ნუცუბიძე შალვა ისაკის ძე
პერსონალური
დაბადების თარიღი : 1888-12-01
გარდაცვალების თარიღი : 1969-01-06
სქესი : კაცი
ეროვნება : ქართველი
აღმსარებლობა :
მეტსახელი :
ფსევდონიმი : „შ.ნ.“
გეოგრაფიული
დაბადების ადგილი : ფარცხანაყანევი, საქართველო
გარდაცვალების ადგილი : თბილისი, საქართველო
საცხოვრებელი ადგილი : ფარცხანაყანევი, ხონი, ქუთაისი, პეტერბურგი, ლაიფციგი, ბერლინი, მოსკოვი, თბილისი
სოციალური
სოციალური წარმოშობა : სასულიერო
სტატუსი : მოსამსახურე
განათლება : უმაღლესი
პროფესია : ფილოლოგი
პოლიტიკური
პარტია : რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტია - "ბოლშევიკების" ფრაქცია (რსდმპ-ბ) , საქართველოს სოციალისტ-ფედერალისტთა სარევოლუციო პარტია , საქართველოს მემარცხენე სოციალისტ-ფედერალისტთა პარტია
თანამდებობა : სრულიად რუსეთის ეროვნული სოციალისტური პარტიების ცენტრალური საბჭოს წევრი, რუსეთის დემოკრატიული თათბირის დელეგატი, საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრი, საქართველოს სოციალისტ-ფედერალისტთა სარევოლუციო პარტიის მთავრი კომიტეტის წევრი, საქართველოს დამფუძნებელი კრების დეპუტატი, საქართველოს სსრ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის წევრი, ამიერკავკასიის სფსრ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის წევრი, საქართველოს სსრ განათლების სახალხო კომისარიატის უცხოეთთან კულტურული კავშირის საზოგადოების ხელმძღვანელი,
რეპრესია : 1938
საზოგადოებრივი
ორგანიზაცია : ჟურნალი „განთიადი“, ტფილისის ქართული უნივერსიტეტის დამფუძნებელი საზოგადოება, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, პეტრიწის სახელობის საფილოსოფიო საზოგადოება, გაზეთი „სოციალისტ-ფედერალისტი", საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემია, საქართველოს სსრ ფილოსოფიის ინსტიტუტი,
ბიოგრაფია

შალვა (ვარლამ) ისაკის ძე ნუცუბიძე დაიბადა 1888 წლის 1 დეკემბერს (ძველი სტილით) ქუთაისის გუბერნიის ქუთაისის მაზრის სოფელ ფარცხანაყანევში, სასულიერო წოდების წარმომადგენლის ოჯახში; მისი მამა ისაკი სახალხო მასწავლებლად მუშაობდა ხონში; ეროვნებით ქართველი.

დაწყებითი განათლება მიიღო დაბა ხონის „ნორმალურ“ სასწავლებელში, მესამე განყოფილების დამთავრების შემდეგ. 1897 წლიდან სწავლა განაგრძო ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში.

1904 წლიდან დაიწყო პოლიტიკური საქმიანობა - იყო რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი; გიმნაზიაში რედაქტორობდა არალეგალურ ჟურნალ „განთიადს“.

1905 წელს ხონში ესწრებოდა ალექსანდრე (საშა) წულუკიძის დაკრძალვას, რომელიც დიდ დემონსტრაციად იქცა, სადაც სხვა ორატორებთან ერთად შალვა ნუცუბიძემაც წარმოთქვა სიტყვა სამტრედიის ორგანიზაციის სახელით.

1905 წლიდან მუშაობდა რსდმპ „ბოლშევიკების“ ფრაქციაში პროპაგანდისტად.

1906 წელს დაამთავრა ქუთაისის კლასიკური გიმნაზია.

1907 წელს სწავლა განაგრძო პეტერბურგის უნივერსიტეტის ისტორიულ-ფილოლოგიური ფაკულტეტის ფილოსოფიის მიმართულებაზე.

1908 წლიდან კითხულობდა საჯარო ლექციებს მარქსიზმის ფილოსოფიის შესახებ.

თანამშრომლობდა პრესაში „შ.ნ."-ს ფსევდონიმით.

1910 წელს დაამთავრა პეტერბურგის უნივერსიტეტის ფილოლოგიური ფაკულტეტი, რის შემდეგაც მასწავლებლად გაგზავნეს ყუბანის ოლქში.

1911 წლიდან ჩამოშორდა რუსეთის სოციალ-დემოკრატიულ მუშათა პარტიას.

1911-1913 წლებში სწავლობდა და მუშაობდა ლაიფციგის უნივერსიტეტში. ამ პერიოდში დაიბეჭდა მისი შრომა - Теория науки. აქედან დაიწყო მისი მუშაობა „ალეთოლოგიის საფუძვლებზე“ (ჭეშმარიტების თეორია).

დაბრუნების შემდეგ პეტერბურგის უნივერსიტეტის პროფესორების შუამდგომლობით 1913 წელს ყუბანიდან გადაიყვანეს პეტერბურგის „ალექსანდრეს“ გიმნაზიაში.

