ნიკოლოზ (კარლო) სიმონის ძე ჩხეიძე დაიბადა 1864 წლის 9 აპრილს ქუთაისის გუბერნიის შორაპნის მაზრის სოფელ ფუთში, აზნაურის ოჯახში; ეროვნებით ქართველი.

დაწყებითი განათლება მიიღო სოფლის სკოლაში.

სწავლობდა ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში. გარიცხეს მერვე კლასიდან.

შემდგომ წლებში იყო ნოვოროსიის (ოდესის) უნივერსიტეტისა და ხარკოვის ვეტერინარული ინსტიტუტის თავისუფალი მსმენელი, თუმცა ორივე სასწავლებლის დატოვება მოუხდა სტუდენტურ მღელვარებებში მონაწილეობის გამო.

სტუდენტობისას გაეცნო და შეისწავლა, როგორც „ნაროდნიკული“ იდეოლოგია, ისე მარქსიზმის საფუძვლები.

საქართველოში დაბრუნების შემდეგ, ჭიათურის მანგანუმის მაღაროებში მუშაობისას გაიცნო ეგნატე ნინოშვილი (ინგოროყვა) და ჩაება ქართული სოციალ-დემოკრატიული მიმართულების წრეების მუშაობაში.

1892 წლის დეკემბერში იყო ზესტაფონში სოციალ-დემოკრატიული პარტიის დამფუძნებელი კონფერენციის მონაწილე.

ამავე დროიდან გადასახლდა ბათუმში, სადაც კერძო გაკვეთილებს ატარებდა და მუშაობდა სხვადასხვა დაწესებულებებში.

კარლო ჩხეიძემ ისიდორე რამიშვილთან ერთად ბათუმის ნავთობის სარეწაო ქარხნების მუშებისათვის დააარსა საკვირაო სკოლა და არალეგალური სოციალ-დემოკრატიული წრეები და ადგილობრივი სოციალ-დემოკრატიული მიმართულების ინტელიგენციის დახმარებით, ზოგადი განათლების მიცემისა და კულტურული განვითარების პარალელურად, მუშათა შორის ძლიერი პარტიული ორგანიზაციები ჩამოაყალიბა.

კარლო ჩხეიძე 1898-1901 წლებში აირჩიეს ბათუმის ქალაქის საბჭოს ხმოსნად, სადაც აქტიურად გამოდიოდა მუშათა ინტერესების დასაცავად; პარალელურად მუშაობდა ქალაქის საავადმყოფოს გამგედ.

თანამშრომლობდა ჟურნალ „კვალში“ და შემდგომ სხვა სოციალ-დემოკრატიულ გამოცმემებში; იყენებდა ფსევდონიმებს - „ნ. ჩ.“ და „კ. ლოსიანთხეველი“.

1905 წლიდან მუშაობდა რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის „მენშევიკების ფრაქციაში“. იყო რსდმპ ბათუმის კომიტეტის ხელმძღვანელი (?).

1905 წლის რევოლუციური მოძრაობის დროს ხელმძღვანელობდა გამოსვლებს ბათუმში.

რევოლუციის დამარცხების და „რეაქციის“ დაწყების შემდეგ გადავიდა არალეგალურ მდგომარეობაზე, დატოვა ბათუმი და მუშაობდა გურიაში.

1907 წლისათვის გადავიდა ტფილისში, ნაძალადევიდან აირჩიეს ქალაქის საბჭოს ხმოსნად, სადაც მუშაობდა 1907-1911 წლების განმავლობაში.

1907 წელს კარლო ჩხეიძე აირჩიეს მესამე სახელმწიფო სათათბიროს დეპუტატად ტფილისის გუბერნიიდან.

1912 წელს ხელმეორედ აირჩიეს (მეოთხე) სახელმწიფო სათათბიროს დეპუტატად; იყო სათათბიროს სოციალ-დემოკრატიული ფრაქციის ლიდერი. 1913 წელს ფრაქციაში განხეთქილების შემდეგ იყო „მენშევიკური“ ფრაქციის თავმჯდომარე და მემარცხენე ჯგუფების - „ტრუდოვიკების“ გაერთიანების წევრი.

1917 წლის თებერვლის რევოლუციისას იყო პეტროგრადის მუშათა და ჯარისკაცთა დეპუტატების საბჭოს თავმჯდომარე, შემდგომ - სრულიად რუსეთის საბჭოების ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე.

1917 წელს რსდმპ „მენშევიკური“ ფრაქციის სიით აირჩიეს რუსეთის დამფუძნებელი კრების დეპუტატად.

1917 წლის 25 ოქტომბრის ბოლშევიკური სამხედრო გადატრიალების შემდეგ კარლო ჩხეიძე აქტიურად უპირისპირდებოდა მათ რეჟიმს; რის გამოც მალევე დატოვა პეტერბურგი და დაბრუნდა ტფილისში.

