დააპატიმრეს და კავკასიის საზღვრებიდან გაასახლეს. ცხოვრობდა დონის როსტოვში; იყო როსტოვში ქართველ გადასახლებულთა კოლონიის ხელმძღვანელი.

1913 წელს რამდენიმე თვით მუშაობდა პეტროგრადში სახელმწიფო სათათბიროს სოციალ-დემოკრატიულ ფრაქციაში, შემდეგ კი კვლავ არალეგალურად დაბრუნდა საქართველოში და ხელმძღვანელობდა არალეგალური პარტიული პრესის გამოცემას ქუთაისში, ხოლო 1914 წლიდან - ტფილისში.

არჩეული იყო ტფილისის ქალაქის საბჭოს ხმოსნად.

პირველი მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ იყო პარტიაში ნაციონალური საკითხის გადაჭრის მიზნით დისკუსიისთვის მზადების ერთ-ერთი ინიციატორი.

1917 წლის თებერვლის რევოლუციის შემდეგ დაინიშნა ტფილისის მაზრის კომისრად.

1917 წელს იყო ტფილისის მუშათა და ჯარისკაცთა დეპუტატების საბჭოს აღმასრულებელი კომიტეტის წევრი.

1917 წელს რსდმპ-ს „მენშევიკური“ ფრაქციის სიით აირჩიეს რუსეთის დამფუძნებელი კრების დეპუტატად, თუმცა პეტროგრადში გამგზავრებამდე ბოლშევიკურმა რეჟიმმა დამფუძნებელი კრება გარეკა და ნ. რამიშვილს მონაწილეობა არ მიუღია მის მუშაობაში.

1917 წლის ნოემბერში აირჩიეს საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრად.

1918 წლის თებერვლიდან იყო ამიერკავკასიის სეიმის წევრი.

იყო ამიერკავკასიის ფედერაციული რესპუბლიკის შინაგან საქმეთა მინისტრი.

იყო ბათუმის სამშვიდობო დელეგაციის თავმჯდომარე ოსმალეთთან მოლაპარაკებისას.

1918 წლის 26 მაისს ხელი მოაწერა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტს.

ხელმძღვანელობდა სოციალ-დემოკრატიულ ფრაქციას პარლამენტში.

1918 წლის 26 მაისიდან 24 ივლისამდე იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის თავმჯდომარე; შემდეგ დაინიშნა შინაგან საქმეთა, განათლების და სამხედრო მინისტრად.

1918 წლის განმავლობაში იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პარლამენტის წევრი.

პარალელურად იყო საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის ცენტრალური კომიტეტის თავმჯდომარის ამხანაგი.

1919 წლის თებერვლიდან არჩეული იყო თბილისის ქალაქის საბჭოს ხმოსნად.

1919 წლის 12 მარტს აირჩიეს საქართველოს რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრად საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის სიით.

მთავრობაში ეკავა შინაგან საქმეთა მინისტრის თანამდებობა.

1921 წელს, საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპირების შემდეგ, დამფუძნებელი კრების დადგენილებით დატოვა სამშობლო და ცხოვრობდა საფრანგეთში.

იყო ევროპის საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ წრეებში საქართველოს ოკუპაციის საკითხის პროპაგანდისათვის შექმნილი კომისიის წევრი.

1921 წლის ბოლოდან იყო ბოლშევიკური საოკუპაციო რეჟიმის წინააღმდეგ საერთო ფრონტის შექმნის მიზნით პარტიათა შორის მოლაპარაკების პროცესის აქტიური მონაწილე.

შევიდა 1922 წლის 3 მარტს დაარსებული ინეტერპარტიული კომიტეტის შემადგენლობაში.

იყო საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის საზღვარგარეთის ბიუროს წევრი.

აქტიურად მუშაობდა საქართველოს დამოუკიდებლობის აღსადგენად - ევროპის პოლიტიკურ წრეებში მოკავშირეების შესაძენად და საქართველოში წინააღმდეგობის მოძრაობასთან კოორდინირებული მოქმედებებით ბოლშევიკური საოკუპაციო რეჟიმის დასამხობად.

1926 წლიდან პოლონეთის აქტიური მხარდაჭერით ჩამოყალიბდა კავშირი - საქართველოს, აზერბაიჯანის, მთიელთა და უკრაინის ემიგრანტულ მთავრობებსა და პარტიებს შორის და შეიქმნა „კავკასიის გათავისუფლების კომიტეტი,“ სადაც ქართული მხრიდან რესპუბლიკის მთავრობის წარმომადგენლად მუშაობდა ნოე რამიშვილი; მონაწილეობდა აგრეთვე კომიტეტის ჟურნალ „პრომეთეს“ ფრანგულ ენაზე გამოცემაში.

1930 წლის 7 დეკემბერს, სამის ნახევარზე პარიზში, პარტიულ კრებაზე მიმავალ ნოე რამიშვილს იტალიის მოედანზე ესროლა ემიგრანტმა, ყოფილმა გვარდიელმა და წინააღმდეგობის მოძრაობის მონაწილემ პარმენ ჭანუყვაძემ. ნოე რამიშვილი ადგილზევე გარდაიცვალა. მკვლელმა მიმალვა სცადა, თუმცა ნოე რამიშვილის თანმხლებმა სანდრო მენაღარიშვილმა შებოჭა, ხოლო პოლიციამ დააპატიმრა. ჭანუყვაძის სასამართლო პროცესზე ვერ მოხერხდა მკვლელობის რეალური მოტივის გამოვლენა (მკვლელი მას პირადი შურისძიებით ხსნიდა, თითქოს მისი დევნის გამო იძია შური); არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ მკვლელობა საბჭოთა სპეცსამსახურების მიერ იყო ორგანიზებული.

ნოე რამიშვილი დაკრძალეს 1930 წლის 14 დეკემბერს, პარიზში, ბანიოს სასაფლაოზე. მოგვიანებით გადაასვენეს ლევილის ქართველთა სასაფლაოზე.

წყაროები:

საქართველოს ეროვნული არქივი, ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი #1836, ანაწერი #1, საქმე #108; საქმე #109; ფონდი #1833, ანაწერი #1, საქმე #155; საქმე #157; საქმე #187; საქმე #1382; ფონდი #2117, ანაწერი #1, საქმე #318, გვ. 13; ფონდი #153, ანაწერი #3 - ტფილისის გუბერნიის ჟანდარმთა სამმართველოს ფოტო-კარტოთეკა.

ბრძოლის ხმა, საგანგებო გამოცემა, დეკემბერი, 1930 წ. პარიზი; თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ბრძოლის ხმა, #11, იანვარი, 1931 წ. პარიზი; თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ბრძოლის ხმა, #13, მარტი, 1931 წ. პარიზი; თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ბრძოლის ხმა, #17, ოქტომბერი, 1931 წ. პარიზი; თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ბრძოლის ხმა, #67, დეკემბერი, 1936 წ. პარიზი; თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ფოტო: თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკა, პირველი რესპუბლიკის კვლევის ცენტრი.