პეტრე პავლეს ძე გელეიშვილი დაიბადა ქუთაისის გუბერნიის ქუთაისის მაზრის სადგურ სამტრედიაში, 1870 წლის 7 მაისს (ძველი სტილით), გლეხის ოჯახში ეროვნებით ქართველი.

14 წლის შევიდა ქუთაისის სამოქალაქო სასწავლებელში, რომლის დასრულების შემდეგ, 1888 წელს გაემგზავრა ბათუმში და დღიურ მუშად მოეწყო პორტში, საიდანაც გადავიდა ოდესის პორტში „რუსეთის საზოგადოების“ გემების მტვირთავ მუშად. ერთი წლის მუშაობის განმავლობაში, აუტანელი პირობების გამო დაინტერესდა მუშათა მოძრაობით და დაიწყო თანამშრომლობა ადგილობრივ პრესასთან - მისი პირველი წერილი დაიბეჭდა გაზეთ „Одесский листок“-ში, რის შემდეგაც ამხანაგებთან ერთად ჩამოაყალიბა თვითგანვითარების წრე, სადაც ეცნობოდნენ ქართულ მხატვრულ ნაწარმოებებს.

1891 წელს პეტრე გელეიშვილი ოდესაში დააპატიმრეს და ექვსი თვით ციხეში ჯდომის შემდეგ დააბრუნეს სამშობლოში პოლიციის მეთვალყურეობის ქვეშ სამი წლის ვადით.

მამის დახმარებით მან სამტრედიაში გაყიდა საკუთარი წილი მიწა და აღებული ფულით, ბიძაშვილთან - ილია რატიანთან ერთად დააარსა სამტრედიის საჯარო ბიბლიოთეკა, რომელსაც სულ მალე 300-მდე მკითხველი გაუჩნდა რკინიგზის დეპოს მუშების, მოსამსახურეების, მოსწავლეებისა და ადგილობრივი გლეხების სახით. 1893 წელს, ტფილისის სასულიერო სემინარიის „ბუნტის“ გამო დათხოვნილი სემინარისტების სამტრედიის მიდამოებში დაბრუნების შემდეგ დააარსდა ყოფილი სემინარისტების ბიურო, რომელმაც ბიბლიოთეკის განვითარებისთვის დაიწყო მუშაობა; ჩამოყალიბდა „სცენის მოყვარეთა წრე“, რომელიც მართავდა სპექტაკლებსა და ლიტერატურულ საღამოებს სამტრედიაში, კულაშსა და საჭილაოში; წრის მთავარი ორგანიზატორები პეტრე გელეიშვილი, რაჟდენ კალაძე და ყარამან ნანეიშვილები იყვნენ.

ამ პერიოდიდან პეტრე გელეიშვილი იყო საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მოძრაობის - „მესამე დასის“ ერთ-ერთი აქტიური წარმომადგენელი.

1895 წელს, პოლიციის მეთვალყურეობის ვადის დამთავრების შემდეგ გადავიდა ტფილისში, სადაც მუშაობა დაიწყო ივანე როსტომაშვილის გამომცემლობაში, ქართულად თარგმნა საფრანგეთის რევოლუციის ისტორია. პარალელურად იყო ტფილისში სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის პირველი ორგანიზაციების ერთ-ერთი დამფუძნებელი; 1895 წელს ტფილისში ხელმძღვანელობდა სტამბის მუშების არალეგალურ წრეებს (წრის ერთ-ერთი წევრი ვლასა მგელაძეც იყო).

თანამშრომლობდა პრესაში; აქვეყნებდა კრიტიკულ და პუბლიცისტურ ნაწარმოებებს. იყენებდა ფსევდონიმებს - „ყარიბი“, „ლაცრიმოსუს“, „ირონარი“, “ პეტრე ყარიბი“, „პეტრიძე პეტრე პავლეს ძე“, „პეტრე პავლიძე“, „პეტრე-პავლიძე“, „პავლე - პეტრეს ძე“, „პ. პეტრიძე“, „პავლიძე“, „პ. პავლიძე“, „პ.გ.“, „გე-ლი“ და „გელი“.

