ვალერიან (ვალიკო) ანთიმოზის ძე ჯუღელი დაიბადა 1887 წლის 15 სექტემბერს (ძველი სტილით), ქუთაისის გუბერნიის შორაპნის მაზრის სოფელ სვირში, პედაგოგის ოჯახში; ეროვნებით ქართველი.

სწავლობდა ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში, სადაც ჩაება სოციალ-დემოკრატიული წრეების მუშაობაში და მონაწილეობდა ქუთაისელი მოსწავლეების მიერ 1904-1905 წლებში მოწყობილ საპროტესტო დემონსტრაციებში, რის გამოც გიმნაზიიდან გარიცხეს.

1905 წელს ვალიკო ჯუღელი ცხოვრობდა მოსკოვში და აქტიურად მონაწილეობდა რევოლუციურ შეიარაღებულ გამოსვლებში; რევოლუციის დამარცხების შემდეგ დაბრუნდა სამშობლოში; ქუთაისთან რიონის სადგურზე იგი კაზაკების პატრულმა დააპატიმრა, თუმცა შეძლო მათგან გაქცევა და თავი შეაფარა სოხუმს (მშობლებთან).

1912 წელს დაასრულა სოხუმის გიმნაზია და სწავლა განაგრძო პეტერბურგის უნივერსიტეტში.

სტუდენტობის დროიდან მუშაობდა რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის „ბოლშევიკების ფრაქციაში“.

თანამშრომლობდა პრესაში ფსევდონიმებით „ვ. დ-ლი“ და „ვ. დასელი“.

1916 წლის ზაფხულში, ვალიკო ჯუღელი კვლავ დააპატიმრეს ტფილისში, სადაც ამხანაგ ბოლშევიკებთან ერთად ცდილობდა დაშლილი პარტიული ორგანიზაციების აღდგენას. იჯდა მეტეხის ციხეში.

1917 წლის თებერვლის რევოლუციის შემდეგ (ტფილისში) მიემხრო „მენშევიკების“ ფრაქციას.

1917 წელს იყო ტფილისის მუშათა და ჯარისკაცთა დეპუტატების საბჭოს აღმასრულებელი კომიტეტის წევრი.

1917 წლის დეკემბერში იყო საქართველოს წითელი გვარდიის (შემდგომში - სახალხო გვარდიის) ერთ-ერთი დამაარსებელი და ორგანიზატორი, არჩეული იყო სახალხო გვარდიის მთავარი შტაბის წევრად.

უშუალოდ ხელმძღვანელობდა სახალხო გვარდიის საბრძოლო ოპერაციების უმეტესობას.

1917 წლის ნოემბერში აირჩიეს საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრად.

1918 წლის თებერვლიდან იყო ამიერკავკასიის სეიმის წევრი.

1918 წლის განმავლობაში იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პარლამენტის წევრი.

1919 წლის 12 მარტს აირჩიეს საქართველოს რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრად საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის სიით; იყო სამხედრო კომისიის წევრი.

1921 წელს, საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპირების დროს ხელმძღვანელობდა სახალხო გვარდიის შენაერთებს წითელი არმიის წინააღმდეგ ბრძოლებში; ბრძოლისას დაიჭრა და 1921 წლის 16 მარტს მთავრობასა და დამფუძნებელი კრების პრეზიდიუმთან ერთად დატოვა საქართველო და ემიგრაციაში გაემგზავრა.

1921 წლის მარტიდან ცხოვრობდა სტამბოლში; იყო ბოლშევიკური საოკუპაციო რეჟიმის წინააღმდეგ საერთო ფრონტის შექმნის მიზნით პარტიათა შორის მოლაპარაკების პროცესის აქტიური მონაწილე.

1922 წლის სექტემბერში ვალიკო ჯუღელმა ემიგრაციაში მყოფ სხვა სამხედრო მეთაურებთან ერთად დაამუშავა და რესპუბლიკის მთავრობას განსახილველად გადაუგზავნა საქართველოში შეიარაღებული აჯანყების სტრატეგიული გეგმა.

1923-1924 წლებში სწავლობდა საფრანგეთის სამხედრო აკადემიაში.

ბენია ჩხიკვიშვილთან, გრიგოლ ცინცაბაძესთან, ვასილ ნოდიასა და ვიქტორ ცენტერაძესთან ერთად ვალიკო ჯუღელი 1924 წლის მაისში არალეგალურად დაბრუნდა საქართველოში.

თავდაპირველად არალეგალურადვე ცხოვრობდა გურიაში და მონაწილეობდა წინააღმდეგობის მოძრაობის ორგანიზებაში; რამდენიმე კვირის შემდეგ გადავიდა თბილისში, სადაც შევიდა დამოუკიდებლობის კომიტეტის სამხედრო კომისიაში და ხელმძღვანელობდა საყოველთაო შეიარაღებული აჯანყების სამზადისს.

იყენებდა პარტიულ ფსევდონიმს „ზურაბი“.

საქართველოს სსრ საგანგებო კომისიამ („ჩეკა“) 1924 წლის 6 აგვისტოს ვალიკო ჯუღელი დააპატიმრა თბილისში, პასტერის ქუჩაზე. „ჩეკაში“ დაკითხვისას სტამბოლში მის მიერვე დამუშავებული აჯანყების გეგმა აჩვენეს, რითაც დარწმუნდა, რომ აჯანყება გაცემული იყო. თვითმკვლელობის წარუმატებელი მცდელობის შემდეგ ჯუღელმა მოითხოვა, რომ მიეცათ საშუალება, დაკავშირებოდა ამხანაგებს თხოვნით - გაეუქმებინათ აჯანყება. ამისათვის გაათავისუფლეს პოლიტპატიმარი ვანო ღლონტი, რომელმაც ეს გზავნილი საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის არალეგალურ ცენტრალურ კომიტეტს გადასცა; ცეკამ, მიღებული წესის თანახმად (დაპატიმრებულ თანამებრძოლებთან „ჩეკას“ მეშვეობით კომუნიკაციის გამორიცხვა) პასუხად დაუბრუნა, რომ აჯანყების საკითხი დღის წესრიგში არც იდგა. ვალიკო ჯუღელმა გაზეთ „კომუნისტის“ ფუცლებიდანაც მიმართა თანამებრძოლებს იმავე თხოვნით.

1924 წლის 28 აგვისტოს ანტისაბჭოთა აჯანყების დაწყებისთანავე „ჩეკამ“ ვალიკო ჯუღელი სხვა პოლიტპატიმრებთან და მოქალაქეებთან ერთად დახვრიტა თბილისში, სავარაუდოდ 30 აგვისტოს ღამეს.

წყაროები:

საქართველოს ეროვნული არქივი, ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი #1836, ანაწერი #1, საქმე #108; საქმე #109; ფონდი #1833, ანაწერი #1, საქმე #155; საქმე #157; საქმე #187; საქმე #1382.

ბრძოლა, #3, სექტემბერი 1925 წ. პარიზი, თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ფოტო: ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.