1917 წლის ნოემბერში აირჩიეს საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრად.

1918 წლის თებერვლიდან იყო ამიერკავკასიის სეიმის თავმჯდომარე.

1918 წლის 26 მაისს ხელი მოაწერა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტს; 1918 წლის განმავლობაში იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პარლამენტის თავმჯდომარე.

1919 წლის დასაწყისში კარლო ჩხეიძე ხელმძღვანელობდა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დელეგაციას პარიზის საზავო კონფერენციაზე; 1920 წლამდე განაგრძობდა საქართველოს რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის საკითხის პოპულარიზაციას და დიპლომატიურ მოლაპარაკებებში მონაწილეობას ევროპაში.

1919 წლის 12 მარტს აირჩიეს საქართველოს რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრად საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის სიით; 12 მარტსვე დაუსწრებლად აირჩიეს დამფუძნებელი კრების თავმჯდომარედ.

1920 წელს დაბრუნდა საქართველოში და თავმჯდომარეობდა დამფუძნებელ კრებას.

1921 წელს საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპირების შემდეგ, როგორც დამფუძნებელი კრების გაფართოებული პრეზიდიუმის თავმჯდომარემ, დატოვა საქართველო და ცხოვრობდა საფრანგეთში.

1921 წლის ბოლოდან იყო ბოლშევიკური საოკუპაციო რეჟიმის წინააღმდეგ საერთო ფრონტის შექმნის მიზნით პარტიათა შორის მოლაპარაკების პროცესის აქტიური მონაწილე.

შევიდა 1922 წლის 3 მარტს დაარსებული ინტერპარტიული კომიტეტის შემადგენლობაში.

კარლო ჩხეიძე მოგზაურობდა ევროპის ქვეყნებში და კითხულობდა საჯარო მოხსენებებს საქართველოს ოკუპაციის გასაშუქებლად და ბოლშევიკური პროპაგანდის გასაფანტად; მონაწილეობდა სოციალისტურ კონგრესებსა და კონფერენციებში, ასევე, მართვდა კერძო შეხვედრებს გავლენიან პოლიტიკოსებთან საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენისათვის მხარდაჭერის მოსაპოვებლად.

1924 წლის აგვისტოს ანტისაბჭოთა აჯანყების დამარცხების შემდეგ მთავრობისა და საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის საზღვარგარეთის ბიუროს სხდომებზე აჯანყების დამარცხების შედეგად შექმნილი მდგომარეობის გათვალისწინებით კარლო ჩხეიძე გამოდიოდა პარტიისა და მთავრობის სამოქმედო კურსის გადასინჯვის მოწოდებებით.

უკანასკნელ პერიოდში, ოჯახთან - მესამე მეუღლესა და ქალიშვილთან ერთად (მეორე მეუღლესთან შეძენილი ქალიშვილები ოკუპაციის შემდეგ საქართველოში დარჩნენ) ცხოვრობდა ლევილის ქართველთა მამულში.

1926 წლის 7 ივნისს დილის 8 საათზე კარლო ჩხეიძემ თვითმკვლელობა სცადა - სამზარეულოს დანით გამოიჭრა ყელი, თუმცა მეუღლემ და მეზობლებმა, მათ შორის ნოე რამიშვილმა მისი შეჩერება შეძლეს და იმავე დღეს გადაიყვანეს პარიზის საუნივერსიტეტო კლინიკაში, სადაც ოპერაცია გაუკეთდა. შემდეგ გადაიყვანეს ყელის სპეციალურ კლინიკაში. იქ აღმოჩნდა, რომ ჩაქცეული სისხლის გამო ფილტვების ანთება განუვითარდა და რამდენიმე დღეში - 1926 წლის 11 ივნისს, საღამოს ცხრის ნახევარზე კარლო ჩხეიძე გარდაიცვალა.

დაკრძალეს 15 ივნისს პარიზში, პერ-ლაშეზის სასაფლაოზე.

წყაროები:

საქართველოს ეროვნული არქივი, ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი #1836, ანაწერი #1, საქმე #108; საქმე #109; ფონდი #1833, ანაწერი #1, საქმე #155; საქმე #157; საქმე #187; საქმე #1382;ფონდი #2117, ანაწერი #1, საქმე #318, გვ. 19.

ფონდი #2115 (კარლო ჩხეიძის პირადი ფონდი), ანაწერი #1, საქმე #2.

ბრძოლა, #12-13, ივლისი, 1926 წ. პარიზი; თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ბრძოლა, #23-24, ივნისი, 1927 წ. პარიზი; თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ფოტო: „საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია“, საზოგადოებრივი არქივი, ლილე ჯაფარიძის კოლექცია.