1915 წლიდან მუშაობა დაიწყო საქართველოს სოციალისტ-ფედერალისტთა სარევოლუციო პარტიაში.

1917 წელს ჩააბარა სამაგისტრო გამოცდები და მიიღო პეტერბურგის უნივერსიტეტის დოცენტობის უფლება.

1917 წელს აირჩიეს სრულიად რუსეთის ეროვნული სოციალისტური პარტიების ცენტრალურ საბჭოში, რომლის წარმომადგენლადაც გაიგზავნა პეტერბურგში „დემოკრატიულ თათბირზე“, სადაც მიღებულ იქნა სრულიად რუსეთის ეროვნებათა დეკლარაცია. ამავე ფრაქციას წარმოადგენდა „დროებითი რესპუბლიკის საბჭოს“ პრეზიდიუმში.

1917 წლის ნოემბერში აირჩიეს საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრად.

1918 წელს იყო საქართველოს სოციალისტ-ფედერალისტთა სარევოლუციო პარტიის მთავრი კომიტეტის წევრი.

იყო თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დამფუძნებელი საზოგადოების წევრი; ხელმძღვანელობდა ქართულ უნივერსიტეტში სამუშაოდ ქართველი პროფესორების მოზიდვის საქმეს .

1918 წელს მიიწვიეს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ფილოსოფიის კათედრაზე; პარალელურად იყო პრორექტორი, დეკანი და ფუნდამენტური ბიბლიოთეკის დირექტორი.

1918 წლის 26 მაისს ქართული ფილოსოფიური ძეგლების შეგროვებისა და ფილოსოფიური ცოდნის პოპულარიზაციის მიზნით შალვა ნუცუბიძემ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში დააარსა „პეტრიწის სახელობის საფილოსოფიო საზოგადოება“, რომელიც აწყობდა სემინარებს და დისკუსიებს. 1919 წელს შალვა ნუცუბიძემ მოამზადა „ლოგიკის ელემენტარული კურსი“, ხოლო შემდგომ - „ფილოსოფიის შესავალი, შემეცნების პრობლემა“.

1919 წლის 12 მარტს აირჩიეს საქართველოს რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრად საქართველოს სოციალისტ-ფედერალისტთა სარევოლუციო პარტიის სიით; იყო განათლების და საბიბლიოთეკო კომისიების წევრი.

1921 წელს, საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპირების შემდეგ, დარჩა საქართველოში და თედო ღლონტის მიერ რევკომის ნებართვით გამოცემულ გაზეთ „სოციალისტ-ფედერალისტში“ დაიწყო თანამშრომლობა, სადაც თანამოაზრეებთან ერთად საზოგადოებას მოუწოდებდა ბოლშევიკურ რეჟიმთან კომპრომისის მიღწევისა და თანამშრომლობისაკენ.

1922 წლიდან იყო ამიერკავკსიის საბჭოთა სოციალისტური ფედერაციული რესპუბლიკის და საქართველოს სსრ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის წევრი, საქართველოს სსრ განათლების სახალხო კომისარიატის უცხოეთთან კულტურული კავშირის საზოგადოების ხელმძღვანელი.

1929 წლამდე მუშაობდა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პრორექტორად. მისი ინიციატივით გაიხსნა იურიდიული, ეკონომიკის, დასავლეთ ევროპის ენებისა და ლიტერატურის ფაკულტეტები, იყო მსოფლიო ლიტერატურის კათედრის ხელმძღვანელი, კითხულობდა სალექციო კურსებს: დასავლეთ ევროპის ლიტერატურა, სოციალურ და პოლიტიკურ მოძღვრებათა ისტორია, სამეცნიერო მუშაობის მეთოდიკა, მტკიცებითი სამართალი.

1926 წელს სამეცნიერო მივლინებით მუშაობდა გერმანიაში, ბერლინის უნივერსიტეტში, სადაც გამოიცა მისი ფილოსოფიური ნაშრომები.

1927 წლის 17 აპრილს შალვა ნუცუბიძემ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში დაიცვა სადისერტაციო ნაშრომი „ჭეშმარიტება და შემეცნების სტრუქტურა“ და მიენიჭა ფილოსოფიის დოქტორის ხარისხი.

1930 წელს, გერმანიაში ქართული ხელოვნების ძეგლების გამოფენიდან დაბრუნების შემდეგ, შალვა ნუცუბიძეს აღარ მიეცა საშუალება ფილოსოფიის ლექციების კურსი გაეგრძელებინა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში.

1938 წლის ზაფხულში დააპატიმრეს ტაშისკარში; თბილისში, შინსახკომის შიდა ციხეში ხანგრძლივი ძიებისა და წამების შემდეგ (მისივე მოგონებების მიხედვით - საკანში თვითმკვლელობაც სცადა) გადაგზავნეს მოსკოვში საკავშირო შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის განკარგულებაში, სადაც იძულებული გახდა, საიდუმლო თანამშრომლობაზე დათანხმებულიყო.

