ექვთიმე სიმონის ძე თაყაიშვილი ოფიციალური ჩანაწერის მიხედვით დაიბადა 1863 წლის 5 იანვარს (ძველი სტილით) ქუთაისის გუბერნიის ოზურგეთის მაზრის სოფელ ლეხოურში (ლიხაური), აზნაურის ოჯახში (მამა მსახურობდა „კორდონის ნაჩალნიკად“); ეროვნებით ქართველი.

ადრეულ ასაკში დაობლდა - ძმებთან ერთად, მეურვეობდნენ ნათესავები.

შვიდი წლის ექვთიმე შეიყვანეს ოზურგეთის სამაზრო სასწავლებელში.

მესამე კლასში გადასვლისას სასწავლებელი გადაკეთდა ქალაქის სკოლად, ამის გამო გადავიდა ფოთის სამაზრო სასწავლებელში.

სამაზრო სასწავლებლის დასრულების შემდეგ სწავლა განაგრძო ქუთაისის პროგიმნაზიის მეორე კლასში; კურსის გავლის შემდეგ გადაიყვანეს ქუთაისის კლასიკური გიმნაზიის მეხუთე კლასში.

გიმნაზიის დასრულების შემდეგ, 1883 წელს სწავლა განაგრძო პეტერბურგის უნივერსიტეტის ისტორიულ-ფილოლოგიურ ფაკულტეტზე, რომელიც დაამთავრა 1887 წლის ივნისში კანდიდატის ხარისხით და ისტორიის მასწავლებლობის უფლებით. სწავლის პერიოდში აქტიურად მონაწილეობდა ქართველ სტუდენტთა სათვისტომოს საქმიანობაში.

სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ ჯერ პედაგოგად მუშაობდა - 1887 წლის სექტემბრიდან ასწავლიდა ლათინურსა და ბერძნულს ტფილისის სათავადაზნაურო სკოლაში, ხოლო 1894 წლის ივნისიდან - მის გამგედ; მისი ხელმძღვანელობისას სკოლა რვაკლასიან გიმნაზიად გადაკეთდა.

შემდგომ პერიოდში იყო ისტორიისა და ლათინური ენის მასწავლებელი ტფილისის ქალთა მე-2 (1904 წლის 16 ნოემბრიდან) და ვაჟთა მე-6 გიმნაზიებში (1911 წლის 24 აგვისტოდან; ყოფილი კლასიკური პროგიმნაზია).

არჩეული იყო ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების გამგეობის წევრად (1886 წლის მაისი), ქართული დრამატული საზოგადოების (1888 წელი) და საეკლესიო მუზეუმის კომიტეტის წევრად (1889 წლის 13 თებერვალს); იყო რუსეთის არქეოლოგიური საზოგადოების, აღმოსავლეთის შესწავლის საზოგადოების ტფილსის განყოფილების, მოსკოვის არქეოლოგიური საზოგადოების კავკასიის განყოფილების საპატიო წევრი და მდივანი (1905 წლის 10 აპრილიდან); კავკასიის საისტორიო-არქეოლოგიური ინსტიტუტის ნამდვილი წევრი.

ექვთიმე თაყაიშვილი იყო ქართული წიგნის გამომცემელთა ამხანაგობის და საქართველოს საისტორიო-საეთნოგრაფიო საზოგადოების დამაარსებელი და თავმჯდომარე 1907 წლიდან.

მუშაობდა ტფილისის და ქუთაისის სათავადაზნაურო ბანკებში, იყო ტფილისის სასოფლო-სამეურნეო კრედიტის საზოგადოების წევრი, ტფილისის სამეურნეო საზოგადოების და სამეურნეო ბანკის გამგეობის წევრი.

ექვთიმე თაყაიშვილმა სამეცნიერო-ისტორიული და არქეოლოგიური კვლევები დაიწყო წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების მიერ შეკრებილი საისტორიო წყაროების დამუშავებით და საეკლესიო მუზეუმის კომიტეტში მუშაობით; შემდგომ წლებში იყო რამდენიმე არქეოლოგიური ექსპედიციის ხელმძღვანელი; აგრძელებდა საისტორიო წყაროების გამოვლენას, შეკრებასა და სისტემატიზაციას.

