სამსონ გიორგის ძე ფირცხალავა დაიბადა 1872 წლის 4 მარტს (ძველი სტილით; სხვა ვერსიით იანვარში), ქუთაისის გუბერნიის ქუთაისის მაზრის სოფელ მათხოჯში, გლეხის ოჯახში; ეროვნებით ქართველი.

დაწყებითი განათლება მიიღო ხონის „ნორმალურ“ (ორკლასიან) სკოლაში.

შემდეგ სწავლობდა ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში; მონაწილეობდა გიმნაზისტების თვითგანვითარების წრეების მუშაობაში. ამ პერიოდიდან დაიწყო ქართულ გამოცემებთან თანამშრომლობა „სან-ვინის“ ფსევდონიმით.

1893 წელს შევიდა პეტერბურგის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე; მონაწილეობდა სტუდენტურ მღელვარებაში, რის გამოც რამდენიმე დღით იყო დაპატიმრებული. იყო ქართველ სტუდენტთა სათვისტომოს წევრი.

უნივერსიტეტის დასრულების შემდეგ დაბრუნდა სამშობლოში და ორი თვე მსახურობდა ქუთაისის სახაზინო პალატაში.

ამდენივე ხანს იმუშავა ჭიათურაში მანგანუმის მრეწველთა ერთ-ერთ კანტორაში, სადაც წვრილი მრეწველების ინტერესების დასაცავად აქტიურობის გამო იძულებული გახდა, სამუშაო დაეტოვებინა.

1901 წლიდან საცხოვრებლად გადავიდა ტფილისში და მუშაობა დაიწყო გაზეთ „ივერიის“ კორექტორად. 1901 წლის 29 დეკემბრიდან სისტემატურად ათავსებდა სტატიებს „ივერიაში“; მანამდე რამდენიმე წერილი ჰქონდა გამოქვეყნებული გაზეთ „კვალში“ - თეატრალური კრიტიკა და შთაბეჭდილებები ჭიათურის შესახებ.

„ივერიაში“ ძირითადად აქვეყნებდა პუბლიცისტურ წერილებსა და ფელეტონებს - ამ პერიოდიდან მოყოლებული, იყენებდა ფსევდონიმებს: „კალამი“, „სიტყვა“, „ქლიბი“, „იგივე“, „შ-ონ“,“შონ“, „?!“, „№“, „სამსონი“, „არჩ.-იანი“, „კ.ი.“, „კალამი ნახე“, „კალე“, „სა-ფარი“, „საფარი“, „სანფარი“, „სანვინი“ და „ტოროლა“.

1902 წლის 14 აპრილს სამუშაოდ გადავიდა „ცნობის ფურცლის“ რედაქციაში და შეუერთდა რედაციის ირგვლივ თავმოყრილ ჯგუფს, რომელიც შემდგომ საქართველოს სოციალისტ-ფედერალისტთა სარევოლუციო პარტიის დამფუძნებლად იქცა.

1902 წლიდან იყო საქართველოს სოციალისტ-ფედერალისტთა სარევოლუციო პარტიის მთავრი კომიტეტის წევრი.

„ოხრანკის“ თვალთვალის ჟურნალებში გატარებულია მეტსახელით - „Секретарь“.

1902 წელს აირჩიეს ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების გამგეობის წევრად და მდივნად; იქ 1910 წლამდე მუშაობდა.

1905 წლის თებერვალში სამსონ ფირცხალავა, როგორც „ცნობის ფურცლის“ კორესპონდენტი, თან ახლდა სულთან კრიმ-გირეის მისიას გურიაში.

1906 წლის იანვრის პირველ რიცხვებში დააპატიმრეს და მეტეხის ციხეში იჯდა ერთი თვით.

გათავისუფლების შემდეგ, ხელახლა დაპატიმრებისთვის თავიდან ასარიდებლად პეტერბურგში გადავიდა.

1906 წლის მეორე ნახევარში დაბრუნდა ტფილისში და განაგრძო მუშაობა დახურული „ცნობის ფურცლის“ მემკვიდრე გაზეთ „შრომაში“.

1906-1907 წლებში, მისი ხელმძღვანელობით გამოდიოდა ყოველკვირეული ჟურნალები „გლეხი“ და „მიწა“, 1908-1909 წლებში კი სალიტერატურო გაზეთები „მზე“ და „ფასკუნჯი“.

