კვიცარიძე ისიდორე გრიგოლის ძე
პერსონალური
დაბადების თარიღი : 1870-08-11
გარდაცვალების თარიღი : 1937-12-15
სქესი : კაცი
ეროვნება : ქართველი
აღმსარებლობა :
მეტსახელი :
ფსევდონიმი : ქუთათური მწიგნობარი, ისო, ისი, ისარი, არიძე, ის. არიძე, ის. -არიძე, ის - არიძე, ის - არ - ძე
გეოგრაფიული
დაბადების ადგილი : ოფურჩხეთი, იმერეთი, საქართველო
გარდაცვალების ადგილი : თბილისი, საქართველო
საცხოვრებელი ადგილი : ოფურჩხეთი, ქუთაისი, სანკტ-პეტერბურგი, მოსკოვი, თბილისი
სოციალური
სოციალური წარმოშობა : სასულიერო
სტატუსი : მოსამსახურე
განათლება : საშუალო არასრული
პროფესია : ჟურნალისტი , პოლიტიკოსი , გამომცემელი
პოლიტიკური
პარტია : საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტია , რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტია (რსდმპ) , რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტია - "მენშევიკების" ფრაქცია (რსდმპ-მ)
თანამდებობა :
რეპრესია : 1907, 1908, 1922, 1934, 1937
საზოგადოებრივი
ორგანიზაცია : სამეურნეო ამხანაგობა „კოლხიდა“, წიგნის მაღაზია „კოლხიდა“, წიგნის კანტორა „იმერეთი“
ბიოგრაფია

ისიდორე გრიგოლის ძე კვიცარიძე 1878 წელს, ქუთაისის გუბერნიის სოფელ ოფურჩხეთში, მღვდლის ოჯახში დაიბადა.

ძმის მონდომებით, საუკეთესო მოსწავლე ტფილისის სასულიერო სემინარიაში გააგზავნეს, სადაც ისიდორე მალევე ჩაება სემინარისტთა არალეგალური წრეების მუშაობაში და დაუახლოვდა ზაქარია ჭიჭინაძეს, ვისგანაც წრეებისთვის აკრძალულ ლიტერატურას იღებდა; იგი მალევე გაიწაფა ბუკინისტურ საქმიანობაში და ზაქარია ჭიჭინაძის მთავარი თანაშემწე გახდა, პარალელურად კი აქტიურად მუშაობდა სოციალ-დემოკრატიულ პარტიაში.

სემინარიის მესამე კურსიდან ისიდორემ საკუთარი გადაწყვეტილებით სწავლას თავი დაანება (რამაც ოჯახი დიდად გაანაწყენა) და მთლიანად პარტიულ და საზოგადოებრივ საქმიანობაზე გადაერთო. რამდენიმე წელი იცხოვრა და იმუშავა პეტერბურგსა და მოსკოვში, სადაც საგამომცემლო საქმიანობის შესწავლისა და პარტიულ დავალებათა პარალელურად ადგილობრივ პრესასთან თანამშრომლობდა. მეგობრებთან ერთად ისიდორემ საქართველოს შესახებ რუსულ პრესაში პირველად დაიწყო ცნობების სისტემატური განთავსება და რუსი მკითხველისათვის ქართული საზოგადოებრივი პროცესების გაცნობა.

სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ, ისიდორემ გადაწყვიტა საკუთარი მხარის განათლებისათვის ეზრუნა. ამ საქმიანობის დაწყება ისიდორეს მეტად რთულ და უსიამოვნებებით აღსავსე დროს, 1905 წლის რევოლუციის დამარცხებისა და რეაქციის პერიოდში მოუწია, როცა „ცარისტული“ რუსეთი ყოველგვარ ჟურნალ-გაზეთებს, თავისუფალ სიტყვასა და საგანმანათლებლო მუშაობას დევნიდა. ამ დროისათვის ქუთაისში სულ ხუთი წიგნის მაღაზია ყოფილა, რომელთაგანაც ოთხი მაღაზია ძირითადად სახელმძღვანელოებითა და საკანცელარიო ნივთებით ვაჭრობდა. ისიდორემ სამეურნეო ამხანაგობაში „კოლხიდა“ (რომელიც 1899 წელს დაარსდა და ისიდორეც ერთ-ერთი დაამარსებელი და გამგეობის წევრი იყო) მონაწილეობის კვალდაკვალ იმავე სახელის მქონე საგამომცემლო და პრესის კანტორა „კოლხიდა“ დააარსა, რომელიც ორიენტირებული იყო ჟურნალ-გაზეთებისა და ისეთი ლიტერატურის გავრცელებაზე, რომელიც ხალხის ინფორმირებასა და თვითგანვითარებას უწყობდა ხელს.

XX საუკუნის დასაწყისის ჟურნალ-გაზეთებში შემორჩენილი ცნობებით, „კოლხიდას“ საქმიანობა ფრიად წარმატებული ყოფილა. არა მარტო ქუთაისში ვრცელდებოდა ჟურნალ-გაზეთები, არამედ რეგიონებშიც, რომელთა პრესით მომარაგების სქემა ისიდორე კვიცარიძეს და მის კანტორას ჩინებულად აუწყვია. „კოლხიდა“ ავრცელებდა არა მარტო ადგილობრივ ჟურნალ-გაზეთებს, არამედ თბილისიდან და პეტერბურგიდან გამოწერილ პრესასაც. როგორც საზოგადოდ არის ცნობილი, მაშინდელ იმერეთში სწავლა-განათლების საკითხი მთელ კავკასიის რეგიონში თითქმის ყველაზე კარგად იყო ორგანიზებული, რასაც ვერ ვიტყვით დასავლეთ საქართველოს განაპირა მხარეებზე. განსაკუთრებით ცუდი მდგომარეობა გვხვდებოდა რაჭა-ლეჩხუმსა და სვანეთში, რადგანაც ეს კუთხეები მაღალმთიანი იყო და უგზოობის გამო წელიწადის უმეტეს დროს მოწყდებოდა ხოლმე დასავლეთ საქართველოს ცენტრს, ქუთაისს. ამ მხარეებში არ იყო სამკითხველოები და პრესის მიწოდებაც შეფერხებით ხდებოდა, რაც მაშინდელ ეპოქაში გარესამყაროსთან კავშირისა და თვითგანვითარებისთვის აუცილებელი პირობა იყო. ეს ვითარება კიდევ უფრო ართულებდა ამ რეგიონთა ყოფა-ცხოვრებას.

ისიდორე კვიცარიძე პრესის ფურცლებიდან ეხმიანებოდა და ყოველგვარ დახმარებას ჰპირდებოდა სოციალ-დემოკრატიული პარტიის თაოსნობით შედგენილ ახალგაზრდათა ჯგუფს, რომელთაც მიზნად ჰქონდათ დასახული მაშინ რაჭა-ლეჩხუმში სამკითხველოების დაარსება და მათი წიგნებითა და ჟურნალ-გაზეთებით უწყვეტად მომარაგება. ამ მხრივ, ისიდორე კვიცარიძისა და მისი ჟურნალ-გაზეთების კანტორა „კოლხიდას“ წვლილი რაჭა-ლეჩხუმში პრესისა და წიგნების გავრცელებაში განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია.