თანამშრომლობდა პრესაში, იყენებდა ფსევდონიმებს - „ახალი“, „ე. თ-ლი“, „ე. თ-ი“, „ე. თ“ და „Кахабер“.

1917 წლიდან იყო საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წევრი.

აქტიურად მონაწილეობდა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენაში.

იყო ტფილისის ქართული უნივერსიტეტის დამფუძნებელი საზოგადოების წევრი.

1917 წლიდან იყო კავკასიის ისტორიულ-არქეოლოგიური ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე.

1917 წლის ნოემბერში აირჩიეს საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრად.

1918 წლის 21 მაისს თბილისის უნივერსიტეტის საბჭომ ექვთიმე თაყაიშვილს მიანიჭა ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორის ხარისხი. იგი ხელმძღვანელობდა სიძველეთამცოდნეობის კათედრას; იყო არქეოლოგიის პროფესორი.

1918 წლის 26 მაისს მან ხელი მოაწერა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტს. 1918 წლის განმავლობაში იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პარლამენტის წევრი.

1919 წლის 12 მარტს აირჩიეს საქართველოს რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრად საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის სიით. იყო დამფუძნებელი კრების პრეზიდიუმის წევრი - თავმჯდომარის უმცროსი ამხანაგი, საბიბლიოთეკო კომისიის თავმჯდომარე, ხელოვნების კომისიის მდივანი და სახალხო განათლების კომისიის წევრი.

1921 წლის თებერვალ-მარტში, საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპირების დროს ხელმძღვანელობდა სამუზეუმო სიძველეთა ევაკუაციას ბათუმში, საიდანაც დამფუძნებელი კრების გადაწყვეტილებით მთავრობის წევრებთან ერთად დატოვა საქართველო და გაემგზავრა ემიგრაციაში, კერძოდ, საფრანგეთში.

1921 წლიდან ექვთიმე თაყაიშვილი, როგორც საქართველოს გაერთიანებული ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის წარმომადგენელი და დამფუძნებელი კრების გაფართოებული პრეზიდიუმის წევრი, მონაწილეობდა ერთიანი ფრონტის ორგანიზების შესახებ პარტიების საზღვარგარეთის ორგანიზაციების მოლაპარაკებების პროცესში საქართველოში ბოლშევიკური ოკუპაციის წინააღმდეგ საბრძოლველად და დამოუკიდებლობის აღსადგენად.

1922 წლის 3 მარტიდან იყო ინტერპარტიული კომიტეტის წევრი - წარმოადგენდა საქართველოს გაერთიანებულ ეროვნულ-დემოკრატიულ პარტიას.

ექვთიმე თაყაიშვილი სამეცნიერო-კვლევით საქმიანობასაც განაგრძობდა; იყო პარიზის ნუმიზმატთა საზოგადოების (1922 წელი), შემდეგ - საფრანგეთის აზიის საზოგადოების (1925 წელი) წევრი.

1935 წელს - საფრანგეთსა და საბჭოთა კავშირს შორის სამოკავშირეო ხელშეკრულების გაფორმებისა და საფრანგეთში საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დიპლომატიური წარმომადგენლობის ლიკვიდაციის შემდეგ - საქართველოს საისტორიო სიძველეები საფრანგეთის სახელმწიფომ გადაიბარა; თუმცა ემიგრანტული მთავრობის გადაწყვეტილებით ექვთიმე თაყაიშვილი, როგორც კერძო პირი, არაფორმალურად მაინც ასრულებდა განძის ზედამხედველის მოვალეობას.

1937-1939 წლებში იყო მის მიერვე დაარსებული „ქართული კულტურული და საარქეოლოგიო მასალების გამოცემის ფონდის“ თავმჯდომარე და პერიოდული სამეცნიერო გამოცემის „Georgica“-ს (რომელიც ლონდონში გამოდიოდა) სარედაქციო საბჭოს წევრი.

მეორე მსოფლიო ომის დროს, პარიზის ნაცისტური ოკუპაციის პერიოდში, ნაცისტური გერმანიის ხელისუფლებასთან მოქმედი ქართული პოლიტიკური ჯგუფის ხელშეწყობით აგრძელებდა ისტორიული სიძველეების, საგანძურის დაცვას.