გამოცემების დახურვის შემდეგ მუშაობდა ტფილისის საოლქო სასამართლოს ნაფიც ვექილად.

1910 წლის 1-ლ მაისს (ძველი სტილით) სამსონ ფირცხალავა ჟანდარმერიამ კვლავ დააპატიმრა სოციალისტ-ფედერალისტთა პარტიის წევრობის გამო; ამავე წლის დეკემბერში გადაასახლეს რუსეთში, ქალაქ ტვერში, საიდანაც საქართველოში 1913 წელს დაბრუნდა.

დაბრუნების შემდეგ განაგრძობდა პარტიაში მუშაობას.

1917 წლის ნოემბერში აირჩიეს საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრად.

1918 წლის 26 მაისს ხელი მოაწერა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტს; 1918 წლის განმავლობაში იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პარლამენტის წევრი; თანამშრომლობდა სოციალისტ-ფედერალისტთა გაზეთ „სახალხო საქმესთან“.

1919 წლის 12 მარტს აირჩიეს საქართველოს რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრად საქართველოს სოციალისტ-ფედერალისტთა სარევოლუციო პარტიის სიით. იყო ადგილობრივი თვითმმართველობის, საპროპაგანდო, სარედაქციო და ხელოვნების კომისიების წევრი.

1921 წელს საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპირების შემდეგ დარჩა საქართველოში და ჩაბმული იყო წინააღმდეგობის მოძრაობაში; მუშაობდა „ახლო აღმოსავლეთის დახმარების ამერიკულ კომიტეტში“ ( ე. წ. „ARA“-ში, „ამერიკული დახმარების ადმინისტრაცია“ -,,American Relief Administration"); იყო საქართველოს მწერალთა კავშირის წევრი.

1921 წლის ბოლოდან იყო ბოლშევიკური საოკუპაციო რეჟიმის წინააღმდეგ საერთო ფრონტის შექმნის მიზნით პარტიათა შორის მოლაპარაკებების პროცესის აქტიური მონაწილე.

1922 წლის 10 თებერვლის ღამით დააპატიმრეს პარტიების სხვა ლიდერებთან ერთად, საქართველოს ოკუპაციის წლისთავთან დაკავშირებულ საპროტესტო მანიფესტაციების თავიდან არიდების მიზნით.

1922 წლის 1 აპრილს საქართველოს სსრ საგანგებო კომისიის (ჩეკას) პრეზიდიუმმა ექვსი თვით იზოლაციის წესით პატიმრობა მიუსაჯა.

მოთავსებული იყო მეტეხის #2 „გამასწორებელ სახლში“.

1922 წლის 2 სექტემბერს სამსონ ფირცხალავამ მეტეხის ციხეში შიმშილობა გამოაცხადა ციხის საავადმყოფოში გადაყვანის მოთხოვნით.

1922 წლის 15 სექტებერს საქართველოს მწერალთა კავშირმა შუამდგომლობით მიმართა საქართველოს სსრ „ჩეკას“, რათა სამსონ ფირცხალავა პატიმრობიდან გაეთავისუფლებინათ და თავდებადაც დაუდგა.

1922 წლის 26 სექტემბერს საქართველოს სსრ ჩეკას პრეზიდიუმმა დაადგინა, სამსონ ფირცხალავა საპატიმროდან გაეთავისუფლებინათ და ათი დღის ვადა მიეცათ საქართველოს დასატოვებლად.

ემიგრაციაში ცხოვრობდა საფრანგეთში, პარიზთან ლევილის ქართველთა მამულში.

აქტიურად იყო ჩაბმული ქართული ემიგრაციის პოლიტიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში; მუდმივად თანამშრომლობდა ქართული პოლიტიკური პარტიების „ერთიანი ფრონტის“ გაზეთ „დამოუკიდებელ საქართველოში“ და სოციალისტ-ფედერალისტთა საზღვარგარეთის ორგანიზაციის ჟურნალ „სოციალისტ-ფედერალისტში“.

იყო საფრანგეთის ქართველ ჟურნალისტთა კავშირის წევრი.