რუსეთის იმპერიის რეჟიმს რეაქციის წლებში უყურადღებოდ არ დარჩენია „კოლხიდას“ საქმიანობა და 1907 წლის 22 მარტს წიგნის მაღაზია – ჟურნალ-გაზეთების კანტორა დახურა. თუ რამ წიგნები ჰქონდა მაღაზია-კანტორას ტომრებში ჩაჰყარეს და ჟანდარმთა სამმართველოში წაიღეს, რამაც, რა თქმა უნდა, ეს საქმე დიდად დააზარალა და ფაქტობრივად ყველაფერი ხელახლა ასაწყობი გახადა. ამას მოჰყვა ისიც, რომ პროვინციებთან კავშირი გაწყდა და ხალხში განათლების შემტანი ეს უსაჭიროესი საშუალება ყველასაგან მივიწყებულ მხარეებს მოაკლდა.

მალე თვითონ ისიდორეც დააპატიმრეს, ხელისუფლება მას აკრძალული ლიტერატურის გავრცელებას ედავებოდა, ხანგრძლივი სასამართლო პროცესების შემდეგ კი მას ერთი წლით პატიმრობა მიესაჯა.

მიუხედავად ხელისუფლებისა და ცენზურის მხრიდან მუდმივი შევიწროებისა, გათავისუფლების შემდეგ ისიდორე (მის წინააღმდეგ ისევ აღძრეს საქმე, გამოძიება ისიდორეს ეგვენი დვალთან და რაჭა-ლეჩხუმის 1905 წლის მოვლენებთან კავშირს იკვლევდა, მაგრამ სამხილების არარსებობის გამო 1908 წლის ზაფხულში საქმე დაიხურა), თავიდან ჩაუდგა სათავეში მანამდე დაწყებულ საქმეს. ჟურნალ-გაზეთებშიც გაჩნდა ცნობები ახალი გამომცემლობისა და პრესის კანტორის დაარსების შესახებ, რომელსაც „იმერეთი“ ეწოდა.

„იმერეთის“ კანტორა ქალაქ ქუთაისისა და ზოგადად, იმერეთის ერთ-ერთ მთავარ კულტურულ კერად იქცა, რომელსაც ხშირად სტუმრობდნენ ცნობილი ქართველი მწერლები და საზოგადო მოღვაწეები, მათ შორის, აკაკი წერეთელი, ზაქარია ჭიჭინაძე, ვაჟა-ფშაველა და სხვები.

რუსეთის იმპერიის დანგრევისა და საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, 1918 წლიდან, ისიდორე კვიცარიძემ კიდევ უფრო გაააქტიურა საზოგადოებრივი და პოლიტიკური საქმიანობა. მას პირადი მეგობრობა აკავშირებდა საქართველოს მთავრობის თავჯდომარე ნოე ჟორდანიასთან და ასევე, ნიკო ნიკოლაძესთანაც, რომლებიც ისიდორეს შთამომავალთა მოგონებით ქუთაისში მათი სახლის (წარსულში გაბრიელის N 3, შემდეგ ლუნაჩარსკის N 4, დღეს კი ბაგრატის ქუჩა N 6) სტუმრებიც არაერთხელ ყოფილან.

ხშირად ისიდორე პირდაპირ აცნობდა ხელისუფლებას ქუთაისის პრობლემებსა თუ საჭიროებებს. იგი აქტიურად იყო ჩართული ქალაქის თვითმმართველობის საქმიანობაში. ისიდორემ მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ქუთაისის სამუსიკო სკოლის გადარჩენის საქმეში, რომელსაც უსახსრობის გამო დახურვა ემუქრებოდა. მან შეძლო დაერწმუნებინა დამფუძნებელი კრების ხელოვნების კომისია, სკოლა სახელმწიფოს ბალანსზე მიეღოთ.