1939 წელს, პატიმრობისას, იოსებ სტალინის დაკვეთით და ხელშეწყობით დაიწყო „ვეფხისტყაოსნის“ რუსულ თარგმანზე მუშაობა, რის გამოც მალევე გაათავისუფლეს პატიმრობიდან; 1940 წლის 23 ოქტომბერს პირადად სტალინთან შეხვედრის შემდეგ შალვა ნუცუბიძის თარგმანი მოიწონეს და დაიწყო მისი დასაბეჭდად მზადება - პოემა 1941 წელს დაიბეჭდა.

1940-1941 წლებში მუშაობდა მოსკოვში, მსოფლიო ლიტერატურის ინსტიტუტში. 1942 წლიდან დაბრუნდა თბილისში და განაგრძო ლექციების კურსის კითხვა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში.

1944 წელს აირჩიეს საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსად; ამ პერიოდიდან მუშაობდა კვლევებზე „აღმოსავლური რენესანსის“ თეორიის დასაბუთებისათვის.

1945 წელს შალვა ნუცუბიძე სპეციალური დავალებით გაგზავნეს ბერლინში. არსებული ვერსიის მიხედვით, მას დავალებული ჰქონდა იოსებ სტალინის შვილის - იაკობ ჯუღაშვილის ბედის გამოკვლევა, თუმცა შალვა ნუცუბიძის ბერლინში ყოფნა და მუშაობა საბჭოთა უშიშროების ორგანოებმა გამოიყენეს მისი ნაცნობი ქართველი ემიგრანტების აყვანის სპეცოპერაციების ჩასატარებლად.

1946 წლიდან მუშაობდა საქართველოს სსრ ფილოსოფიის ინსტიტუტში; პარალელურად დაიწყო ქართული ფილოსოფიის ისტორიის კურსის კითხვა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში.

1948 წელს ფილოსოფიის ინსტიტუტში მოწყობილ განხილვაზე შალვა ნუცუბიძის ნაშრომი „რუსთაველი და აღმოსავლური რენესანსი“ მკაცრად გააკრიტიკეს პარტიული ნომენკლატურის წარმომადგენლებმა პეტრე შარიამ და ილარიონ ტალახაძემ, შედეგად 1949 წლის 25 აპრილს შალვა ნუცუბიძე ფილოსოფიის ინსტიტუტიდან დაითხოვეს.

1940-იანი წლების ბოლოს შალვა ნუცუბიძის ძველი - 1942 წლის კვლევა „ფსევდო-დიონისე არეოპაგელის“ ვინაობის შესახებ, გარკვეულწილად დადასტურდა, რადგან 1946 წელს ბელგიელი ბიზანტინისტი ერნესტ ჰონიგმანიც დამოუკიდებლად მივიდა იმავე დასკვნამდე. მისი კვლევის გამოქვეყნებამ დიდი ინტერესი გამოიწვია და ეს ვერსია ნუცუბიძე-ჰონიგმანის სახელით დამკვიდრდა მეცნიერებაში.

1953 წელს, სტალინის სიკვდილის და ბერიას ხელისუფლებიდან ჩამოცილების შემდეგ დაწყებული წმენდის კვალდაკვალ, შალვა ნუცუბიძეს გაუხსენეს 1938 წლის პატიმრობისას წაყენებული ბრალდებები და 1953 წლის 22 დეკემბერს საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის კრებაზე მას აკადემიკოსის ხარისხი ჩამოართვეს, ხოლო 25 დეკემბერს უნივერსიტეტიდან დაითხოვეს და შუამდგომლობა აღძრეს მისთვის პროფესორის ხარისხის ჩამოსართმევად, თუმცა საკავშირო საატესტაციო კომისიამ ამ მოთხოვნაზე უარი თქვა.

1960 წელს შალვა ნუცუბიძემ სსრკ პროკურატურისაგან მიიღო სრული რეაბილიტაცია

1960 წლამდე, შევიწროების მიუხედავად, მაინც დაიბეჭდა შალვა ნუცუბიძის ნაშრომები - „ქართული ფილოსოფიის ისტორია“ და „რუსთაველი და აღმოსავლური რენესანსი“, თუმცა მას მაინც უზღუდავდნენ სრულფასოვანი სამეცნიერო და საგანმანათლებლო საქმიანობის საშუალებას.

1967 წელს შალვა ნუცუბიძემ განაგრძო ლექციების კითხვა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში; მუშაობდა „შუა საუკუნეების ევროპული ფილოსოფიის ისტორიაზე“.

შალვა ნუცუბიძე გარდაიცვალა 1969 წლის 6 იანვარს.

დაკრძალულია თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეზოში.



წყაროები:

საქართველოს ეროვნული არქივი, ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი #1836, ანაწერი #1, საქმე #107, გვ. 35; საქმე #108; საქმე #109; ფონდი #1833, ანაწერი #1, საქმე #155; საქმე #157; საქმე #187; საქმე #1382.

შალვა ნუცუბიძე (ცხოვრება და მოღვაწეობა), ხიდაშელი შალვა, თბილისი. 1969 წ.

შალვა ნუცუბიძე - მეცნიერის გზა, ნუცუბიძე თამარ, თბილისი, 1988 წ.

ფოტო: გიორგი ლეონიძის სახელობის ქართული ლიტერატურის მუზეუმი.