იყო რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი 1898 (ფორმალურად) წლიდან; ამ დროიდან მოყოლებული ხშირად ასრულებდა პარტიის არალეგალური არქივარიუსის მოვალეობას.

1897 წელს მუშაობდა განახლებულ გაზეთ „ივერიის“ რედაქციაში.

რედაქციის დატოვების შემდეგ, 1898 წელს, ალექსანდრე (საშა) წულუკიძესთან ერთად სამუშაოდ გადავიდა ბაქოში, ბეკენდორფის ნავთობის სარეწაოს კონტროლიორად; მათი ინიციატივით დაარსდა საკვირაო სკოლა ჭაბურღილის მუშებისათვის, თუმცა მეცადინეობების პოლიტიკური ელფერის გამო მალევე იძულებული გახდნენ, სკოლა დაეხურათ და სამსახური დაეტოვებინათ.

1899-1900 წლებში ცხოვრობდა და მუშაობდა ჟურნალისტად პეტერბურგში - ჟურნალ „Журнал журналов“-ის მდივნად, შემდგომ კი ლეგალურ მარქსისტულ გამოცემებში „Новое слово“, „Начало“, „Жизнь“ და „Северный курьер“ (კავკასიის განყოფილების გამგედ).

1903 წელს გადავიდა ბაქოში, სადაც მუშაობდა ქალაქის სამმართველოს მდივნად; ამ დროისათვის ბაქოს ქალაქისთავის ალექსანდრე ივანეს ძე ნოვიკოვის მიერ სამმართველოში რევოლუციონერების მიწვევით ჩამოყალიბებული ჯგუფი ე. წ. „ნოვიკოვცევები“ ცდილობდა სოციალური რეფორმების გატარებას.

პარალელურად თანამშრომლობდა ადგილობრივ გაზეთებში „Бакинские известия“-სა და „Баку“-ში, ასევე ტფილისურ სოციალ-დემოკრატიულ ჟურნალ-გაზეთებში.

1905 წლის რევოლუციური მოძრაობის დროს, ბაქოში სომეხ-თათართა შეტაკებების დროს „ნოვიკოვცებმა“ მუშათა ძალების მობილიზებით სცადეს სისხლისღვრის შეჩერება თუმცა ადგილობრივმა „თათართა შავმა რაზმმა“ მათი დევნა დაიწყო და პეტრე გელეიშვილი სხვებთან ერთად იძულებული გახდა, ბაქოდან პეტერბურგში გადასულიყო, საიდანაც პარტიის დავალებით მალევე დაბრუნდა ტფილისში.

პოლიტკური საბაბით დააპატიმრეს და გადაასახლეს ტამბოვის გუბერნიაში 1905 წელს (?).

ტფილისში დაბრუნების შემდეგ მუშაობდა გაზეთ „Возрождение“-ს რედაქციაში, სადაც ყველა სოციალისტური პარტიის წარმომადგენლები თანამშრომლობდნენ, ასევე „Кавказский рабочий листок“-ში. იყო სოციალ-დემოკრატიული გამოცემების სარედაქციო კოლეგიების წევრი. 1905 წლიდან რედაქტორობდა სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის რუსულ გამოცემებს „Вольна“, „Жизнь“, „Наша жизнь“, „Молот“, „Трибуна“, „Край“, „Наш край“ და „Понедельник“.

აქვეყნებდა კრიტიკულ ნაწარმოებებს ქართული ლიტერატურის შესახებ.

მესამედ დაპატიმრებული იყო 1914 წელს.

1917 წელს აირჩიეს საქართველოს ეროვნული საბჭოს წევრად.

1918 წლის 26 მაისს ხელი მოაწერა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის გამოცხადების აქტს; 1918 წლის განმავლობაში იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის პარლამენტის წევრი; მიწათმოქმედების მინისტრის ამხანაგი.

1919 წლის 12 მარტიდან არჩეული იყო საქართველოს რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრად საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის სიით.

პეტრე გელეიშვილი იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სამეცნიერო არქივთა დეპარტამენტის გამგე.

1921 წელს, საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპირების შემდეგ დარჩა საქართველოში და ჩაბმული იყო წინააღმდეგობის მოძრაობაში.

