ვიქტორ (ბიქტორ) ვასილის ძე თევზაია დაიბადა 1884(?) წელს ქუთაისის გუბერნიის სენაკის მაზრის სოფელ თეკლათში, აზნაურის ოჯახში; ეროვნებით ქართველი. აღიზარდა თავად დიმიტრი მხეიძის ოჯახში.

1904 წელს ტფილისის სასულიერო სემინარია დაასრულა პირველი ხარისხით; სემინარიის მმართველობამ მისი სახელმწიფო ხარჯით აკადემიაში გაგზავნის გადაწყვეტილება მიიღო.

გადაწყვეტილების მიუხედავად, ვიქტორ თევზაიამ სწავლა განაგრძო ტომსკის უნივერსიტეტში, რომელიც 1904 წელსვე დატოვა და სამშობლოში, სენაკის მაზრაში დაბრუნდა და რევოლუციურ მოძრაობაში ჩაერთო.

ადგილობრივი სოციალ-დემოკრატიული ჯგუფის დავალებით გაემგზავრა ბათუმში, ბათუმის კომიტეტისგან სამეგრელოში რევოლუციური მოძრაობის ორგანიზებისათვის საჭირო ინსტრუქციების მისაღებად.

მცირე ხნით იყო დაპატიმრებული 1904 წლის აპრილში.

მუშაობდა პროპაგანდისტად აბაშის რაიონში.

1905 წლის რევოლუციური მოძრაობის დროს იყო ფოთის ნავსადგურის სოციალ-დემოკრატიული პარტიის კომიტეტის წევრი და მუშათა მოძრაობის ერთ-ერთი ხელმძღვანელი; ასევე სამეგრელოს გლეხთა მოძრაობის ხელმძღვანელიც.

1906 წელს, რეაქციის დაწყების შემდეგ, თავი გაარიდა გასამართლებას და არალეგალურად გაემგზავრა საზღვარგარეთ.

ცხოვრობდა შვეიცარიაში, სადაც მიიღო უმაღლესი განათლება - დაამთავრა ჟენევის უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტი, გახდა ჟენევის უნივერსიტეტის პრივატ-დოცენტი და ლექციებს კითხულობდა პოლიტიკურ ეკონომიკაში.

საქართველოში 1917 წლის თებერვლის რევოლუციის შემდეგ დაბრუნდა. სამშობლოში დაბრუნებული კვლავ ჩაება საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის საქმიანობაში: მუშაობდა როგორც პროპაგანდისტი, თანამშრომლობდა სოციალ-დემოკრატიულ პრესაში „ჩხოომის“, „ბ. თეკლათელის“, „თეკლათელის“, „ვინ-ტარის“ და „ბ. თე-ლის“ ფსევდონიმებით.

განსაკუთრებით გავლენით სარგებლობდა სამეგრელოს პარტიულ ორგანიზაციებში.

იყო საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის ცენტრალური კომიტეტის წევრი.

1917 წელს წარდგენილი იყო რუსეთის დამფუძნებელი კრების დეპუტატობის კანდიდატად რსდმპ-ის სიით.

1917 წლის ნოემბერში აირჩიეს საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრად.

1918 წლის თებერვლიდან იყო ამიერკავკასიის სეიმის წევრი.

1918 წლის 26 მაისს ხელი მოაწერა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტს. 1918 წლის განმავლობაში იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პარლამენტის წევრი.

1919 წლიდან იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის წარმომადგენელი უკრაინაში.

1919 წლის 12 მარტიდან არჩეული იყო საქართველოს რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრად საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის სიით. იყო საბიუჯეტო-საფინანსო და შრომის კომისიების წევრი.

1921 წელს საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპირების შემდეგ დარჩა საქართველოში და ჩაება წინააღმდეგობის მოძრაობაში; იყო საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის არალეგალური ცენტრალური კომიტეტის პრეზიდიუმის წევრი, ნოე ხომერიკთან ერთად აქტიურად მუშაობდა არალეგალური პრესის გამოსაცემად და არალეგალური ორგანიზაციების მოსაწყობად.

1923 წლის დასაწყისში საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის არალეგალურ ცეკასთან არსებულმა სამხედრო კომისიამ გამოააშკარავა ცენტრალურ კომიტეტში საქართველოს სსრ საგანგებო კომისიის (ჩეკა) მიერ ჩანერგილი აგენტები. ამის გამო ცენტრალურ კომიტეტში ძალზე დაძაბული მდგომარეობა შეიქმნა; ამიტომ ვიქტორ თევზაიამ უარი განაცხადა არალეგალური მუშაობის გაგრძელებაზე და დატოვა ცენტრალური კომიტეტი; ის დაუკავშირდა დამფუძნებელი კრების ყოფილ დეპუტატს, თედო ღლონტს, რომელიც საბჭოთა ხელისუფლებასთან თანამშრომლობდა და სთხოვა შეხვედრის მოწყობა ბოლშევიკური რეჟიმის წარმომადგენელთან (ამიერკავკასიის სფსრ-ს სახალხო კომისართა საბჭოს თავმჯდომარე) შალვა ელიავასთან; მასთან შეხვედრისა და მოლაპარაკების შემდეგ კი პრესით საჯაროდ გამოაცხადა, რომ ჩამოშორდა პოლიტიკურ საქმიანობას.

შემდგომ წლებში ვიქტორ თევზაია მუშაობდა ეკონომიკურ დაწესებულებებში; მონაწილეობა არ მიუღია ბოლშევიკური რეჟიმის მიერ ზეწოლით განხორციელებულ საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის თვითლიკვიდაციის პროცესში.

1925 წლისათვის მუშაობდა ამიერკავკასიის შინავაჭრობის სახალხო კომისარიატის ეკონომიკური და სტატისტიკური განყოფილების უფროსად.

1920-იანი წლების ბოლოდან თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში კითხულობდა ლექციებს პოლიტეკონომიაში.

1930-იანი წლების დასაწყისში საბჭოთა რეჟიმისთვის არასასურველი პროფესორების მორიგი წმენდისას, ვიქტორ თევზაიაც დაითხოვეს უნივერსიტეტიდან.

1923 წლიდან მუდმივი ფსიქოლოგიური ტერორისა და დევნის გამო ვიქტორ თევზაიას ფსიქიკური პრობლემები გაუჩნდა და 1932 წლის ივნისის დასაწყისში სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულა თბილისის ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში.

წყაროები:

საქართველოს ეროვნული არქივი, ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი #1836, ანაწერი #1, საქმე #108; საქმე #109; ფონდი #1833, ანაწერი #1, საქმე #155; საქმე #157; საქმე #187; საქმე #1382; ფონდი #2117, ანაწერი #1, საქმე #318, გვ. 83ა.

საქართველოს ეროვნული არქივი, უახლესი ისტორიის ცენტრალური სახელმწიფო არქივი, ფონდი #2417, ანწერი #1, საქმე #62.

ბრძოლის ხმა, #26, სექტემბერი, 1932 წ. პარიზი. თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ბრძოლის ხმა, #27, ოქტომბერი, 1932 წ. პარიზი. თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ბრძოლის ხმა, #81, მარტი, 1933 წ. პარიზი. თსუ ქართული ემიგრაციის მუზეუმი, გურამ შარაძის კერძო კოლექცია.

ფოტო: საქართველოს ეროვნული არქივი, კინო-ფოტო-ფონო დოკუმენტების ცენტრალური სახელმწიფო არქივი.