ისიდორე კვიცარიძეს განსაკუთრებული დამსახურება მიუძღვის ქუთაისში მცხოვრები ბერძნების სკოლა „ათინა“-ს განვითარებაში. სკოლაში ბერძენი ეროვნების მოსწავლეები სწავლობდნენ, რომელთაც უსახსრობის გამო გიმნაზიასა და რეალურ სასწავლებელში შესვლის საშუალება არ ჰქონდათ. სკოლა 1911 წლიდან ფერმის ქუჩაზე, ერთ ოთახში იყო შეფარებული და 15-მდე მოსწავლე ჰყავდა, 1917 წელს ისიდორემ სკოლას თავისი სახლის (გაბრიელის N 3) პირველი სართული დაუთმო და ფინანსურადაც ეხმარებოდა მას, რამაც სკოლას საშუალება მისცა მთელი იმერეთიდან მიეღოთ ეთნიკურად ბერძენი მოსწავლეები. ცოტა ხანში მოწაფეთა რაოდენობამ 100 მოსწავლეს გადააჭარბა. მოსწავლეებს თავიანთი თეატრალური დასიც ჰქონდათ და აქტიურადაც იყვნენ ჩართული ქალაქის კულტურულ ცხოვრებაში.

ისიდორე აქტიურად ჩაერთო მშობლიური სოფლის, ოფურჩხეთის თვითმმართველობაშიც და სოფლის გამგეობის თავჯდომარედაც იქნა არჩეული. ერობის შეზღუდული ფინანსებიდან გამომდინარე, იგი თავის მოვალეობას ანაზღაურების გარეშე შეუდგა. აქტიურად მონაწილეობდა ოფურჩხეთის თემის სახალხო გვარდიის ორგანიზებაში და აგიტაციაში, რომ ახალგაზრდებს ჯარში გაწვევისაგან და სამხედრო ბეგარის მოხდისაგან თავი არ აერიდებინათ.

ისიდორეს პრესის კანტორა „იმერეთი“ უკვე ყოველგვარი შეზღუდვისა და ცენზურის გარეშე აგრძელებდა მუშაობას, მაგრამ მას მოულოდნელი დაპირისპირება გაუჩნდა თავის ყოფილ თანამშრომელ მინა (მინაგო) ტყაბლაძესთან, რომელიც 9 წელი მის კანტორაში მუშაობდა. ტყაბლაძე მოგვიანებით სარკინიგზო სადგურის პრესის სტენდის ე.წ „შკაფის“ გამგედ დანიშნეს. ტყაბლაძემ, რომელსაც სადგურის რაიონის მიღმა კანონით აკრძალული ჰქონდა ვაჭრობა, „იმერეთის“ სამოქმედო რაიონებში დაიწყო შეჭრა იმ მიზეზით, რომ „კვიცარიძე ხომ ისე არ გაყიდის გაზეთს, თუ ყველა „ფორმაზე“ არ იქნა დაკეცილი… და „იმერეთის“ კანტორასთან შექმნილ კუდებში დგომის დროს ინტელიგენტი, რის ვაი-ვაგლახით, გვერდების მტვრევისა და კინკლაობის შემდეგ ეღირსება გაზეთს“. კვიცარიძისა და ტყაბლაძის დაპირისპირება პირად ურთიერთობას გასცდა. დისკუსიამ და ურთიერთბრალდებებმა კი პრესის ფურცლებზე გადაინაცვლა – ორივე მხარეს თავისი არგუმენტები მოჰყავდა.

1921 წლის საბჭოთა რუსული ოკუპაციის შემდეგ „იმერეთის“ საქმიანობაც, ისევე როგორც სხვა ყველა დამოუკიდებელი ორგანიზაციისა, თანდათან გართულდა და ბოლოს საოკუპაცო რეჟიმის სიმძიმის გამო შეუძლებელიც შეიქნა. ამას კანტორის შიდა პრობლემებიც ემატებოდა. უკვე 1922 წლის ბოლოსკენ, საბჭოთა რეჟიმმა გადაწყვიტა გამოესყიდა საგაზეთე კანტორა „იმერეთში“ შენახული სამწერლობო განძეულობა – 30 წლის განმავლობაში ნაგროვები პერიოდულ გამოცემათა კოლექციები, ფოტომასალა და წიგნები სახელმწიფო მუზეუმის საკუთრებად იქცა. ისიდორე კვიცარიძეს დაევალა საქართველოს მასშტაბით შეეგროვებინა XIX საუკუნის 50-60-იანი წლებიდან არსებული პრესის კოლექციები, შეევსო უკვე არსებული კომპლექტები და მუზეუმისთვის ჩაებარებინა.