მეორე მსოფლიო ომის დასასრულს, საფრანგეთსა და საბჭოთა კავშირს შორის ფინანსური და სამართლებრივი ვალდებულებების დადგენა-ანაზღაურების პროცესში, ემიგრაციაში მყოფი საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის გადაწყვეტილებით, ექვთიმე თაყაიშვილის წარმომადგენლობით შედგა შეთანხმება, რის შედეგადაც საქართველოს ისტორიული სიძველეების საგანძური საქართველოს სსრ სახელმწიფო მუზეუმს გადმოეცა.

ექვთიმე თაყაიშვილი განძთან ერთად პარიზიდან გამოემგზავრა 1945 წლის 5 აპრილს და ხანგრძლივი მარშრუტის გავლის შემდეგ თბილისში 11 აპრილს დაბრუნდა.

ექვთიმე თაყაიშვილი 1945 წლის 15 აპრილს დაინიშნა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ისტორიის კათედრის პროფესორად; 1946 წლის 28 დეკემბერს აირჩიეს საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილ წევრად.

დაბრუნების შემდეგ ცხოვრობდა მეუღლის ნათესავების ოჯახში; მუშაობდა დაუსრულებელი ნაშრომების დამთავრებასა და გამოსაცემად მომზადებაზე; თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორის ნიკო კეცხოველის გადაწყვეტილებით მას ალექსანდრე ლომთათიძის ვაჟი, არქეოლოგი - გოგი ლომთათიძე უწევდა ასისტენტობას.

საქართველოს სსრ უშიშროების მინისტრის ნიკოლოზ რუხაძის მიერ დაწყებული „მტრების გამომჟღავნების“ და სახელმწიფო უშიშროების აპარატის წმენდის კამპანიისას 1952 წლის 24 თებერვალს ექვთიმე თაყაიშვილი დაკითხვაზე გამოიძახეს - ძიებას აინტერესებდა ინფორმაცია პეტრე შარიას საქმიანობის შესახებ პარიზში, 1945 წელს. შედეგად დაიწყო ექვთიმე თაყაიშვილის თვალთვალი და შევიწროება - იგი ფაქტობრივად შინაპატიმრობაში აღმოჩნდა.

ექვთიმე თაყაიშვილი გარდაიცვალა 1953 წლის 21 თებერვალს, დილის 6 საათზე.

ახლობლებს დაკრძალვის ნორმალურ ვითარებაში ორგანიზების საშუალება არ მისცეს და ექვთიმე თაყაიშვილი რამდენიმე ათეული ადამიანისაგან შემდგარმა პროცესიამ გააცილა უკანასკნელ გზაზე. დაკრძალვისას ვაკის სასაფლაოზე გამოსათხოვარი სიტყვა წარმოთქვეს აკაკი შანიძემ და დამფუძნებელი კრების დეპუტატმა ქრისტინე (ჩიტო) შარაშიძემ.

1963 წლის 10 მარტს, დაბადებიდან 100 წლისთავზე ექვიმე თაყაიშვილის ნეშტი დიდუბის საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში, 2000 წელს კი მთაწმინდის პანთეონში გადაასვენეს.

2002 წლის 17 ოქტომბერს საქართველოს სამოციქულო მართლმადიდებელმა ეკლესიამ იგი წმინდანად შერაცხა.

წყაროები:

საქართველოს ეროვნული არქივი, ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი #1836, ანაწერი #1, #107, გვ. 26; საქმე #108; საქმე #109; ფონდი #1833, ანაწერი #1, საქმე #155; საქმე #157; საქმე #187; საქმე #1382;

საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი; ექვთიმე თაყაიშვილის პირადი ფონდი.

ბედი ქართლისა, #16, იანვარი, 1945 წ. პარიზი. თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

სახალხო განათლების ქართველი მოღვაწეები და სახალხო მასწავლებლები, კრებული 3. „განათლება", თბილისი, 1968 წ.

ქართული კულტურის მემატიანე ექვთიმე თაყაიშვილი, გიორგი ლომთათიძე, „საბჭოთა საქრთველო", თბილისი, 1990 წ.

ღვთისკაცი ექვთიმე თაყაიშვილი; საიუბილეო კრებული, შემდგენელი - ილია თავბერიძე, საქართველოს საპატრიარქოს გამომცემლობა, თბილისი, 2007 წ.

ფოტო: საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი, ექვთიმე თაყაიშვილის ფონდი.