1923 წლის 20 თებერვალს საქართველოს სსრ ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარეს მიხა ცხაკაიას მიმართა წერილით, რომელშიც უარს ამბობდა ყოველგვარ არალეგალურ მუშაობაზე.

1924 წლის ბოლოდან იყო საბჭოთა რეჟიმის მიერ საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის დასაშლელად ჩამოყალიბებული „მუშათა კომისიის“ წევრი, რედაქტორობდა მათ ბეჭდურ ორგანოს, გაზეთ „კომუნისტის“ ჩანართს - „ახალგზელი“.

გამოაქვეყნა წერილების სერია, რომელიც მოგვიანებით წიგნად დაიბეჭდა - „მეტის ატანა შეუძლებელია“, სადაც აკრიტიკებდა საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წარსულ საქმიანობას და მისი ლიდერების მოქმედებას ემიგრაციაში.

1925 წლის ივლისში, საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის მე-3 არალეგალურმა ყრილობამ პეტრე გელეიშვილი პარტიიდან გარიცხა.

იყო საქართველოს სსრ რევოლუციის მუზეუმის თანამშრომელი; მუშაობდა ფუნდამენტურ კვლევებზე საქართველოში სოციალ-დემოკრატიული მოძრაობის ისტორიის შესახებ.

1930-იან წლებში მუშაობდა ნიკო მარის სახელობის სამეცნიერო ინსტიტუტის მეცნიერ-თანამშრომლად.

1930-იანი წლების მეორე ნახევარში აგრძელებდა ილია ჭავჭავაძის მკვლელობის საქმის შესწავლას.

1937-38 წლების დიდი საბჭოთა ტერორის დროს, საქართველოს სსრ შინსახკომმა ძალისმიერი მეთდებით ზეწოლის გზით მოახერხა მიეღო საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის და სხვა მოწინააღმდეგე პარტიების ყოფილი ლიდერებისაგან, მათ შორის დამფუძნებელი კრების დეპუტატებისაგან აღიარებითი ჩვენებები, რომლის თანახმადაც საქართველოში არსებობდა კონტრრევოლუციური პარტიული „ცენტრები“ („მენშევიკების“, „ესერების“, „ფედერალისტების“ ...), რომლებიც კვლავ გაერთიანდნენ „პარიტეტულ კომიტეტში“ და მიზნად დაისახეს შეიარაღებული გადატრიალების და უცხოეთიდან სამხედრო ინტერვენციის გზით საბჭოთა სახელმწიფოს დამხობა.

1937 წელს, პეტრე გელეიშვილი დააპატიმრეს არალეგალური „მენშევიკური“ კონტრრევოლუციური ორგანიზაციის წევრობის ბრალდებით.

წაყენებულ ბრალდებებში თავი დამნაშავედ არ ცნო.

საქართველოს სსრ შინსახკომთან არსებულმა განსაკუთრებულმა სამეულმა (ე. წ. „ტროიკამ“) დახვრეტა მიუსაჯა 1938 წლის 17 მარტს.

დახვრიტეს 18 მარტს, ღამით.

წყაროები:

საქართველოს ეროვნული არქივი; ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი #1836, ანაწერი #1, საქმე #108; საქმე #109; ფონდი #1833, ანაწერი #1, საქმე #155; საქმე #157; საქმე #187; საქმე #1382.

საქართველოს გიორგი ლეონიძის სახელობის ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი, მწერალთა საანკეტო ფურცლები და ავტობიოგრაფიები _ #28988-1.

საქართველოს შსს აკადემიის არქივი. 1-ლი განყოფილება (ყოფილი სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის არქივი), ფონდი #8 - საქართველოს სსრ შინსახკომთან არსებული განსაკუთრებული სამეულის (ე.წ. „ტროიკა") სხდომის ოქმები.

საქართველოს შსს აკადემიის არქივი. მე-2 განყოფილება (ყოფილი პარტიული ორგანოების არქივი), ფონდი #8 (მოგონებების კოლექცია), ანაწერი #2, ნაწილი 1, საქმე #9.

ფოტო: საქართველოს ეროვნული არქივი, საქართველოს საისტორიო ცენტრალური სახელმწიფო არქივი, ტფილისის გუბერნიის ჟანდარმთა სამმართველოს ფოტო-კარტოთეკა.