სარდიონ ონისიმეს ძე თევზაძე დაიბადა 1882 წელს, ქუთაისის გუბერნიის, ქუთაისის მაზრის სოფელ წიაღობანში, გლეხის ოჯახში; ეროვნებით ქართველი.

თვითგანათლებული.

1898 წლიდან ეწეოდა მიწათმოქმედებას,

იყო რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი 1904 წლიდან; 1907-1908 წლებში იყო პარტიის ტფილისის ერთ-ერთი რაიონის კომიტეტის წევრი.

1908 წელს დააპატიმრეს ტრამვაიში მუშაობის დროს თბილისში; ოთხი თვის პატიმრობის შემდეგ გაასახლეს თბილისის გუბერნიის საზღვრებიდან, სამხედრო წესების მოხსნამდე.

1911 წელს, სოციალ-დემოკრატიული გაზეთ „აზრის“ რედაქციის წევრებთან ერთად კვლავ დააპატიმრეს და მეფისნაცვლის განკარგულებით კავკასიის საზღვრებიდან გაასახლეს.

ცხოვრობდა დერბენტში, სადაც მუშაობდა ქალაქის ელექტროსადგურში მემანქანის თანაშემწედ.

1917 წლის თებერვლის რევოლუციის შემდეგ დაბრუნდა თბილისში.

1917 წელს იყო ტფილისის მუშათა და ჯარისკაცთა დეპუტატების საბჭოს წევრი.

1917 წლის ნოემბერში აირჩიეს საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრად.

1918 წლის განმავლობაში იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პარლამენტის წევრი.

1919 წლიდან იყო საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის ტფილისის კომიტეტის წევრი.

სარდიონ თევზაძე აირჩიეს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრად 1919 წლის 12 მარტიდან; იყო აგრარული და ცენტრალური საარჩევნო კომისიების წევრი და სამეურნეო-საგამგეო კომისიის მდივანი.

1921 წელს, საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპირების შემდეგ დარჩა საქართველოში და ჩაბმული იყო წინააღმდეგობის მოძრაობაში. ცხოვრობდა და მუშაობდა მშობლიურ სოფელში.

1924 წლის 10 ივნისს საქართველოს სსრ საგანგებო კომისიამ (ჩეკამ) სარდიონ თევზაძის დაკავების ორდერი გასცა, კონტრრევოლუციური საქმიანობის ბრალდების გამო.

დააპატიმრეს 23 მაისს, თბილისში, პავლოვსკის (ამჟამინდელი პეტრე მამრაძის ხევი) ქუჩაზე; იმავე დღეს გადაიყვანეს საქჩეკას კომენდატურაში. ჩხრეკისას პირადი ნივთების გარდა არაფერი აღმოაჩნდა.

პირველად დაკითხა გამომძიებელმა ზუბოვმა 23 მაისსვე; მისი ჩვენებით, 1921 წელს, წითელი არმიის თავდასხმის შემდეგ იყო სოფლად და მისი პარტიული საქმიანობა პროკლამაციების მიღებისა და კითხვის იქით არ წასულა (პროკლამაციების მიმწოდებლები არ დაუსახელებია). 1923 წელს ნაცნობმა გააფრთხილა, რომ ჩეკა დაპატიმრებას უპირებდა და დამალვა გადაწყვიტა: სექტემბერში ჩამოვიდა თბილისში და არალეგალურად განაგრძო ცხოვრება. ამავე დროს გაიცნო ერთი „მენშევიკი,“ რომლის გვარი არ დაასახელა, მისგან მიიღო განკარგულება ემუშავა ტფილისის რაიონულ კომიტეტში და გააცნო კომიტეტის წევრები. მისი განმარტებით, ამ დროისათვის თბილისში სამი რაიონული კომიტეტი იყო, წევრების დასახელებაზე კი უარი განაცხადა. დაკავებამდე ორი თვით ადრე რაიონულმა კომიტეტებმა აირჩიეს ტფილისის კომიტეტის წევრად, რომელშიც იმ დროისთვის მხოლოდ ორი ადამიანი მუშაობდა, რომელთა დასახელებაზეც ასევე უარი განაცხადა. მისი განმარტებით, ტფილისის კომიტეტის საქმიანობა მხოლოდ ორგანიზატორული ხასიათისა იყო და საწევროების შეგროვებით შემოიფარგლებოდა, თვითონ კი ამაში არ მონაწილეობდა, რამდენადაც კომიტეტის თავმჯდომარე იყო.

მისივე ჩვენებით, 23 მაისის დილით, როდესაც გამოვიდა ბინიდან, მასთან მივიდა ამხანაგი (გვარი ასევე არ დაასახელა), რომელმაც უთხრა, რომ სასწრაფოდ წასულიყო პავლოვსკის ქუჩაზე, სადაც ელოდება პარტიული ამხანაგი (კატეგორიული უარი თქვა გვარის დასახელებაზე), რომლისთვისაც ღამის გასათევი უნდა ეშოვნა. როგორც კი მივიდა პავლოვსკის ქუჩაზე, მილიციამ დააპატიმრა ისე, რომ ვერც მიაღწია შეხვედრის ადგილამდე.