წლების მანძილზე ასწავლიდა ქართულ ენასა და ლიტერატურას ქართველი ემიგრანტების შვილებს.

მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ საბჭოთა სპეცსამსახურების წარმომადგენლები ცდილობდნენ დაერწმუნებინათ ქართული ემიგრაციის ლიდერები, დაბრუნებულიყვნენ საქართველოში; ლიდერების უმრავლესობამ ამ შემოთავაზებაზე უარი თქვა. სამსონ ფირცხალავამ 1947 წელს გადაწყვიტა, დათანხმებოდა წინადადებას. 1947 წლის ოქტომბერში მან საქართველოს სსრ-ში დაბრუნების ნებართვა მიიღო.

1948 წლის 19 იანვარს სამსონ ფირცხალავა პარიზიდან მოსკოვის გავლით გამოემგზავრა სამშობლოში.

დაბრუნების შემდეგ ცხოვრობდა თბილისში, ძმისშვილის ოჯახში.

მუშაობდა საქართველოს სსრ სახელმწიფო მუზეუმის ბიბლიოთეკის გამგედ.

საქართველოს სსრ სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტმა სამსონ ფირცხალავა დააპატიმრა 1951 წლის 24 დეკემბერს, სამსახურში ყოფნისას.

25 დეკემბერს მისი ოთახის ჩხრეკისას და შემდგომ დღეებში დაიკარგა სამსონ ფირცხალავას პირადი ბიბლიოთეკის იშვიათი გამოცემები; ბიბლიოთეკის დიდი ნაწილი გადაეცა საჯარო ბიბლიოთეკას.

1952 წლის 7 იანვარს სამსონ ფირცხალავას ბრალი წარუდგინეს ანტისაბჭოთა საქმიანობაში (სსრკ სისხლის სამართლის კოდექსის 58-1ა; 58-10 ნაწილი 1; 58-11 მუხლებით).

ბრალდებას საფუძვლად დაუდეს 1937 წელს დახვრეტილი სოციალისტ-ფედერალისტთა პარტიის წევრების ჩვენებები, სადაც სამსონ ფირცხალავა დასახელებლი იყო პარტიის საზღვარგარეთის ორგანიზაციის ლიდერად.

ძიების პროცესში სამსონ ფირცხალავა მოთავსებული იყო საქართველოს სსრ სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის შიდა ციხის ცალკე საკანში, სარდაფში.

1952 წლის 5 ივლისს, საქართველოს სსრ სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის ჯარების სამხედრო ტრიბუნალმა სამსონ ფირცხალავას ბრალი დადასტურებულად ცნო და მას შრომა-გასწორების კოლონიაში 25 წლით პატიმრობა მიუსაჯა.

სამსონ ფირცხალავა 1952 წლის 15 ივლისს გადაიყვანეს თბილისის ციხის საავადმყოფოში, სადაც 26 ივლისს, სამის ნახევარზე გარდაიცვალა გამოფიტვის, მწვავე დიზენტერიის და არტერიოკარდიოსკლეროზის დიაგნოზით.

სავარაუდოდ დაასაფლავეს ციხის სასაფლაოზე.

წყაროები:

საქართველოს ეროვნული არქივი, ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი #1836, ანაწერი #1, საქმე #108; საქმე #109; ფონდი #1833, ანაწერი #1, საქმე #155; საქმე #157; საქმე #187; საქმე #1382; ფონდი #153, ანაწერი #3 - ტფილისის გუბერნიის ჟანდარმთა სამმართველოს ფოტო-კარტოთეკა.

საქართველოს ეროვნული არქივი, უახლესი ისტორიის ცენტრალური სახელმწიფო არქივი, ლიტერატურიის და ხელოვნების ცენტრალური სახელმწიფო არქივი, სამსონ ფირცხალავას პირადი ფონდი #178, ანაწერი #2, საქმე #3; #5; #6;

საქართველოს შსს აკადემიის არქივი. 1-ლი განყოფილება (ყოფილი სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის არქივი), ფონდი #6, საქმე #2221, #51273.

საზოგადოებრივი არქივი, „საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია", გია რურუას კოლექცია.

ფოტო: საქართველოს ეროვნული არქივი, კინო-ფოტო-ფონო დოკუმენტების ცენტრალური სახელმწიფო არქივი.