1920-იან წლებში ისიდორეს ოჯახი კანტორის ლიკვიდაციის, 1921-1922 წლებში მისი რამდენჯერმე პატიმრობისა და ძველი საქმიანობისას დაგროვილი ვალების გამო დიდ გაჭირვებას განიცდიდა, რომლის მოგვარებაც მათ ძველი მეგობრების, ქართველი ბუკინისტების დახმარებით ნაწილობრივ შეძლეს. თუმცა, მორიგი კრიზისი ოჯახს წინ ელოდა.

1934 წლის 17 ივნისს ისიდორე კვიცარიძე საქართველოს სსრ შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის ქუთაისის რაიონულმა განყოფილებამ დააპატიმრა. საბაბად მასზე თვალთვალი იქცა, რის შედეგად შინსახკომმა დაასკვნა, რომ ისიდორეს შინ შენახული უნდა ჰქონოდა ძველი, რუსეთის იმპერიის დროს მოქმედი ოქროს ფული. სახლის ჩხრეკისას მათ ისიდორე აიძულეს ეჩვენებინა ფულის ადგილსამყოფელი. ისიდორეს 2005 ოქროს მანეთს, მთელი ცხოვრების დანაზოგს, კონფისკაცია გაუკეთეს.

ოდნავ მოგვიანებით, 1937-1938 წლების დიდი ტერორის მასობრივ რეპრესიებს შეეწირა ისიდორეს მეორე ძმისშვილი გრიგოლ (გიგლა) კვიცარიძე. გრიგოლი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკის ფაკულტეტის დეკანი იყო. ის 1937 წლის ზაფხულში დააპატიმრეს „კონტრევოლუციონერობის“, „უცხო ქვეყნის სასარგებლოდ ჯაშუშობის“ და უნივერსიტეტში „ძირგამომთხრელი“ საქმიანობის ბრალდებით. მას წარსულში „მენშევიკური“ პარტიის წევრობაც გაუხსენეს. 1937 წლის სექტემბერში განსაკუთრებულმა სამეულმა (ე.წ ტროიკა) გოგლიძე – ტალახაძე – წერეთლის შემადგენლობით, გრიგოლს გამოუტანა განაჩენი დახვრეტისა, რაც მეორე დღესვე სისრულეში მოიყვანეს.

თავად ისიდორე კვიცარიძე ამავე წელს ისევ დააპატიმრეს და თბილისში გადაგზავნეს. მის წინააღმდეგ გამოიყენეს ჩხრეკის დროს აღმოჩენილი მიმოწერა ემიგრანტებთან - საფრანგეთში მცხოვრებ ზაქარია ჩაჩუასა და გერმანიაში მცხოვრებ გელაზანიასთან. ჩხრეკისას ამოიღეს ნოე ჟორდანიას წიგნი „ვეფხისტყაოსნის კრიტიკა“, რომელიც, ბრალდების თანახმად, მას ჩაჩუამ გამოუგზავნა. საქართველოს სსრ შინსახკომთან არსებულმა განსაკუთრებულმა სამეულმა (ე.წ. ტროიკა), საზღვარგარეთ მყოფ თანაპარტიელებთან არალეგალური კავშირის ქონის, საქართველოს მდგომარეობის შესახებ ცნობების მიწოდებისა და საზღვარგარეთიდან არალეგალური ლიტერატურის მიღება-გავრცელების ბრალდებით 1937 წლის 14 დეკემბერს ისიდორე კვიცარიძეს დახვრეტა მიუსაჯა. გადაწყვეტილება მომდევნო ღამეს მოიყვანეს სისრულეში.