24 მაისის დაკითხვაზე გამომძიებელი დაინტერესდა არალეგალური პარტიული კონფერენციის დეტალებით, რაზეც თევზაძემ განაცხადა, რომ იგი აღნიშნულ კონფერენციას ესწრებოდა დელეგატის სტატუსით „მენშევიკების“ მე-3 რაიონული ორგანიზაციიდან. კონფერენციას თავმჯდომარეობდა სამსონ დობორჯგინიძე (ამ დროს დაპატიმრებულია და შემდეგ გათავისუფლებულია). სხვა დეტალების დასახელებაზე კატეგორიული უარი განაცხადა; დაადასტურა, რომ იგი ამ კონფერენციაზე ტფილისის კომიტეტის მდივნად აირჩიეს, მაგრამ მუშაობის დეტალების განმარტებაზე უარი თქვა. იგივე განმეორდა 20 ივნისის დაკითხვაზე.

სარდიონ თევზაძემ 1924 წლის 3 ივლისს საგანგებო კომისიის გამომძიებელს - არინინს მიმართა განცხადებით და განმარტა, რომ 1923 წლის 5 სექტემბრის კონფერენციის შემდეგ, სადაც იგი კომიტეტის მდივნად აირჩიეს, 2-3 თვის მანძილზე ეწოდა აქტიურ მუშაობას, მაგრამ მოგვიანებით სეით დევდარიანის გამოსვლამ და „ყოფილი მენშევიკების“ მუშაობამ მათ საქმიანობას ნიადაგი გამოაცალა. სეით დევდარიანის გადაწყვეტილების შემდეგ თავადაც ფიქრობდა მსგავს ნაბიჯზე და ამ დროს დააპატიმრეს. მიუხედავად იმისა, რომ პრინციპულად წინააღმდეგი იყო, ეპასუხა ძიების შეკითხვებზე, ეს არ ართმევდა მას პარტიული ხაზის შეცვლის უფლებას და ამ დღიდან იგი წყვეტდა კავშირს სოც-დემოკრატიულ პარტიასთან, რადგან მან (პარტიამ) სწორი გზიდან გადაუხვია და ავანტიურისაკენ წავიდა, რის გამოც მას მუშები და გლეხები ჩამოსცილდნენ. თვითონ ის კი იზიარებდა დევდარიანის შეხედულებებს, რომ მხოლოდ საბჭოთა ხელისუფლებასთან თანამშრომლობით იყო შესაძლებელი საქართველოს მუშათა და გლეხთა მდგომარეობის გაუმჯობესება და ძალებს არ დაიშურებდა ამ მიმართულებით მუშაობისათვის. ასევე, ითხოვა სეით დევდარიანთან პირადად შეხვედრისა და მოლაპარაკების ნებართვა და განცხადების გამოქვეყნების გადადება მის გათავისუფლებამდე.

სარდიონ თევზაძის განცხადება იყო მცდელობა - 1923-1924 წლებში საბჭოთა რეჟიმის მიერ წარმოებული ანტისაბჭოთა პარტიების გახრწნის კამპანიით ესარგებლა და პარტიიდან გასვლის შესახებ პრესით განცხადების გაკეთების გზით საპატიმროდან გათავისუფლებულიყო. ამ პერიოდისათვის მსგავსი „დეკლარაციის“ შედეგად ბევრი სოციალ-დემოკრატი პოლიტპატიმარი გათავისუფლდა და კვლავ დაუბრუნდა არალეგალურ საქმიანობას.

განცხადების მიუხედავად სარდიონ თევზაძე არ გაუთავისუფლებიათ და კვლავ მეტეხის #2 „გამასწორებელ სახლში“ იყო მოთავსებული.

1924 წლის 28 აგვისტოს, ანტისაბჭოთა შეიარაღებული აჯანყების დაწყების შემდეგ სარდიონ თევზაძე სხვა პოლიტპატიმრებთან და მოქალაქეებთან ერთად დახვრიტეს თბილისში, სავარაუდოდ 30 აგვისტოს ღამით.

წყაროები:

საქართველოს ეროვნული არქივი, ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი#1836, ანაწერი #1, საქმე #107, გვ. 24-25; საქმე #108; საქმე #109; ფონდი #1833, ანაწერი #1, საქმე #1382.

საქართველოს შსს აკადემიის არქივი; 1-ლი განყოფილება (ყოფილი სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის არქივი), ფონდი #6, საქმე #24325.

ფოტო: საქართველოს ეროვნული არქივი, კინო-ფოტო-ფონო დოკუმენტების ცენტრალური სახელმწიფო არქივი, ტფილისის გუბერნიის ჟანდარმთა სამმართველოს ფოტო-კარტოთეკა.